لغو عرضه خودروی دیگنیتی پرستیژ شرکت بهمن موتور در بورس‌کالا و انتشار صورت‌های مالی دو خودروساز بزرگ کشور از جمله مواردی بود که انتظار می‌رفت در روز گذشته کلیت بورس تهران را تحتالشعاع خود قرار دهد. اما چون در روزهای قبل شاهد پیشخورشدن این اخبار در بازار سهام بودیم، در روز گذشته نماگرهای تالار شیشهای واکنش چندانی به این اخبار منفی نداشتند و بازار سهام روز متعادلی را تجربه کرد.
به گزارش دنیای اقتصاد، روز گذشته بورس تهران با رشد اندکی در نماگرهای اصلی خود همراه شد. شاخص‌کل بورس تهران در روز گذشته با افزایش ۰۶/ ۰درصدی همراه شد تا کار خود را در میانه‌‌‌‌‌‌های کانال ۲میلیون و ۱۰۰هزار‌واحدی به اتمام برساند. نماگر هم‌‌‌‌‌‌وزن نیز در جریان معاملات دیروز، جهش ۷۳/ ۰درصدی را ثبت کرد. در روز گذشته، ۴۲۸میلیارد‌تومان پول حقیقی از گردونه معاملات سهام خارج شد تا همچنان بازار از منظر تابلوخوانی در کمای معاملاتی به‌سر ببرد. ارزش معاملات خرد بازار سهام نیز که شامل سهام و حق‌‌‌‌‌‌تقدم می‌شود، رقم ۴هزار و ۵۶۲میلیارد‌تومان را ثبت کرد. به‌نظر می‌رسد که بازار در روزهای اخیر، به‌طور کامل تحت‌تاثیر اخبار پیرامون گروه خودرو و ساخت قطعات قرار دارد، زیان‌های قابل‌توجه مشهود در صورت‌های مالی سال۱۴۰۱ دو لیدر گروه خودرویی و همچنین تعویق و شاید لغو عرضه دیگنیتی پرستیژ که قرار بود دیروز در بورس‌کالا انجام شود، به‌طور کامل بازار را تحتالشعاع قرار داده‌است.
بازی عرضه خودرو در بورس‌کالا
درحالی که قرار بود روز گذشته ۶۰۰ دستگاه دیگنیتی‌پرستیژ در بورس‌کالا عرضه شود، صبح دیروز اطلاعیه این عرضه از سایت بورس‌کالا حذف شد. در گفت و شنودهای مختلف ذکرشده که با توجه به قرائت‌های مختلف بین دستگاه‌های اجرایی و نظارتی از قوانین و مقررات موجود و نظر به تصمیم‌گیری واحد درخصوص عرضه و همچنین ابهام ایجادشده درخصوص انحصار بازار خودرو، مقرر شد عرضه خودرو به تعویق افتد. پس از آنکه اطلاعیه عرضه منتشر شد، شورای‌رقابت عرضه خودرو در بورس را تخلف دانست و اعلام کرد که عرضه در بورس باید متوقف شود. همچنین معاون صنایع حملونقل وزارت صنعت، معدن و تجارت در نامه‌‌‌‌‌‌ای خطاب به مدیرعامل گروه صنعتی بهمن‌‌‌‌‌‌‌موتور ضمن تاکید بر اینکه عرضه خودرو تنها باید از مسیر سامانه یکپارچه فروش خودروها باشد، اعلام کرد که باید عرضه ۶۰۰ دستگاه دیگنیتی‌پرستیژ در بورس‌کالا لغو شود. مساله عرضه خودرو در بورس‌کالا تبدیل به یکی از مهم‌ترین معضلات اقتصاد ایران شده‌است، با اینکه سیاست‌های پوپولیستی و قیمت‌گذاری دستوری موجب‌شده که شرکت‌های خودروساز زیر سایه چتر انحصار در تله زیان گرفتار شوند و اختلاف قیمت بازار آزاد با قیمت‌های کارخانه‌‌‌‌‌‌ای خودروها موجب‌شده که سود حاصله از این آربیتراژ نصیب دلالان و واسطه‌‌‌‌‌‌های بازاری شود و در نهایت هم شرکت تولیدکننده و سهامدار و هم مصرف‌کننده نهایی از این محل دچار ضرر و زیان وکاهش مطلوبیت شوند، همچنان سیاستگذار در استمرار سیاست‌های غلط و نابجای خود مصر است. با اینکه بارها ادعا شده که موضوع عرضه خودرو در بورس‌کالا در تیراژ بالا می‌تواند به‌عنوان مرهمی کوچک بر زخم‌‌‌‌‌‌های شرکت‌های خودروساز عمل کند و آفت قیمت‌گذاری دستوری را از سر خودروسازها بردارد، اما شفافیت منتج از بورس‌کالا گویا منافع عده‌ای را به‌خطر انداخته و آنها کشف قیمت شفاف خودرو در بورس‌کالا را نیز به ضرر اقتصاد می‌دانند و به طرق مختلف و از درگاه‌هایی مانند وزارت صنعت، معدن و تجارت و همچنین شورای‌رقابت از عرضه خودرو در بورس‌کالا ممانعت به‌عمل می‌آورند. با اینکه نمود عینی تصمیمات مداخله‌‌‌‌‌‌جویانه و انحصارگرایانه دولت به‌خوبی در صورت‌های مالی سایپا و ایران‌خودرو نمایان و عیان است، اما همچنان تمایل به نادیده‌‌‌‌‌‌انگاری و تحمیق مخاطب از سوی نهادهای ذی‌ربط وجود دارد.
زیان لیدرهای گروه خودرویی
نگاه لیدرمحوری یکی از دیدگاه‌های موجود در بورس تهران است که هر از گاهی یک سهم یا صنعت خاص به‌عنوان رهبر بازار انتخاب می‌شود و وضعیت خوب و بد در آن سهم یا صنعت، کلیت بازار را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. دو سهم خودرو و خساپا نیز در سال‌های اخیر به‌عنوان لیدر در بازار سهام عمل کرده‌اند و با وجود اینکه بسیاری از سهامداران از زیان ساخته‌‌‌‌‌‌شده توسط دو خودروساز بزرگ کشور آگاهی دارند، اقدام به خرید سهام این دو شرکت می‌کنند، این دو سهم پرحاشیه نیز همواره بازار را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. روز یکشنبه که زمزمه‌‌‌‌‌‌های انتشار صورت‌های مالی خودروسازان در بطن بازار مخابره شد، شاهد افزایش عرضه‌ها در کلیت بازار سهام بودیم. شامگاه یکشنبه گزارش عملکرد و آمار تولید و فروش ۱۲ماه منتهی به اسفند۱۴۰۱ دو خودروساز بزرگ کشور در سامانه کدال بارگذاری شد و در دسترس سهامداران قرار گرفت. بررسی ابعاد صورت‌های مالی این دو شرکت نشان می‌دهد که خساپا در ۱۲ماهه منتهی به اسفند ۱۴۰۱، به ازای هر سهم ۷۳۰ریال زیان محقق کرده‌است؛ این در حالی است که در دوره مشابه سال‌قبل شرکت برای هر سهم ۴۷۷ریال زیان محقق کرده بود که نسبت به مدت مشابه قبل ۵۳درصد افزایش پیدا کرده‌است. نکته جالب در بررسی صورت سود و زیان خساپا این است که این شرکت در سال‌گذشته ۱۴هزار و ۲۷۱میلیارد‌تومان زیان محقق کرده‌است. شرکت ایران‌خودرو نیز در ۱۲ماه منتهی به اسفند۱۴۰۱ زیانی معادل ۳۱هزار و ۸۷۶میلیارد تومان محقق کرده‌است.
بررسی گزارش این شرکت حاکی از کاهش ۱۴۴درصدی سود در ۱۲ماهه منتهی به اسفند سال۱۴۰۱ نسبت به دوره مشابه قبل است. شرکت ایران‌خودرو همچنین به ازای هر سهم نیز زیان ۱۰۵۷ریالی ساخته است. به‌طور کلی می‌توان گفت؛ چون بازار در روز یکشنبه خبر زیان این دو شرکت خودروساز را پیشخور کرده بود، در روز گذشته واکنش منفی آنچنانی به مقوله انتشار صورت‌های مالی این دو شرکت در کدال نداشت.
سرنوشت بازار؟
بازار در روزهای اخیر به جایگاهی رسیده که باید اتفاقات آن را به‌صورت لحظه‌‌‌‌‌‌ای مورد رصد قرار داد تا بتوان با دید و نگرشی جامع‌‌‌‌‌‌تر تصمیمات مقتضی را در رابطه با سبد معاملاتی اتخاذ کرد. طبیعتا مساله سیاستگذاری در سطح کلان اقتصادی کشور یکی از مهم‌ترین معضلات بورس تهران در برهه کنونی است که مانع از برگشت کامل جریان اعتماد عمومی به بازار سهام می‌شود. به‌نظر می‌رسد با توجه به اینکه قیمت اسکناس آمریکایی فعلا نوسان آرامی در کانال‌های پایین‌تر از ۵۰هزار‌تومان دارد، بازار فعلا به نوسان در محدوده ۲میلیون تا ۲میلیون و ۵۰۰هزار واحد ادامه خواهد داد تا انگیزه رشد آتی برای آن پدیدار شود.
پرحاشیه‌ترین صنعت بورس
در ریشه‌یابی تمام مصائبی که بر سر صنعت خودرو در بورس آمده ردپای یک موضوع بسیار پررنگ است و آن هم عدم رعایت قانون است. در حالی که حذف قیمت‌گذاری دستوری برای شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس در قانون رفع موانع تولید آمده است و بعد از آن نیز مسوولان از حذف قیمت‌گذاری به عنوان مهم‌ترین تصمیم برای بهبود وضعیت بازار یاد کرده و تاکید کردند که با حذف آن می‌توان اثر مثبتش را در معاملات بورس دید و شاهد روزهای بهتری در این بازار بود، اما موضوع قیمت‌گذاری دستوری هنوز چالش خیلی از صنایع از جمله خودرو است.
در این میان از آنجا که صنعت خودرو یکی از لیدرهای بازار سرمایه است، قیمت‌گذاری دستوری و مداخلات شورای رقابت در موضوع عرضه خودرو در بورس کالا چالش‌برانگیزتر بوده و بازار را بیشتر تحت‌تاثیر قرار داده است. رفت‌و‌برگشت‌های خودرو به بورس کالا، موضوع قیمت‌گذاری دستوری، زیان‌دهی خودروسازان و ... صنعت خودرو را به گواه خیلی از کارشناسان به پرحاشیه‌ترین صنعت بازار سرمایه تبدیل کرده است؛ حواشی ریشه‌داری که حل آنها نیازمند ورود سران قوا به موضوع است.
لزوم ورود سران قوا به مساله خودرو
علیرضا تاج‌بر، تحلیلگر بازار سرمایه، با بیان اینکه «طی چند سال اخیر صنعت خودرو پرحاشیه‌ترین صنعت بورس بوده است» گفت: متاسفانه علاوه بر اثرگذاری تصمیمات و اتفاقات متعدد بر این صنعت، شاهد تاثیر آنها بر کل بازار سرمایه نیز بوده‌ایم. به طور کلی حواشی مربوط به خودرویی‌ها منجر به منفی‌ها و مثبت‌های احساسی در بازار شده است. اما حاشیه‌های صنعت خودرو اول از همه به عدم رعایت قوانین و مقررات برمی‌گردد. طبق قانون رفع موانع تولید، شرکت‌هایی که در بورس پذیرفته می‌شوند از شمول قیمت‌گذاری دستوری خارج می‌شوند. اما متاسفانه رعایت این قانون را در بورس مشاهده نمی‌کنیم و خودرو و برخی دیگر از صنایع بورسی به‌رغم قانون مشمول قیمت‌گذاری دستوری شده‌اند.وی ادامه داد: دولت تا سال گذشته مکلف بود این قیمت‌گذاری دستوری را برای خودروسازها جبران کند، اما اخیرا آخرین تیر هم زده شد و ذخیره‌ای که خودروسازان برای موضوع جبران قیمت‌گذاری دستوری گرفته بودند برگرداندند و مشخص شد که دولت به‌رغم اجبار صنعت خودرو به قیمت‌گذاری دستوری، جبرانی برای این صنعت در نظر نگرفته و صرفا سهامداران باید تاوان زیان این قیمت‌گذاری دستوری را بدهند. این تحلیلگر بازار سرمایه عنوان کرد: از طرف دیگر چالشی را بین وزارت صمت، شورای رقابت و سازمان بورس شاهد هستیم و کسی هم دقیقا نمی‌داند حق با کیست، اما از آنجایی که قوانین مشخص است واضحا به آنها عمل نمی‌شود. مساله خودرو به مشکل حادی تبدیل شده و تنها با مصوبه سران قوا قابل‌حل است.
تا زمانی که قیمت‌گذاری دستوری و عدم‌رعایت قوانین و مقررات را شاهد باشیم صنعت خودرو در همین زیان‌دهی باقی می‌ماند و در این میان بازنده اصلی سهامداران این صنعت هستند.تاج‌بر در خصوص ابهام قوانین عرضه خودرو در بورس کالا نیز گفت: در قوانین مشخص نیست خودروساز ملزم به رعایت مصوبه شورای عالی بورس است یا مصوبه شورای رقابت. شورای رقابت سال‌هاست در خصوص قیمت‌گذاری خودرو فعالیت دارد و تقریبا هیچ خروجی از این شورا شاهد نبودیم. اختیارات قانونی این شورا نیز به‌درستی مشخص نیست و از همین رو هم به نظر من این مساله باید در جلسه سران قوا حل شود. شورای رقابت صرفا موضوع مصرف‌کننده را پیش کشیده و از تولیدکننده حمایتی نمی‌کند و سهامدار را نیز فراموش کرده است. از طرفی سازمان بورس نیز صرفا نظاره‌گر شده و اقدام خاصی را از سوی این سازمان شاهد نیستیم. این تحلیلگر بازار سرمایه با اشاره به اینکه این موضوع منجر به بلاتکلیفی در تمام ارکان دخیل در این مساله شده است، ادامه داد: شورای رقابت اگر مشکلی دارد باید با استناد به قوانین و مقررات آن را مطرح کند؛ در غیر این صورت همان‌طور که طی ۶ماه اخیر شاهد بودیم همچنان شاهد بلاتکلیفی خواهیم بود.
عینا در قانون رفع موانع تولید به مساله منع قیمت‌گذاری دستوری شرکت‌های بورسی اشاره شده است. این در حالی است که شورای رقابت در دفاع از خود به صورت غیرمستقیم به یک سری از قوانین استناد می‌کند. این در حالی است که در مورد ممنوعیت قیمت‌گذاری دستوری قانون روشن و شفاف است. این برداشت و تفسیر از قانون است. در چنین وضعیتی مجلس شورای اسلامی به طور کلی خود را کنار کشیده و در مقابل نیز وزارت صمت و سازمان بورس موضع مشخصی ندارند. اما برای حمایت از تولیدکننده و سهامدار از یک طرف و مصرف‌کننده از طرف دیگر باید سران قوا وارد عمل شوند. وی اظهار کرد: توجه به این نکته خالی از لطف نیست که ۶ماه اخیر زمان مناسبی برای ارزیابی عملکرد شورای رقابت است. آیا خروج خودرو از بورس کالا منجر به کاهش قیمت و رفاه مصرف‌کننده شده است؟ این زمان خوبی برای قضاوت است و شورای رقابت خود باید نگاهی به عملکردش طی ۶ماه اخیر داشته باشد. عملا دیده‌ایم که خروج خودرو از بورس کالا باعث تشدید قیمت‌ها شده و جلوی روند اصلاحی قیمت‌ها را گرفت. کار شورای رقابت در نهایت به ضرر مصرف‌کننده و سهامدار شده است.
نشتی خودرویی‌ها
تاج‌بر در خصوص عدم‌واکنش بازار به انتشار صورت‌های مالی خودرویی‌ها نیز گفت: عدم‌واکنش بازار به اتفاقاتی که اخیرا برای خودرو افتاده، نشانه موضوع مهمی است. مساله‌ای که متاسفانه در گروه خودرو شاهد هستیم نشت اطلاعات است و در این مورد از سازمان بورس موضع‌گیری‌ای ندیده‌ایم. یک ماه صف‌های خرید زیاد و روند مثبت خودرویی‌ها به‌یکباره برگشت و وضعیت آنها به‌شدت منفی شد و کمی بعد از آن خبر برگشت ذخیره ایران‌خودرو و طلبی که از دولت داشت و بعد از آن صورت‌های مالی آمد. وی ادامه داد: گروه خودرو به دلیل نشت اطلاعات اتفاقات منفی زمان حال را پیشخور کرده است. در واقع الان به نظر می‌رسد با انتشار صورت‌های مالی صرفا خبری منتشر شد ولی بازار از قبل می‌دانست گزارش‌های این گروه بسیار بد خواهد بود. بنابراین اینکه دیروز گروه خودرو روند متعادلی داشت به این دلیل بود که قبل از آن اصلاح عمیقی را تجربه کرده بود. این تحلیلگر بازار سرمایه در خصوص تجدید ارزیابی دارایی‌های صنایع بورسی از جمله خودرویی‌ها تصریح کرد: تجدید ارزیابی دارایی‌ها صرفا به شفاف شدن صورت‌های مالی کمک می‌کند، اما در عملیات شرکت و سوداوری آن نه‌تنها تاثیری ندارد بلکه به دلیل استهلاک بالاتری که شرکت‌ها شناسایی می‌کنند منجر به کاهش سودآوری می‌شود. بنابراین تجدید ارزیابی اتفاق خاصی را برای شرکت‌ها رقم نمی‌زند و اتفاق اصلی باید در قیمت‌گذاری محصولات رقم بخورد.تاج‌بر در خصوص روند میان‌مدت بازار سرمایه گفت: از الان نمی‌شود در مورد نیمه دوم سال صحبت کرد. اما مساله‌ای که در این میان مهم است این است که روند مثبت و بازگشت اعتماد سهامداران خرد به بازار عامدانه متوقف شد. این موضوع دوباره منجر به بی‌اعتمادی از سوی عامه مردم شده و همان مسائل سال ۹۹ در ذهن مردم تکرار شده است. برای برگشت این اعتماد زمان زیادی نیاز است. در این میان خبرهای خیلی خوبی که از صورت‌های مالی شرکت‌های تولیدکننده و مجامع مخابره می‌شود در بازار تاثیری نداشته و صرفا منجر به کاهش P/ E در بازار سرمایه شده است. بنابراین ما دوباره شاهد اصلاح زمانی در بازار خواهیم بود.