طراحان اطلاعات دفاعی ایالات متحده در اکتبر ۲۰۰۱ وظیفه داشتند تا ارزیابی کنند که آیا ائتلاف گروه‌های شورشی ضد‌طالبان موسوم به «اتحاد شمال» می‌تواند رژیم طالبان در افغانستان را سرنگون کند.
به گزارش شرق؛ براساس یادداشت مقام‌های وقت آژانس اطلاعات دفاعی ایالات متحده، «نیرو‌های طالبان در کابل تقریبا ۱۳۰ تانک، ۸۵ نفربر زرهی، ۸۵ توپخانه و تقریبا هفت هزار سرباز دارد. اما نیرو‌های ائتلاف شمال، تحت فرماندهی ژنرال فهیم‌خان، حدود ۱۰ هزار سرباز، تقریبا ۴۰ تانک و تعداد مساوی نفربر‌های زرهی و چند توپخانه دارد».
این یادداشت ابتدا طبقه‌بندی شده بود، اما بعد‌ها از حالت محرمانه خارج شد. تنها یک ماه بعد و با حمایت ایالات متحده، شبه‌نظامیان طالبان از کابل پایتخت افغانستان فرار کردند و نیرو‌های اتحاد شمال وارد این شهر شدند.
اکنون، پس از دو دهه، گذشته کابل به آینده آن تبدیل شده است. به نظر می‌رسد که عوامل متعددی از جمله ۲۰ سال جنگ پرهزینه، اما بی‌نتیجه و ناکامی در ملت‌سازی که با خروج ناگهانی اوج گرفت، طالبان را در موقعیتی قرار داد که در مقایسه با سال ۲۰۰۱ در وضعیت بسیار بهتری از نظر کنترل سیاسی، نیروی انسانی و قدرت نظامی قرار گرفته است. آن‌ها همچنین زرادخانه عظیمی از تجهیزات نظامی آمریکا را که از سوی ارتش افغانستان رها شده بود، تصاحب کرده‌اند.
«میک مولروی»، مقام سابق سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا و پنتاگون: «طالبان در‌حال‌حاضر قدرت بسیار بیشتری در مقایسه با سال ۱۹۹۶ دارد که برای نخستین‌بار در افغانستان به قدرت رسید. آن‌ها از نظر نظامی میلیارد‌ها دلار سلاح و تجهیزات پیشرفته در اختیار دارند و از نگاه خودشان توانسته‌اند ابرقدرت شماره یک جهان را از افغانستان بیرون کنند».
در‌حال‌حاضر و با وجود پیشروی سریع طالبان و سقوط دولت افغانستان، یک گروه مقاومت در استان پنجشیر در شمال شرقی افغانستان که زمانی پایگاه اصلی اتحاد شمال بود، در‌حال شکل‌گیری است. پنجشیر یکی از ولایات افغانستان است که در جریان خروج نیرو‌های آمریکایی و ناتو در تابستان امسال به دست طالبان سقوط نکرد.
«جبهه مقاومت ملی افغانستان» نام جدیدی است که احمد مسعود، پسر احمدشاه مسعود فرمانده ترورشده اتحاد شمالی برای جنبش مقاومت علیه طالبان برگزیده است. احمد مسعود اوایل این هفته با انتشار یادداشتی در روزنامه واشنگتن‌پست، فریاد اعتراض خود را به گوش جهان فرستاد و از جامعه جهانی برای مقاومت علیه طالبان استمداد طلبید.
در‌حال‌حاضر واقعیت غیرقابل‌انکار این است که یک نسل کامل از افغان‌ها هستند که هرگز تحت حکومت طالبان زندگی نکرده‌اند و با آزادی‌ها و رفاه اقتصادی رشد کرده‌اند، چیزی که والدینشان از آن برخوردار نبودند. آن‌ها ممکن است تمایل بیشتری برای ایستادگی در برابر دوران جدید حکومت افراطی طالبان داشته باشند.
در این میان یک سؤال اساسی که می‌تواند سرنوشت یک اتحاد نظامی ضد‌طالبان را تعیین کند، تشکیل دولت جدید است. طالبان سعی کرده‌اند خود را در صحنه جهانی معتدل‌تر از چهره قبلی خود نشان دهند، اگرچه بسیاری از کارشناسان و مقامات غربی با تردید به این ادعا می‌نگرند. اگر طالبان یک معامله مناسب برای تقسیم قدرت با دیگر کارگزاران قدرت افغانستان ترتیب دهند- از جمله حامد کرزی، رئیس‌جمهوری سابق افغانستان و عبدالله عبدالله، شریک دولت ائتلافی سرنگون‌شده اشرف غنی- می‌تواند حمایت گسترده‌تر از مقاومت مسلحانه علیه خود را کاهش دهد.
اما اگر طالبان قدرت خود را تقویت کرده و انتقام خشونت‌آمیز خود را علیه مقام‌های سابق دولت افغانستان اجرا کند، این احتمال تقویت می‌شود که حمایت‌ها از جنبشی که در دره پنجشیر راه افتاده بیشتر شود. تشدید هرگونه خشونت داخلی می‌تواند یک بحران انسانی وخیم در افغانستان ایجاد کند و جان جمعیت غیرنظامی این کشور را بیش از امروز به خطر بیندازد.
حتی برای رهبران گروه تازه‌تأسیس «جبهه مقاومت ملی افغانستان» هم هنوز مشخص نیست که آیا آن‌ها از نیروی انسانی و پشتیبانی کافی برای مقاومت در برابر طالبان برخوردار خواهند بود؟ مگر اینکه ایالات متحده برای ارسال سلاح و کمک بیشتر وارد عمل شود.
احمد مسعود در بخشی از یادداشت خود می‌نویسد: «ما می‌دانیم که نیرو‌های نظامی و تدارکات ما برای مقاومت در برابر طالبان کافی نخواهد بود. تجهیزات و نیروی انسانی ما به‌سرعت از بین می‌روند مگر اینکه دوستان ما در غرب بتوانند راهی بدون تأخیر برای تأمین تجهیزات مورد نیاز ما ایجاد کنند».
در این میان، امرالله صالح، معاون رئیس‌جمهوری افغانستان پس از فرار اشرف غنی از کشور، خود را «رئیس‌جمهور موقت قانونی» اعلام کرد. محل اقامت صالح هنوز مشخص نیست، اما متحدانش امیدوارند صالح بتواند یک جنبش مقاومت پایدار را در خارج از پنجشیر برای به‌چالش‌کشیدن حکومت طالبان سازماندهی کند.
«زهیر اغبار»، سفیر افغانستان در تاجیکستان بدون توجه به واقعیت عیان در افغانستان می‌گوید: «من نمی‌توانم بگویم که طالبان در جنگ پیروز شده است. نه، این فقط اشرف غنی بود که پس از مذاکرات خائنانه با طالبان قدرت را کنار گذاشت و فرار کرد. تنها پنجشیر به رهبری امرالله صالح، معاون رئیس‌جمهوری مقاومت می‌کند. پنجشیر در برابر هر‌کسی که می‌خواهد مردم را به بردگی بگیرد ایستاده است».
«بیل رجیو» یکی از اعضای ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها که سال‌ها تحولات افغانستان را دنبال می‌کرد، به فارن‌پالسی می‌گوید: «بسیاری از سربازان سابق، کماندو‌ها و افراد دیگری هستند که در‌حال‌حاضر به معنای واقعی کلمه در بازی حضور دارند و حاضر نیستند در برابر طالبان تسلیم شوند. برای آن‌ها کلید موفقیت این است که جبهه ملی مقاومت افغانستان را سازماندهی کنند و بلافاصله تلاش کنند تا قبل از اینکه طالبان به‌طور‌کامل کنترل خود را با تشکیل دولت جدید اعمال کند، ایستادگی در برابر آن‌ها را آغاز کنند.
پنجشیر و ولایت بدخشان در طول تاریخ به‌عنوان سنگر مقاومت علیه طالبان عمل کرده‌اند. بدخشان با تاجیکستان و منطقه «گیلگیت بالتستان» تحت کنترل پاکستان همسایه است. اگر امرالله صالح بتواند پنجشیر را مستحکم کرده و تمام یا بخشی از بدخشان را بازپس گیرد تا بتواند راهی به خارج از افغانستان ایجاد کند تا نیرو و تجهیزات دریافت کند، ممکن است دوام بیاورند. اما در‌حال‌حاضر سؤال اساسی این است که کدام کشور حاضر است از آن‌ها حمایت کند؟».
برخی از نمایندگان کنگره مانند «مایک والتز» نماینده جمهوری‌خواه فلوریدا که سابقه خدمت در ارتش آمریکا در افغانستان را دارد، از دولت بایدن خواسته تا به احمد مسعود و امرالله صالح کمک کند. در این میان موضوع دیگری هم جلب توجه می‌کند و آن‌هم اینکه هنوز مشخص نیست که پنتاگون قصد دارد با ۳.۳ میلیارد دلار بودجه‌ای که برای ارتش افغانستان اختصاص داده بود، چه اقدامی انجام دهد. اما وزارت خارجه آمریکا در پاسخ به این سؤال که آیا ایالات متحده با صالح یا مسعود تماس گرفته است یا خیر، پاسخی نداده و تردیدها در مورد کمک احتمالی ایالات متحده به آن‌ها را افزایش داده است.
اما فارغ از تمام این تردیدها، طرح و نقشه نظامی هنوز برای هرگونه مقاومت می‌تواند بسیار تعیین‌کننده باشد. احمدشاه مسعود توانسته بود در دهه ۱۹۹۰ حدود پنج تا ۱۰ درصد از افغانستان را که به تسلط طالبان درنیامده بود، تحت کنترل خود درآورد و پس از آن هم در سال ۲۰۰۱ به آمریکا کمک کرد تا این گروه شبه‌نظامی را از قدرت حذف کند.
«حاضرم برای تحقق امنیت و صلح در افغانستان از خون پدرم بگذرم؛ اما اگر طالبان وارد پنجشیر شدند، آماده جنگ هستیم. درست است که آن‌ها می‌توانند بدون سلاح وارد شوند؛ اما اگر با تفنگ وارد شدند، ما آماده دفاع هستیم»؛ این بخشی از سخنان احمد مسعود، پسر احمد شاه مسعود، فرمانده نظامی و وزیر دفاع پیشین افغانستان در مصاحبه با الشرق‌الاوسط بود.
او همچنین گفت: آماده‌ام در‌صورتی‌که شرایط برای صلح و امنیت در کشور فراهم شود، از خون پدرم که دو روز قبل از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۱ ترور شد، بگذرم. او گفت: در دوره پدرم، طالبان نتوانست کنترل شمال را در دست بگیرد. بعدا القاعده، پدرم را ترور کرد. ما آماده تشکیل دولتی فراگیر با طالبان از طریق مذاکرات سیاسی هستیم؛ اما آنچه قابل قبول نیست، تشکیل دولت افراط‌گرا در افغانستان است که تهدید خطرناکی نه فقط برای افغانستان، بلکه برای تمام منطقه و جهان است.
او افزود: ما تماس‌هایی با طالبان داریم. حتی پدرم سال ۱۹۹۶ بدون محافظ و سلاح برای گفتگو با رهبری طالبان به خارج از کابل رفت و به آن‌ها گفت: چه می‌خواهید؟ می‌خواهید دین اسلام اجرا شود؟ ما هم مسلمان هستیم و خواهان صلح، بگذارید با هم همکاری کنیم. با این حال طالبان می‌خواهد همه چیز را به زور سلاح تحمیل کند. علی میثم نظری، سخنگوی جبهه مقاومت ملی افغانستان، نیز به خبرگزاری فرانسه گفت که آن‌ها در دره پنجشیر جنبش مقاومت را ایجاد می‌کنند تا برای «درگیری طولانی‌مدت» آماده باشند؛ اما هم‌زمان به دنبال مذاکره با طالبان هستند.
او تصریح کرد از زمانی که طالبان کنترل افغانستان را با رسیدن به دروازه‌های کابل به دست گرفتند، هزاران نفر راهی پنجشیر شده‌اند تا به جنگ بپیوندند و در‌عین‌حال پناهگاهی امن برای ادامه زندگی خود پیدا کنند. نظری افزود که احمد مسعود، پسر احمد شاه مسعود حدود ۹ هزار نیرو جمع کرده است. تصاویر منتشر‌شده از سوی خبرگزاری فرانسه، تمرینات نیرو‌های این گروه را نشان می‌دهد. هدف اصلی جبهه مقاومت ملی جلوگیری از خون‌ریزی بیشتر در افغانستان و فشار بر سیستم جدید حکومتی عنوان شده است.
در‌حالی‌که طالبان بخش اعظمی از خاک افغانستان را تحت کنترل دارند؛ اما نظری با خوش‌بینی به گزارش‌هایی اشاره کرد که نشان می‌دهد شبه‌نظامیان محلی برخی ولسؤالی‌ها را در اختیار گرفته‌اند. رئیس روابط خارجی جبهه مقاومت ملی افغانستان گفت که «طالبان نمی‌توانند هم‌زمان در همه جا حضور داشته باشند. منابع آن‌ها محدود است و از حمایت اکثریت برخوردار نیستند». او تصریح کرد که مسعود دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به امرالله صالح داشت که معاون رئیس‌جمهور پیشین این کشور است و مصمم است که در کنار مردم دره پنجشیر بماند.