فرارو-امارات متحده عربی اعلام کرده، اولین راکتور نیروگاه هسته‌ای در دست ساخت «براکه» این کشور قرار است طی «چند ماه آینده» وارد مدار شود. نخستین نیروگاه هسته‌ای این کشور می‌تواند یک نیاز اساسی به انرژی در منطقه را برطرف کند، اما در این میان سؤالاتی نیز در مورد سودمندی و ایمنی آن در یک محیط ژئوپلیتیکی متشنج، مطرح است. وبسایت Power technology طی گزارشی به بررسی این موضوع پرداخته است.
امارات متحده عربی تلاش جدی برای گسترش فعالیت‌های هسته‌ای خود در پیش گرفته است. این کشور حاشیه خلیج فارس قصد دارد تا سال ۲۰۵۰ نیمی از انرژی خود را از طریق منابع پاک تأمین کند که ۶ ٪ از این میزان باید از طریق انرژی هسته‌ای تأمین شود. در این رویکرد، امارات متحده عربی پیشرفت‌های عملیاتی و بهره وری در زمینه انرژی را هدف قرار داده که حاصل آن بهبود ۴۰ درصدی بهره وری مصرف انرژی و کاهش ۷۰ درصد هزینه برق تولید شده در داخل کشور است و نیروگاه هسته‌ای براکه پایه‌ای است که این پروژه را در کنار هم نگه می‌دارد.
ساخت این نیروگاه ۲۰ میلیارد دلاری که در سال ۲۰۱۲ و در ۵۳ کیلومتری شهر الرویس در منطقه الغربیه ابوظبی آغاز شد، در حال اتمام است. این نیروگاه دارای چهار راکتور خواهد بود که با همکاری مشترک شرکت انرژی هسته‌ای امارات و شرکت انرژی کره جنوبی (KEPCO) ساخته خواهد شد. پیش بینی می‌شود این نیروگاه دارای ظرفیت عملیاتی ۵.۶GW باشد که می‌تواند نیاز‌های انرژی یک چهارم کشور را تأمین کند.
اما در پشت این ادعا‌های بزرگ، پروژه نیروگاه هسته‌ای براکه، موضوع بحث و جدل‌های فراوانی شده است. از مشکلات کلان مانند خطرات ذاتی ساخت رآکتور هسته‌ای در یک منطقه ژئوپلیتیکی پرتنش گرفته تا ضعف‌های خاص تکنیکی نیروگاه براکه، مانند ترک خوردگی سیمان مورد استفاده در ساخت تأسیسات، این پروژه را با انتقادات زیادی مواجه کرده است. با این حال امارات متحده عربی مشتاقانه بر ادامه این پروژه تأکید دارد و به نظر می‌رسد باید منتظر بود که چه زمانی تکمیل می‌شود. اما این پروژه می‌تواند درس‌هایی را برای یادگیری در پیش چشم ما قرار دهد که در پیش از ساخت یک نیروگاه هسته ای، باید مد نظر قرار داد.
رفع نیاز‌ها به انرژی
دکتر «جاناتان کاب»، مدیر ارشد ارتباطات در انجمن جهانی هسته‌ای می‌گوید: «براکه بخشی از استراتژی امارات را برای تأمین نیاز‌های رو به رشد انرژی در منطقه و افزایش سهم انرژی پاک در ترکیب انرژی این کشور را تشکیل می‌دهد. انتظار می‌رود نیروگاه براکه به تنهایی از انتشار ۲۱ میلیون تن دی اکسید کربن جلوگیری کند که معادل خارج کردن ۳.۲ میلیون اتومبیل بنزین سوز از جاده‌ها است».
همچنین پیش بینی می‌شود وقتی که این نیروگاه کاملاً عملیاتی شود، ۵.۶ گیگاوات برق تولید کند. این نیروگاه دارای چهار راکتور با فناوری APR-۱۴۰۰ است که در کره جنوبی تولید شده. این میزان تولید برق باعث می‌شود که این نیروگاه با ظرفیت تولید کامل، به ششمین تأسیسات هسته‌ای جهان تبدیل شود و حامیان آن امیدوارند این پروژه به شکل گیری انقلاب انرژی در خاورمیانه کمک کند.
با این وجود، هنوز سؤالاتی در مورد کارایی نهایی این نیروگاه با توجه به خطرات ذاتی نیروگاه‌های هسته‌ای و پتانسیل منابع جایگزین انرژی پاک در منطقه باقی مانده است. دکتر «پل دورفمن»، یک پژوهشگر افتخاری در دانشگاه کالیفرنیا و بنیانگذار و رئیس گروه مشاوره هسته ای-گروه مستقلی از دانشگاهیان که هدفشان ارزیابی خطرات و محاسن پروژه‌های هسته‌ای است- در مورد مناسب بودن نیروگاه براکه برای امارات متحده عربی، شک و تردید دارد.
دورفمن می‌گوید: «با توجه به این واقعیت - و این یک واقعیت غیر قابل انکار است - که سرمایه گذاری هسته‌ای ضرر‌های مالی قابل توجهی را ایجاد می‌کند، آیا می‌توان شگفت زده شد که واقعاً دلایل دیگری برای ساخت نیروگاه براکه در کار نیست». وی افزود: «به ویژه به نظر می‌رسد انرژی هسته‌ای برای کشور‌های حوزه خلیج فارس منافع اقتصادی محدودی داشته است. به عنوان پادشاهی‌های بیابانی، این کشور‌ها برخی از بهترین منابع خورشیدی جهان را دارا هستند، با این توضیح که انرژی خورشیدی سرمایه گذاری و هزینه تولید بسیار کمتری نسبت به انرژی هسته‌ای دارد».
این منابع خورشیدی- با توجه به اهمیت نسبی فناوری انرژی‌های تجدید پذیر- و انرژی هسته‌ای از اهمیت ویژه‌ای برای اهداف آب و هوایی سال ۲۰۵۰ امارات برخوردار هستند. این کشور در صدد توسعه منابع تجدید پذیر به عنوان منبع اصلی انرژی و هسته‌ای به عنوان پشتیبان است. سیاستی که می‌تواند تأثیر مثبتی بر صنعت خورشیدی بگذارد، اما بخش هسته‌ای را مختل کند. دورفمن می‌گوید:
عربستان سعودی اخیراً برنامه استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر خود را سه برابر کرده است و با موفقیت در پروژه‌های بزرگ بادی و خورشیدی وارد شده است. این کشور با بهره گیری از یک کنسرسیوم مستقر در عربستان سعودی، توانست با موفقیت یک پارک خورشیدی ۹۰۰ مگاواتی در دبی را با رکورد جهانی ۱۷ دلار در هر مگاوات ساعت (کمترین هزینه برای تولید برق خورشیدی)، راه اندازی کرد؛ بنابراین در سرتاسر جهان و در خلیج فارس، کارایی انرژی هسته‌ای با استفاده از فن آوری دیگر انرژی‌های تجدید پذیر مرتبط و تعیین می‌شود».
دغدغه ایمنی و نظارت
همانطور که در مورد توسعه هر فناوری جدید مطرح است، ایمنی به ویژه در مورد انرژی هسته ای، یکی از نگرانی‌های اصلی است. فاجعه‌های ناگواری همچون چرنوبیل و فوکوشیما، همچنان سایه‌های تردید را بر این بخش می‌اندازند. دکتر جاناتان کاب اطمینان دارد که تأسیسات براکه با توجه به دارا بودن گواهینامه‌های معتبر ایمنی KEPCO که هم رآکتور‌های APR-۱۴۰۰ را طراحی کرده و هم در سال ۲۰۱۶ از آن‌ها استفاده کرده، دارای ایمنی بالایی است. کلیه شرایط لازم در این زمینه را پشت سر گذاشته است.
وی افزود: «علاوه بر این، واحد FANR (مرکز فدرال امارات متحده عربی برای مقررات هسته ای) اخیراً یک بررسی موشکافانه اولیه را نیز پشت سر گذاشته است. یک ارزیابی صنعت هسته‌ای در سطح جهانی که مطابق با استاندارد‌های صنعت بین المللی و توسط انجمن جهانی اپراتور‌های هسته‌ای تعیین و انجام شده است.
با این حال، دورفمن هنوز نگران این تضمین‌های ایمنی است، نه فقط به دلیل سوء ظن‌های ادعا شده در براکه، بلکه عموماً به دلیل رویکرد‌های سهل انگارانه در خصوص مقررات ایمنی در تمام مجموعه تأسیسات هسته‌ای است. وی می‌گوید: «طراح راکتور هسته‌ای تغییر کرده است، اما شاخصه‌های مهم ایمنی به نیروگاه براکه اضافه نشده است. مدیر اجرایی شرکت فرانسوی هسته‌ای Areva، با بررسی طرح، راکتور براکه را به عنوان «یک ماشین بدون کیسه هوا و کمربند ایمنی»، توصیف کرد.
دورفمن افزود: «بنابراین طراحی راکتور براکه ممکن است دفاع ناکافی در برابر انتشار پرتو‌های رادیواکتیو از خود نشان دهد که به دلایل مختلف رخ داده است. به عبارت دیگر، سقوط فنی یا عمدی یک هواپیما یا حمله نظامی می‌تواند باعث چنین رخدادی شود». وی می‌گوید: «آنچه که به ویژه نگران کننده است عدم وجود هسته گیرنده است که در صورت خرابی سیستم‌های هسته راکتور اضطراری، می‌تواند سوخت هسته‌ای را پس از شکستن مخازن تحت فشار راکتور حفظ کند. مهمتر از آن، نه شکاف‌های ایجاد شده در بتن هر چهار ساختمان مهارکننده راکتور کمکی می‌کند و نه نصب شیر‌های ایمنی».
وی همچنین خاطرنشان کرد که شهرت KEPCO با مجموعه‌ای از رسوایی‌های در سال ۲۰۱۳، تا حدودی از بین رفته است. رسوایی‌هایی که شماری از مقامات ارشد ایمنی این گروه به دلیل جعل اسناد ایمنی برای قطعات مورد استفاده در برخی راکتور‌های هسته‌ای محکوم شده اند. ۱۰۰ نفر از این مقامات در نهایت مجرم شناخته شدند، زیرا شش رآکتور هسته‌ای عملیاتی این کشور از اواخر سال ۲۰۱۲ تا اواخر سال ۲۰۱۳ خاموش شدند. اما امارات متحده عربی با عقد قرارداد با این گروه مجدداً ارزش سهام این شرکت و اعتبار آن را بالا برد و تضمین ایمنی نیروگاه براکه خود را در اختیار آن‌ها قرار داده است.
ممکن است امور مالی نقش کلیدی در ورود KEPCO به پروژه براکه داشته باشد. امارات متحده عربی قراردادی به ارزش ۲۰ میلیارد دلار برای ساخت این تأسیسات به امضا رسانده است که پیشنهاد بسیار کمتری نسبت به پروژه‌های قبلی KEPCO به حساب می‌آید. در سال ۲۰۰۸، Synapse Energy پیش بینی کرد که ساخت نیروگاه هسته‌ای جدید می‌تواند تا ۹ میلیارد دلار برای هر نیروگاه ۱.۱GW، هزینه در بر داشته باشد. در حالی که این رقم محاسبه شده، برای کلیه تأسیسات هسته‌ای نیست. به عبارت بهتر بر اساس این پیش بینی، هزینه ساخت نیروگاه براکه می‌توانست در حدود ۴۵ میلیارد دلار، یعنی بیش از دو برابر سرمایه گذاری فعلی KEPCO در این تأسیسات باشد. دورفمن افزود: «این یک رآکتور ارزان و شاد کننده» است.
آسیب‌های سیاسی
این تضمین ایمنی نامشخص، می‌تواند بسیاری از نهاد‌های نظارتی هسته‌ای جهان را که علی رغم تمام هشدار‌ها آن را برای نیروگاه براکه امضا کرده اند، بطور قابل توجهی بی اعتبار سازد. دورفمن گفت که وضعیت این تأسیسات ماهیت «اختیاری و نه اجباری» مقررات هسته‌ای را برجسته می‌کند. جایی که به دولت‌های ملی مسئولیت انحصاری برای اجرای استاندارد‌های عملیاتی و ایمنی، بدون حمایت از یک نهاد قوی بین المللی داده می‌شود. وی می‌گوید: «اتحادیه بین المللی انرژی هسته‌ای می‌تواند تلاش کند تا آنچه را که اتفاق می‌افتد کنترل کند، اما لزوماً به کسی نمی‌تواند بگوید که این یا آن کار را باید انجام دهد. در واقع این همان چیزی است که ما در خصوص اسرائیل، پاکستان و ایران به آن رسیده ایم».
عدم وجود یک سازمان اجرایی مرکزی جهانی برای به عهده گرفتن مسئولیت ایمنی و واگذاری این مسئولیت به دولت‌های ملی، به معنای گره خوردن قدرت هسته‌ای و ایمنی هسته‌ای با سیاست‌های ملی و ژئوپلیتیک محلی است. دورفمن برای نمونه به وضعیت یمن اشاره می‌کند که در آن گروه‌های حوثی و متحدان آن‌ها موفق می‌شوند در سال ۲۰۱۵، عبدربه منصور هادی، متحد کشور‌های عربی منطقه را سرنگون کنند. مدتی بعد همین نیرو‌ها به علت تضاد با حکومت‌های منطقه، تأسیسات هسته‌ای براکه امارات عربی را به انجام حملات موشکی تهدید کردند. همین امر به راحتی یک فوریت اضطراری سیاسی و بالقوه انسانی را پدید آورد.
دورفمن خاطر نشان می‌کند: «با حمله نظامی اخیر به پالایشگاه‌های نفتی عربستان سعودی، همه چیز حاکی از آن است که امنیت هسته‌ای در منطقه به طور فزاینده‌ای در معرض تهدید قرار دارد و به مسئله‌ای بسیار گسترده بدل شده است». دورفمن معتقد است که: «ژئوپلیتیک استراتژیک خلیج فارس باعث می‌شود ساخت و ساز‌های هسته‌ای غیرنظامی جدید در این منطقه، جنجال برانگیزتر از جا‌های دیگر باشد. به طور خلاصه بسیاری از تهدیدات ناشی از ساخت این نیروگاه، برای مردم محلی و ثبات منطقه، هنوز مرتفع نشده است. همچنین با شروع به کار کامل این نیروگاه، خطرات دریایی خواه به صورت عمدی و خواه غیر عمدی، آن را در معرض تهدید قرار خواهد داد».
«این یک رآکتور اشتباه در مکان اشتباه و در زمان اشتباه است».