فرارو- شمارش معکوس برای برداشتن گام سوم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران آغاز شده است. مقامات ایران تاکید می‌کنند که چنانچه اروپا نتواند تا روز پنج‌شنبه آینده منافع اقتصادی ایران را تامین کند، ایران آخر هفته جاری، سومین مرحله کاهش تعهدات را اجرا می‌کند. در آستانه پایان ضرب الاجل ایران، تحرکات و تماس‌های دیپلماتیک میان ایران و سایر اعضای توافق هسته‌ای بیشتر شده، ولی هنوز به نتیجه نرسیده است.
به گزارش فرارو، دیپلمات‌های بلندپایه جمهوری اسلامی ایران، در لحظات آخر تلاش می‌کنند اعضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را به نجات این توافق ترغیب کنند و اقدامات آتی ایران را توضیح دهند. در حالی که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، در مسکو مشغول گفتگو درباره طیفی از مسائل هسته‌ای و غیرهسته‌ای با همتای روسی بود، معاونش، سید عباس عراقچی، در رأس هیئتی از کارشناسان اقتصادی، روز دوشنبه به پاریس رفت و با مقامات فرانسوی، که برای نجات برجام پیشنهاداتی ارائه کرده‌اند، گفتگو کرد.
جزئیات پیشنهادات فرانسه، هنوز به طور رسمی اعلام نشده است، اما گزارش‌های رسانه‌ای حاکی از آن است که فرانسه با هدف متوقف کردن گام سوم ایران، یک پیشنهاد چندمرحله‌ای ارائه داده که یکی از ممهترین اجزای آن، راه اندازی یک خط اعتباری برای ایران است. روزنامه نیویورک تایمز به نقل از مقامات آمریکایی مدعی شد که بخش اصلی پیشنهاد فرانسه، تزریق ۱۵ میلیارد دلار به خط اعتباری است. فرانسه امیدوار است که از این طریق، خسارت‌های کاهش فروش نفت ایران را جبران و از این طریق برجام را حفظ کند.
روز دوشنبه، همزمان با حضور هئیت ایرانی در پاریس، یک سخنگوی وزارت خارجه فرانسه، درباره گفتگو‌ها با ایران گفت: «گفتگو‌ها بیشتر جنبه فنی داشت و در کل خیلی خوب پیش رفت.» با این حال، هشدار‌ها و اظهارات مقامات ایرانی و نیز محتوای پیشنهادات فرانسه نشان می‌دهد که اوضاع ممکن است به خوبی پیش نرود.
طرح گام به گام فرانسه
سخنگوی وزارت خارجه فرانسه، سخنی درباره پیشنهاد ۱۵ میلیارد دلاری نگفت. اما، منابع گوناگون رسانه‌ای همگی به نقل از محافل دیپلماتیک غربی به این پیشنهاد اشاره می‌کنند. فرانسه در پی این است که با راه اندازی یک خط اعتباری، ایران را به پایبندی کامل به برجام ترغیب و در مرحله بعد مقدمات مذاکرات فراگیر را فراهم کند.
روزنامه الشرق الاوسط به نقل از منابع دیپلماتیک غربی مدعی شد پیشنهاد فرانسه حداقل سه مرحله دارد که همگی حول محور خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری میچرخند. در مرحله اول، که روز جمعه آغاز می‌شود، ایران از افزایش درصد غنی‌سازی اورانیوم به ۲۰ درصد خودداری می‌کند. در ازای این کار، فرانسه در جریان نشست آینده مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک تلاش خواهد کرد که موافقت دولت آمریکا را برای پرداخت اولین بخش از پیشنهاد ۱۵ میلیارد دلاری جلب کند. اولین بخش، پنج میلیارد دلار خواهد بود.
بخوانید:
۱۰ میلیارد باقیمانده، در مرحله دوم، به خط اعتباری تزریق خواهد شد و در ازای این پول، ایران از دو گام کاهش تعهدات عقب نشینی می‌کند و کاملا به توافق هسته‌ای پایبند می‌شود.
در مرحله سوم نیز ایران و غرب وارد مذاکراتی درباره نفوذ منطقه‌ای ایران می‌شوند. منابع دیپلماتیک غربی مدعی شده‌اند ایران به طور ابتدایی با مذاکرات منطقه‌ای موافقت کرده، اما به سایر پرونده‌ها اشاره‌ای نکرده است. این در حالی است که آمریکایی‌ها بر مذاکره درباره برنامه موشکی و نفوذ منطقه‌ای ایران، از جمله گروه‌هایی مانند حزب الله لبنان، اصرار می‌کنند.
چشم انداز موفقیت فرانسه
روایت الشرق الاوسط ممکن است کاملا دقیق نباشد. با این حال، چشم انداز کلی پیشنهادات فرانسه، در سایر رسانه‌های برجسته غربی هم مطرح شده است. به طور کلی می‌توان گفت طرح فرانسه به این شکل است: اول اروپایی‌ها با ارائه امتیازات محدود اقتصادی (مانند خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری) تلاش می‌کنند ایران را از توقف اجرای تعهدات هسته‌ای یا خروج از برجام منصرف کنند و در مرحله بعد، ایران و آمریکا را به میز مذاکرات مستقیم درباره موضوعات هسته‌ای و غیرهسته‌ای باز‌گردانند.
اما این طرح چند نقطه ضعف دارد. اولا، راه اندازی خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری آن هم به شکل قسطی و مرحله‌ای، بسیار ناچیز است و نمی‌تواند خسارت‌های اقتصادی ایران را کاملا جبران کند. این مبلغ، تقریبا نصف مقدار درآمد‌های سالانه نفتی ایران در شرایط قبل از تحریم است. ثانیا، فرانسوی‌ها بدون موافقت کاخ سفید حتی حاضر نیستند همان مبلغ کم را بپردازند. عملی شدن پیشنهاد فرانسه، تمام و کمال نیازمند موافقت و همراهی آمریکاست. بدون موافقت آمریکا، ممکن است خط اعتباری مورد نظر به سرنوشت مبهم سازوکار «ابزار حمایت از مبادلات تجاری» (اینستکس) دچار شود. بیش از یک سال است که اروپایی‌ها تلاش می‌کنند سازوکار اینستکس را برای دور زدن تحریم‌های آمریکایی عملی کنند، اما به رغم حمایت سیاسی اتحادیه اروپا، هیچ شرکت یا بانک اروپایی حاضر نشد با اینستکس همکاری کند.
در همین رابطه، دکتر مهدی مطهرنیا، استاد دانشگاه، در خصوص احتمال راه اندازی خط اعتباری ۱۵ میلیاردی از طرف اروپا برای خرید نفت ایران به فرارو گفت: «اینستکس هم برای همین کار بود. اما بیش از یک سال از آغاز همکاری‌های اقتصادی ایران و اروپا برای ایجاد یک سازوکار می‌گذرد. در دنیای مدرن ایجاد یک سازوکار اقتصادی برای همکاری میان دو طرف چندان سخت نیست که بخواهد بیش از یک سال ادامه یابد. مقابله آمریکا این مساله را سخت کرده است.»
تاکنون آمریکایی‌ها اظهارات ضدونقیضی درباره راهکار فرانسه بیان کرده‌اند. در حالی که دونالد ترامپ، در جریان نشست سران گروه هفت در فرانسه تلویحا از خط اعتباری ایران استقبال کرد، مقامات دولت او صریحا امکان راه اندازی چنین خطی را زیر سوال بردند و حتی بر تحریم‌های نفتی علیه ایران افزودند. ایمانوئل ماکرون در اجلاس گروه هفت به مدت چند ساعت با همتای آمریکایی درباره ایران گفتگو کرد. پس از این گفتگو‌ها ترامپ به خبرنگاران گفت ایران ممکن است به یک «خط اعتباری یا وام کوتاه مدت» نیاز داشته باشد تا به آن کمک کند از «یک دوره بسیار سخت عبور کند.» اما اندکی بعد مقامات دولتش، از جمله جان بولتون، مشاور امنیت ملی، چنین ایده‌ای را رد و هرگونه امتیازدهی اقتصادی به ایران را به بعد از امضای توافق جامع با این کشور موکول کردند. این مقامات بر این باور هستند که راه اندازی خط اعتباری برای ایران، کارزار فشار حداکثری اقتصادی علیه این کشور را تضعیف می‌کند. علاوه بر مقامات دولت ترامپ، حتی برخی از متحدان آمریکا هم ایده گفتگو با ایران را در برهه کنونی اشتباه می‌دانند. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، اخیرا در یک گفتگوی تلفنی با ماکرون، مدعی شد الان زمان مناسبی برای مذاکره با ایران نیست.
طرح ماکرون برای نجات برجام به نظر مساعد کاخ سفید نیازمند است.
طرح جایگزین
اما ماکرون معتقد است که زمان مذاکره فرا رسیده است. او در اقدامی غیرمنتظره، وزیر خارجه ایران را به محل برگزاری اجلاس سران گروه هفت در بیاریتس فرانسه، دعوت کرد. در پی این کار، گمانه‌ها درباره احتمال دیدار سران ایران و آمریکا به اوج رسید. روسای جمهور ایران، فرانسه و آمریکا همگی از دیدار احتمالی سران ایران و آمریکا سخن گفتند. ماکرون حتی گفت امیدوار است این دیدار در «هفته‌های آینده» اتفاق بیافتد.
اما ناگهان همه چیز تغییر کرد. روحانی ۲۴ ساعت بعد، موضع خود را تغییر داد و هر گونه تغییر مثبت در روابط تهران و واشنگتن را به رفع تمام تحریم‌ها مشروط کرد. ماکرون از این تغییر نگران شد و با روحانی تلفنی گفتگو کرد، ولی ظاهرا، روحانی حداقل در کوتاه مدت، از ایده مذاکره با آمریکا منصرف شده است.
به نظر می‌رسد انصراف روحانی از دیدار با ترامپ، فرانسوی‌ها را به سوی طرح جایگزین سوق داد. طرح اصلی این بود که با وساطت ماکرون، روحانی و ترامپ دیدار کنند. ولی ظاهرا وقتی چنین دیداری منتفی شد، فرانسه بار دیگر ایده تامین منافع اقتصادی ایران را مطرح کرد. ایده‌ای که هدف نهایی‌اش، مذاکرات مستقیم ایران و آمریکاست.
مقامات آمریکایی می‌گویند ماکرون شرط بندی کرده بود که وقتی ترامپ وارد مذاکرات با ایران شود، احساس خواهد کرد که امکان رسیدن به توافق با این کشور قبل از انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا، وجود دارد. مانند آنچه او با کره شمالی کرد.
در حال حاضر به نظر می‌رسد احتمال مذاکره ایران و آمریکا بعید است. روحانی روز سه شنبه گفت: هیچ تصمیمی برای مذاکره با آمریکا نداشته است و بار دیگر خواستار رفع کل تحریم‌های آمریکا شد. وی تهدید کرد که اگر تا روز پنج شنبه گفتگو‌ها با اروپا به نتیجه نرسد، ایران گام سوم کاهش تعهدات را برمی‌دارد. تا پایان ضرب الاجل ایران، چند روز بیشتر باقی نمانده و شمارش معکوس نجات برجام آغاز شده است. باید منتظر ماند و دید آیا فرانسوی‌ها این بار می‌توانند برجام را نجات دهند یا اینکه بار دیگر در تامین منافع اقتصادی ایران ناکام خواهند شد. در هر صورت، ابن بار برخلاف گذشته، نیازی به صبر طولانی نیست.