همواره از قیمت نفت به‌عنوان حسگری برای سنجش شدت تنش‌های منطقه یاد می‌شود، چراکه هرگونه احتمال افزایش تنش در خاورمیانه و در جوار تنگه هرمز به‌عنوان شاهراه صادرات نفت میتواند به معنای خطری بزرگ تلقی شود که سمت عرضه را تهدید می‌کند.
به گزارش دنیای اقتصاد، با در نظر گرفتن این فرض، می‌توان گفت که این روز‌ها حداقل در بازار نفت نگرانی از افزایش تنش در منطقه خاورمیانه وجود ندارد. بازار نفت دیروز روز بسیار کم‌نوسانی را گذراند و تغییر قیمت‌ها نزدیک به صفر بود. این در حالی است که انتظار می‌رفت بعد از تهدید ایران توسط ترامپ در توییتر و افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک قیمت‌ها رشد قابل توجهی را تجربه کنند. ترامپ یکشنبه شب به وقت تهران در صفحه توییتر خود تهدید‌های تندی را متوجه ایران کرد و با توجه به اینکه بازار‌های بین‌المللی در روز‌های شنبه و یکشنبه تعطیل است، انتظار می‌رفت روز دوشنبه به‌عنوان اولین روز بازگشایی بازارها، قیمت نفت با رشد قابل توجهی همراه شود.
نفت برنت روز گذشته در لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۶ به وقت تهران) ۳/ ۷۲ دلار بر بشکه معامله شد که تنها ۹ سنت از آخرین قیمت این کالا در روز معاملاتی پیش بیشتر بود. نفت خام آمریکا نیز با افزایش قیمت نزدیک به صفر حدود ۶۳ دلار به فروش رسید. علاوه بر مسائل ژئوپلیتیک، سیگنال صادرشده از جده، محل برگزاری نشست کمیته ویژه نظارت بر توافق نفتی اوپک و غیراوپک که از احتمال تمدید این توافق نفتی در نیمه دوم سال خبر می‌داد دیگر موضوع مورد توجه در بازار نفت بود.
چرا خاورمیانه برای بازار نفت مهم است؟
خاورمیانه و وقایع آن همواره مورد رصد معامله‌گران و فعالان بازار نفت است. در طول تاریخ نفت، هرگونه تنشی در منطقه به معنای افزایش شدید قیمت‌ها بوده است. به‌طور مثال در طول جنگ خلیج که با حمله عراق به خاک کویت آغاز شد، قیمت نفت از حدود ۱۹ دلار به ۴۰ دلار بر بشکه نزدیک شد. به دنبال انقلاب اسلامی در ایران و سپس جنگ ایران و عراق قیمت نفت در اوایل دهه ۸۰ میلادی حدود ۱۰۰ درصد رشد را به ثبت رساند.
در هفته‌های اخیر نیز به دلیل عدم تمدید معافیت از تحریم خرید نفت ایران از سوی ترامپ ریسک‌های ژئوپلیتیک در بازار نفت افزایش یافته بود. چراکه به اعتقاد ناظران، هرگونه تنشی بین ایران و آمریکا به تنگه هرمز کشیده می‌شود، جایی که از آن به عنوان شاهراه نفت جهان یاد می‌شود. تنگه هرمز محل عبور غالب نفت تولید شده در منطقه است، از این رو مهمترین آبراه بین ۶ آبراه مهم در تجارت جهانی نفت محسوب می‌شود. آنطور که آمار فایننشال تایمز نشان می‌دهد، روزانه حدود ۸/ ۱۶ میلیون بشکه نفت از تنگه هرمز عبور می‌کند تا به بازار‌های اروپا، آسیا و آمریکا برود.
این مقدار علاوه بر اینکه حدود ۳۰ درصد از تجارت دریایی نفت را شامل می‌شود، نزدیک به ۲۰ درصد عرضه جهانی نفت نیز است. از شش آبراه بزرگ جهانی روزانه حدود ۹/ ۵۲ میلیون بشکه نفت عبور می‌کند؛ بنابراین عدم واکنش بازار به تهدید توییتری ترامپ علیه ایران به این معناست که بازار نفت نیز احتمال هرگونه درگیری بین دو کشور را محدود ارزیابی می‌کند. اما علاوه بر این موضوع اخبار پیرامون اوپک و متحدانش از دیگر موضوعات اثرگذار بر بازار نفت در روز گذشته بود.
توافق نفتی تمدید می‌شود؟
کمیته ویژه نظارت بر توافق نفتی اوپک و غیراوپک (JMMC) چهاردهمین دور از نشست خود را روز یکشنبه در جده عربستان برگزار کرد. مهمترین پیامی که از این نشست به گوش می‌رسید، تمایل به تداوم اجرای توافق بود. آنطور که خالد الفالح وزیر انرژی عربستان سعودی اعلام کرده است، «کشور‌های حاضر در توافق تمایل دارند که به آرامی مازاد نفت موجود در ذخایر نفتی جهان را کاهش دهند و در عین حال به نیاز بازار شکننده نفت نیز پاسخ خواهند داد.»
آخرین گزارش اوپک نشان می‌دهد که موجودی انبار‌های نفتی کشور‌های OECD در ماه مارس ۳/ ۳ میلیون بشکه در روز افزایش یافته و سطح موجودی‌ها حدود ۲۳ میلیون بشکه بیشتر از متوسط ۵ساله آن‌ها بوده است. از دور اول توافق مشترک اوپک و غیراوپک در سال ۲۰۱۷، متوسط ۵ساله موجودی انبار‌های نفتی به‌عنوان ابزاری برای سنجش مازاد عرضه به کار گرفته شده است.
سهیل مزروعی، وزیر نفت امارات نیز با تاکید بر اینکه کشور‌های تولیدکننده نفت توانایی پر کردن هر مقدار شکاف در سمت عرضه بازار نفت را دارند، اعلام کرد: با این حال با توجه به شرایط بازار من فکر نمی‌کنم که کنار گذاشتن محدودیت تولید اقدام درستی باشد.
الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه به‌عنوان بزرگترین متحد اوپک در توافق هم سیگنال مشابهی ارسال کرده است. او با تاکید بر اینکه روسیه حاضر است در هر زمان به نیاز بازار پاسخ دهد و تولید خود را افزایش دهد، اعلام کرد: «با این حال ما از هر تصمیمی مبنی بر تمدید توافق نفتی در نیمه دوم سال تبعیت خواهیم کرد.»
موعد دور جدید توافق کاهش تولید بین اوپک و متحدانش در خارج از این سازمان، از ابتدای سال جاری میلادی به اجرا درآمده و در ماه ژوئن به پایان می‌رسد. این توافق که کاهش روزانه۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای عرضه را نشانه گرفته است، یکی از مهمترین عوامل افزایش بیش از ۴۰ درصدی قیمت نفت از ابتدای سال محسوب می‌شود. با این حال تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران و تقاضای ترامپ از کشور‌های تولیدکننده نفت برای پرکردن جای خالی ایران در بازار در کنار افت تولید ونزوئلا و افزایش ریسک کاهش عرضه در لیبی و الجزایر موجب شد که انتظار رود با رسیدن به موعد ماه ژوئن توافق نفتی پایان یابد.
همانطور که «دنیای اقتصاد» روز گذشته در گزارشی با عنوان «دو سناریوی صلح در نشست اوپک» تاکید کرده است، مقامات آگاه در اوپک پیش از نشست JMMC اعلام کردند که دو سناریو پیش روی اعضای این سازمان و توافق نفتی قرار دارد. یکی از سناریو‌ها بر حفظ توافق نفتی با فرض بازگشت به پایبندی ۱۰۰ درصدی و دیگری به لغو توافق نفتی و بازگشت به سطح تولید پیش از توافق تاکید داشت.
اما نشست روز یکشنبه کمیته ویژه نظارت بر اجرای توافق نشان داد که در حال حاضر شانس اینکه اوپک در نشست ماه ژوئن تصمیم به حفظ توافق بگیرد بیشتر است. در واقع به نظر می‌رسد اوپک به سرکردگی عربستان چندان به افزایش عرضه علاقه‌مند نیست. چنین موضعی پیش از این نیز در خلال اظهارات الفالح دیده می‌شد و شاید به همین دلیل اخبار نشست JMMC نتوانست به افزایش قیمت‌ها منجر شود.
ایران عامل تمدید توافق نفتی؟
پیش از این «دنیای اقتصاد» در گزارشی تحت عنوان «کدخوانی بازی نفتی سعودی» چرایی عدم افزایش تولید نفت از سوی سعودی‌ها را در ۶ سناریو بررسی کرده بود؛ «عدم کاهش چشمگیر صادرات نفت ایران» به‌عنوان یکی از عوامل مواضع اخیر عربستان در بازار نفت معرفی شد.
در حاشیه نشست کمیته ویژه وزیر انرژی عربستان این موضوع را تایید کرد، او در این خصوص گفته است: «من فکر می‌کنم که نفت زیادی از سواحل یا مرز‌های ایران خارج می‌شود که به‌عنوان نفت ایران شناسایی نمی‌شوند؛ بنابراین بر خلاف برآورد‌های قبلی تحلیلگران ما شاهد افزایش چشم‌گیری در تقاضا برای نفت دیگر کشور‌ها در بازار نیستیم.» جیوانی استونوف، تحلیلگر UBS نیز بر این باور است که «هرچند در بیانیه پایانی (JMMC) صریحا بیان نشده، اما احتمالا عدم اطمینان از اینکه چه تعداد از بشکههای نفت ایران و ونزوئلا به علت تحریم‌های آمریکا از بازار خارج خواهند شد، دلیل اصلی گروه برای توصیه به تمدید توافق بوده است.»
کارشناسان بانک آمریکایی جی‌پی مورگان نیز بر این باور هستند که بازار به این نتیجه رسیده که صادرات نفت ایران با وجود عدم معافیت از تحریم‌های آمریکا در ماه مه ادامه خواهد یافت. این بانک، قیمت نفت برنت را در نیمه دوم سال ۷۵ دلار و در کل سال ۷۱ دلار پیش‌بینی کرده، اما بر این باور است که در سال ۲۰۲۰ قیمت‌ها به سطح ۶۰ دلار سقوط خواهد کرد.