نشانه‌هایی از تصمیم دولت ترامپ برای افزایش فشارها بر ایران با پایان یافتن موعد ۶ماهه معافیت از تحریم‌ها در حال ظهور است. هفته گذشته سه خبر نشان داد که کاخ سفید رسیدن به هدف «توقف صادرات نفت ایران» را با جدیت دنبال می‌کند.
اول اینکه مشاور ارشد ترامپ، جرد کوشنر سفری به عربستان سعودی داشت و با ولیعهد عربستان دیدار کرد. در این سفر برایان هوک، نماینده ویژه کاخ سفید در امور ایران، کوشنر را همراهی می‌کرد و کارشناسان بر این باورند که جلب مساعدت مقامات سعودی برای افزایش تولید نفت و همراهی آمریکا برای افزایش فشارها بر ایران یکی از محورهای مهم این دیدار بوده است. اما نشانه دوم به افزایش فشارها بر اوپک برای افزایش تولید باز‌می‌گردد.
ترامپ هفته گذشته در توییتی اوپک را خطاب قرار داد و نسبت به افزایش قیمت‌ها به اعضای این سازمان هشدار داد. این موضوع نشان می‌دهد ترامپ در تلاش است که با افزایش فشارها عرضه را افزایش دهد تا تنگ‌تر کردن حلقه تحریم‌ها علیه ایران بعد از پایان موعد معافیت‌ها با هزینه کم‌تری برای دولت او همراه شود. نشانه سوم، تصمیم کاخ‌سفید برای آزادسازی ۶میلیون بشکه از ذخایر استراتژیک نفتی آمریکا در ماه مه و همزمان با پایان معافیت‌ها از تحریم خرید نفت ایران است.
اتحاد دوباره علیه نفت ایران؛ عربستان همراهی می‌کند؟
سه‌شنبه هفته گذشته، جرد کوشنر داماد و مشاور ارشد دونالد ترامپ که به حمایت از منافع عربستان و صمیمت با ولیعهد سعودی مشهور است به ریاض سفر کرد. آنطور که کاخ سفید در بیانیه‌ای اعلام کرده آنها درباره افزایش همکاری بین ایالات‌متحده و عربستان سعودی و تلاش‌های دولت ترامپ برای تسهیل صلح میان اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها صحبت کرده‌اند. به گزارش پلاتس، هرچند که این سفر درست یک روز بعد از توییت ترامپ درخصوص قیمت‌های بالای نفت و خطاب به اوپک انجام شد، اما احتمالا در جلسه روز سه‌شنبه در مورد توییت ترامپ برای افزایش تولید نفت بحثی انجام نشده است. الن والد، مشاور صنعت انرژی و سیاسی در موسسه ترنسورسال، در این‌خصوص می‌گوید: کوشنر در مورد مسائل مربوط به نفت دخالت نمی‌کند و احتمالا این‌گونه مباحث میان ریک پری، وزیر انرژی ایالات‌متحده و خالد الفالح، همتای سعودی‌اش یا میان ترامپ و بن‌سلمان انجام می‌شود.
با این حال حضور هوک در این سفر احتمال مذاکره با سعودی‌ها برای همراهی با آمریکا در مسیر افزایش فشارها بر ایران را مطرح می‌کند. هوک پیش از توافق اوپک و متحدانش در ماه دسامبر برای کاهش عرضه ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای نیز به وین سفر و با الفالح دیدار کرده بود. آن زمان نیز اعلام شد که تلاش برای همراهی عربستان در تحریم نفت ایران و اطمینان از اینکه قیمت‌ها رشد شدیدی نخواهند کرد، مهم‌ترین محور مذاکره او با وزیر انرژی سعودی‌ها بوده است.
آنطور که ریچارد نفیو، معمار تحریم‌های ایران در دولت اوباما درخصوص دیدار برایان هوک با مقامات سعودی در هفته گذشته، می‌گوید: «دولت ترامپ می‌خواهد کاملا مطمئن شود عربستان به هر کشوری که در حال‌حاضر خریدار نفت ایران است اطمینان دهد، می‌تواند نفت ایران را جایگزین کند.» او در ادامه افزوده است: «به باور من این احتمالا پیامی است که هوک در سفر خود به عربستان برده است.»
نفیو که در حال‌حاضر یک محقق ارشد پژوهشی در مرکز سیاست جهانی انرژی در دانشگاه کلمبیا است، می‌گوید که هیچ تردیدی ندارد سعودی‌ها هوک را تحت‌فشار قرار داده‌اند تا آمریکا معافیت‌ها از تحریم‌های خرید نفت ایران را تمدید نکند. در ماه نوامبر همزمان با شروع تحریم‌های آمریکا علیه صادرات نفت ایران، کاخ سفید ۸ کشور را به مدت ۶ماه از تحریم خرید نفت ایران معاف کرد.
با این حال به نظر می‌رسید که این معافیت‌ها بدون اطلاع سعودی‌ها اعطا شده و خشم آنها را بر انگیخته بود چراکه معافیت‌ها در حالی اعطا شد که عربستان به درخواست آمریکا در ماه نوامبر تولیدات خود را به‌شدت افزایش داده و خود را برای جبران توقف عرضه نفت ایران آماده کرده بود. اما معافیت‌ها از تحریم خرید نفت ایران در تاریخ ۴مه منقضی می‌شود، هرچند هوک اعلام کرده آمریکا سیاست قطع صادرات نفت ایران را دنبال می‌کند اما مشخص نیست که آمریکا در آن زمان چه سیاستی اتخاذ خواهد کرد.
سارا وخشوری، کارشناس بازار نفت نیز بر این باور است که آمریکا به عربستان برای افزایش فشارها به ایران نیاز دارد، به‌خصوص اینکه با تحریم نفت ونزوئلا در ماه اخیر عرضه نفت در بازار محدودتر شده است.
با این حال عربستان این‌بار می‌خواهد از سیاست آمریکا در قبال معافیت‌ها مطمئن شود و در شرایطی تولید نفت خود را افزایش می‌دهد که برآورد دقیقی از میزان صادرات نفت‌خام ایران و معافیت‌های صادراتی آمریکا در ماه مه و بعد از آن داشته باشد.
استفاده از ذخایر استراتژیک
در این میان وزارت انرژی آمریکا روز پنج‌شنبه اعلام کرد ۶ میلیون بشکه از سه مرکز ذخیره‌سازی استراتژیک نفت‌خام خود را در ماه مه روانه بازار خواهد کرد.
به گزارش پلاتس، عرضه نفت خام از ذخایر استراتژیک درست همزمان با پایان معافیت شش ماهه خریداران نفت ایران انجام می‌شود و این گمانه را مطرح کرده که در راستای افزایش عرضه به بازار و جایگزینی نفت ایران خواهد بود. در واقع آزادسازی ذخایر استراتژیک خود یکی از نشانههای تصمیم آمریکا برای تنگ‌تر کردن حلقه تحریم‌ها با پایان معافیت‌های ۶ماهه است.
ترامپ پیش از شروع تحریم‌ها در آبان سال‌جاری نیز سیاست مشابهی را درخصوص ذخایر استراتژیک آمریکا اتخاذ کرد. وزارت انرژی این کشور برای دوره زمانی ۹ مهر تا ۹ آذر ماه، ۱۱ میلیون بشکه نفت خام به بازارهای جهانی در راستای جبران کاهش صادرات نفت ایران عرضه کرد.
این در حالی بود که ریک پری در سپتامبر(شهریور) اظهار کرده بود مخالف عرضه نفت از ذخایر استراتژیک نفت‌خام برای بی‌تاثیر کردن اثر تحریم‌هاست چراکه آزادسازی ذخایر استراتژیک اثری نسبتا جزئی و کوتاه مدت بر قیمت‌ها دارد.
ایده تشکیل ذخایر استراتژیک نفت آمریکا از دهه ۱۹۷۰ میلادی و به دنبال تحریم نفتی اعراب علیه غرب شکل گرفت، این تحریم به افزایش شدید قیمت نفت و فشار بر اقتصاد ایالات متحده منجر شد. از آن زمان رهاسازی ذخایر استراتژیک در معدود دفعات و تنها در شرایط بسیار حساس انجام شده است.
با این حال افزایش تولید نفت شیل در سال‌های اخیر سیاست آمریکا در قبال این ذخایر را تا حدودی تغییر داده و حال دولت این کشور راحت‌تر از گذشته می‌تواند به استفاده از این ذخایر بپردازد. در هفته‌های اخیر تولید نفت این کشور از مرز ۱۲ میلیون بشکه در روز عبور کرده و پیشبینی می‌شود تا پایان سال به ۱۳ میلیون بشکه در روز برسد. آنطور که پلاتس گزارش داده است، حجم ذخایر استراتژیک آمریکا در حال حاضر ۱/ ۶۴۹ میلیون بشکه است.
فشار بر اوپک
فشار بر اوپک برای رها کردن توافق نفتی موضوع دیگری است که در دستور کار سیاستمداران آمریکایی قرار گرفته است. ترامپ هفته گذشته بار دیگر اوپک را مسوول افزایش قیمت‌ها دانست و اعلام کرد که اقتصاد جهان قیمت‌های بالای نفت را تحمل نمی‌کند. اوپک در ماه دسامبر با همراهی برخی کشورهای غیرعضو این سازمان توافق کرد که تولید نفت را به مدت ۶ماه از ابتدای سال ۲۰۱۹ به میزان ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز کاهش دهند.
این توافق به دنبال افت شدید قیمت نفت حاصل شد چراکه افزایش عرضه کشورهایی چون عربستان و روسیه برای جبران کمبود نفت ایران، رشد شدید و غیرمنتظره تولیدات شیل و همچنین اعطای معافیت به خریداران نفت ایران در کنار کاهش رشد اقتصاد جهانی به پیشی گرفتن سمت عرضه از تقاضا منجر شده بود. از این رو، قیمت نفت برنت از اوایل اکتبر تا اواخر دسامبر حدود ۴۰ درصد کاهش یافت و از بیش از ۸۶ دلار بر بشکه به مرز ۵۰ دلار سقوط کرد. با این حال از اواخر دسامبر مجددا بازار نفت در مسیر بهبود قرار گرفته است.
هفته گذشته زمانی که ترامپ در توییتر اوپک را خطاب قرار داد بهای برنت به بیش از ۶۷ دلار بر بشکه رسیده بود که نشان از رشد بیش از ۳۰ درصدی قیمت‌ها نسبت به اواخر دسامبر داشت. توییت ترامپ موجب افت ۳ درصدی قیمت‌ها در د‌وشنبه هفته گذشته یعنی در روز انتشار آن شد. به نظر می‌رسد یکی از نگرانی‌های ترامپ تداوم افزایش قیمت نفت و تاثیر آن بر سیاست‌های این کشور در قبال ایران است.
در واقع اگر قیمت نفت به رشد خود ادامه دهد، شانس کاخ سفید برای افزایش فشارها بر ایران در ماه مه کاهش مییابد، چراکه افزایش قیمت بنزین یکی از خطوط قرمز دولت ترامپ است. از این رو پیشبینی می‌شود در صورتی که قیمت نفت به رشد خود ادامه دهد فشارها از سوی آمریکا به اوپک افزایش یابد و حتی ممکن است شانس تصویب لایحه ضد اوپکی «نوپک» در کنگره و تایید آن توسط ترامپ بیشتر شود.
اما پاسخ اوپک به فشارها چه بوده است؟ خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان در پاسخ به اظهارات ترامپ اعلام کرد که «ما کاهش تولید را راحت می‌گیریم. ۲۵ کشور رویکرد بسیار تدریجی و حساب شده‌ای را در پیش گرفته‌اند و ما به ثبات بازار نفت بیش از هر چیز دیگری علاقه‌مندیم.» از سوی دیگر محمد بارکیندو، دبیرکل این سازمان تحریم‌های آمریکا علیه ایران و ونزوئلا را بر هم زننده نظم بازار دانست.
با این حال نگاهی به گذشته نشان می‌دهد در صورتی که عربستان از فشار آمریکا بر ایران مطمئن باشد، از هیچ اقدامی برای افزایش عرضه و همراهی با واشنگتن کوتاهی نخواهد کرد. ترامپ در اردیبهشت ماه در حالی از برجام خارج شد که اوپک و متحدانش در حال اجرای توافق کاهش تولید بودند و الفالح اعلام می‌کرد که تا پایان سال ۲۰۱۸ و حتی در سال ۲۰۱۹ این توافق اجرایی خواهد شد.
اما به محض خروج آمریکا از برجام این کشور مواضع خود را تغییر داد و در نشست ژوئن، اعضای اوپک را متقاعد کرد که توافق نفتی را رها کنند. در نهایت عربستان تولید خود را به رکورد بی‌سابقه ۱۱ میلیون بشکه در روز در ماه نوامبر یعنی همزمان با اعمال تحریم‌ها علیه ایران رساند.
حال نیز الفالح هرچند از احتمال تمدید توافق کاهش تولید در نیمه دوم سال ۲۰۱۹ سخن گفته با این همه، تاکید کرده اوپک و متحدانش اطمینان حاصل خواهند کرد که بازار دچار کمبود عرضه ناخواسته نشود.
کاهش عرضه نفت ایران به دنبال تحریم‌های آمریکا در دسته «کاهش عرضه ناخواسته» قرار می‌گیرد. بنابراین به نظر می‌رسد الفالح این سیگنال را به آمریکا ارسال کرده که در صورت کاهش بیشتر تولید نفت ایران، اوپک و متحدانش توافق برای کاهش عرضه نفت را رها خواهند کرد.