رودست اردوغان به پوتین

نخستین روز اجلاس سران ناتو در لیتوانی با یک شگفتی معنادار همراه بود؛ رجب طیب اردوغان رییس‌جمهوری ترکیه که روز دوشنبه اعلام کرده بود شرط پیوستن سوئد به ناتو، عضویت ترکیه در اتحادیه اروپاست به‌طور ناگهانی با الحاق این کشور به ناتو موافقت کرد.

به گزارش اعتماد، این خبر را ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو عصر دوشنبه اعلام کرد و گفت که قرار است پارلمان ترکیه به زودی مراحل قانونی تایید عضویت را بررسی کند. به گفته دبیرکل ناتو، اردوغان پس از دیدارش با نخست‌وزیر سوئد در لیتوانی پروتکل پیوستن این کشور به ناتو را به پارلمان ترکیه ارسال و تصویب آن را تضمین خواهد کرد.

طبق گزارشی که یورونیوز منتشر کرده، دبیرکل ناتو همچنین درباره مذاکرات این دو مقام ارشد اعلام کرد که سوئد و ترکیه برای رسیدگی به نگرانی‌های امنیتی مشروع ترکیه، با یکدیگر همکاری نزدیک‌تری خواهند داشت. به عنوان بخشی از این روند، سوئد قانون اساسی خود را اصلاح کرده، قوانین خود را تغییر داده، عملیات ضدتروریستی خود را به‌طور قابل توجهی علیه حزب کارگران کردستان گسترش داده و صادرات تسلیحات خود به ترکیه را از سر گرفته است.

از سوی دیگر در حالی قرار بوده که اردوغان روز سه‌شنبه با جو بایدن رییس‌جمهوری امریکا دیدار کند که جیک سالیوان مشاور امنیت ملی امریکا تاکید کرده که واشنگتن علاوه بر موافقت در خصوص تحویل جنگنده‌های اف - ۱۶ به ترکیه، از روند عضویت این کشور در اتحادیه اروپا نیز حمایت خواهد کرد.

خنجر از پشت

چنین اقدامی از سوی اردوغان به این دلیل حائز اهمیت است که او بیش از یکسال است با عضویت سوئد در ناتو مخالفت کرده؛ در واقع بحث عضویت سوئد در ناتو به عنوان یک کارت بازی مهم برای اردوغان محسوب می‌شد که وی به گفته برخی از ناظران تلاش کرد چه از منظر داخلی چه از لحاظ سیاست خارجی از آن بهره‌برداری کند. به همین دلیل اجازه حضور در ناتو به سوئد چند ماه پس از پیوستن فنلاند به این پیمان، مجوزی برای گسترش ناتو و نیز تهدید علیه روسیه خواهد بود.

به همین دلیل است که تحلیلگران معتقدند اردوغان که تا پیش از این، هم با اوکراین و هم با روسیه روابط نزدیکی داشته و اتفاقا سطح مناسباتش با مسکو راهبردی محسوب می‌شود، با این تصمیم یک اقدام معنادار در مقابل پوتین انجام داده است. امری که هرچند تا لحظه تنظیم این گزارش با واکنش رسمی کرملین روبرو نشده، اما به‌طور قطع در روابط میان دو کشور تاثیری جدی خواهد داشت. البته لازم به ذکر است که زمزمه‌های ناراحتی شدید روسیه از ترکیه در چند روز گذشته آغاز شده بود؛ به‌طوری‌که وقتی اردوغان میزبان زلنسکی بود و تاکید کرد که اوکراین شایسته حضور در ناتوست، ویکتور بوندارف رییس کمیته دفاع و امنیت شورای فدراسیون روسیه به صراحت اعلام کرد که متاسفانه حوادث هفته‌های گذشته به وضوح نشان می‌دهد که ترکیه به تدریج و به‌طور پیوسته در حال تبدیل شدن از یک کشور بی‌طرف به کشوری غیردوست است. به همین دلیل چنین رفتاری را نمی‌توان چیزی جز خنجر از پشت نامید. این ژنرال روسی همچنین گفته که دلیل نیاز ناتو به ترکیه کنترل تنگه‌های دریای سیاه و ایجاد ثبات یا بی‌ثباتی در منطقه خاورمیانه بوده و آنکارا باید به ترک ناتو و ایجاد اتحاد با روسیه فکر کند.

در واقع یکی از دلایل عصبانیت مسکو از آنکارا، فارغ از چراغ سبز اردوغان به سوئد و ناتو، موضوع انتقال فرماندهان گروه شبه‌نظامی آزوف از ترکیه به کی‌یف است. طبق قرار قبلی میان ترکیه و روسیه، توافق شده بود که فرماندهان این گروه تا پایان جنگ در ترکیه بمانند، اما به یک‌باره با اجازه و موافقت ترکیه به اوکراین بازگشته‌اند؛ آن‌هم در شرایطی که نیرو‌های اوکراینی در حال ضد حمله علیه نیرو‌های روسیه به خصوص در شرق اوکراین هستند.

این مساله در نوع خود یک اقدام نمادین علیه مسکو نیز تلقی می‌شود. چرا که وقتی این فرماندهان در شهر ماریوپل توسط روس‌ها دستگیر شده و به ترکیه تحویل داده شدند، در جریان سفری که زلنسکی به ترکیه داشت، این افراد را با خود به اوکراین بازگرداند. بنابراین در شرایطی که تحولات جنگ اوکراین با شتاب زیادی در حال رقم خوردن بوده و در عین حال دورنمای مشخصی نیز برای پایان این جنگ وجود ندارد، خروجی روز اول نشست سران ناتو نشان می‌دهد که نوعی همگرایی میان کشور‌های عضو برای تشدید فشار‌ها علیه روسیه از قبل ایجاد شده است.

چرخش به غرب

به همین خاطر است که آناتولی آنتونوف سفیر روسیه در امریکا به صراحت اعلام کرد که وضعیت به سمت منفی‌ترین نتیجه که تقابل روسیه و کشور‌های عضو ناتو است، پیش می‌رود. او همچنین تاکید کرده که اقدامات غربی‌ها بیش از هر زمان دیگری موانع غیرقابل عبوری را در مسیر خروج از حادترین و پرمخاطره‌ترین شرایط نظامی - سیاسی همراه با بحرانی با بدترین پیامد‌ها بر امنیت بین‌المللی ایجاد می‌کند.

علاوه بر این مرور و رصد اخبار و تحلیل‌ها نشان می‌دهد که فعلا روس‌ها هرچند که همچنان پیام‌های هشدار و تهدید به ناتو و غرب ارسال می‌کنند، اما در قبال اقدام اخیر اردوغان فعلا جانب احتیاط را در پیش گرفته‌اند. چرا که روز گذشته و پس از موافقت ترکیه با عضویت سوئد در ناتو، دیمیتری پسکوف سخنگوی کاخ کرملین در نشست خبری خود با مطبوعات در پاسخ به سوالی در مورد واکنش مسکو به عضو شدن سوئد در ناتو گفت: تدابیری که روسیه در قبال عضویت سوئد در ناتو اتخاذ خواهد کرد مشابه با همان تدابیری است که در رابطه با عضویت فنلاند در این ائتلاف طراحی و برنامه‌ریزی شدند. در واقع مساله مهم این است که پاسخ سخنگوی کرملین نسبت به این اتفاق مهم دو پهلو بوده؛ زیرا سال گذشته در حالی فنلاند به ناتو پیوست که کمربند این سازمان نظامی- امنیتی در مرز‌های شمالی روسیه مستحکم‌تر شده و مسکو نیز اقدام خاصی جهت چنین موضوعی انجام نداد.

به همین دلیل اکنون تنها مانع پیوستن سوئد به ناتو و گسترش مرز‌های این سازمان به سمت روسیه، مجارستان است که به نظر می‌رسد هر چند با روسیه نزدیکی زیادی دارد، اما حاضر به پذیرش هزینه‌های ایستادگی در قبال هم پیمانان غربی خود نبوده و احتمالا مهر نهایی را برای عضویت سوئد در ناتو خواهد زد. از این رو باید منتظر تحولات روز‌های آینده ماند؛ چرا که خروجی روز اول نشست ناتو به گفته برخی از تحلیلگران یک شکست استراتژیک برای روسیه بوده است؛ زیرا یکی از دلایل حمله روسیه به اوکراین، جلوگیری از گسترش ناتو به سمت مرز‌های روسیه بود، اما حالا پس از گذشت ۱۶ ماه از جنگ، نه تنها دورنمای پایان آن مشخص نیست، بلکه پس از فنلاند قرار است سوئد نیز به ناتو بپیوندد.