ایران و شناسایی بالفعل امارت اسلامی

اعتماد نوشت: روز شنبه تصاویری از درون ساختمان سفارت افغانستان در تهران منتشر شد که نشان می‌داد مقام‌های اعزامی از سوی امارت اسلامی [حکومت خودخوانده گروه شبه‌نظامی طالبان در افغانستان]در حال تحویل گرفتن مسوولیت سفارتخانه از دیپلمات‌های دولت پیشین افغانستان در این سفارتخانه و ایجاد تغییرات درون ساختمان هستند. پیش از این برخی رسانه‌ها نامه‌ای را به تاریخ ۴ دی‌ماه از سوی امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه امارات اسلامی منتشر کرده بودند که در آن فضل محمد رحمانی را به عنوان سرپرست جدید سفارت افغانستان در تهران منصوب کرده بود. مشخص نیست وضعیت نزدیک به ۱۵ نفر کارمند پیشین سفارت افغانستان در تهران بعد از تحویل سفارت به نیرو‌های گروه شبه‌نظامی طالبان چه خواهد شد.

سفیر حکومت پیشین افغانستان در تهران، عبدالغفور لیوال بود که پس از سقوط حکومت افغانستان مقام خود را ترک کرد و سرپرستی از آذرماه ۱۴۰۰ سفارت به عبدالقیوم سلیمانی، معاون وی واگذار شد. امارت اسلامی از همان زمان قصد داشت سرپرست جدیدی را از میان نیرو‌های خود برای هدایت سفارت افغانستان در تهران معرفی کند، اما جمهوری اسلامی ایران در آن زمان حاضر به پذیرش این درخواست نشده بود. حالا با گذشت یک‌سال و ۸ ماه از روی کار آمدن طالبان در افغانستان، این گروه شبه‌نظامی موفق شده است فیض محمد جلالی را به عنوان سرپرست خود برای سفارت افغانستان در تهران معرفی کند.

هفته پیش و پیش از این تحولات، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت ادعا کرده بود که معرفی نماینده جدید برای سرپرستی سفارت افغانستان در تهران، به معنای تغییر موضع ایران در «چگونگی تعامل با حکومت سرپرستی افغانستان» نیست. با این حال به نظر می‌رسد که طالبان با اعزام ۱۰ مقام خود به تهران، تصمیم گرفته است که سفارتخانه را کاملا از نیرو‌های دولت پیشین خالی کند و مسوولیت تمامی امور کنسولی در سفارت افغانستان را راسا بر عهده بگیرد.

به گفته کارشناسان مسائل حقوقی پذیرش نماینده طالبان به عنوان مسوول سفارت افغانستان در تهران و تحویل این سفارت با کارمندان اعزامی طالبان، به صورت بالفعل به معنای به رسمیت شناختن حاکمیت امارت اسلامی در افغانستان است. ذاکر جلالی، از مقام‌های وزارت خارجه امارات اسلامی در حساب کاربری خود در توییتر نوشته است: «قرار گرفتن سفارت افغانستان در تهران به دست دیپلمات‌های وزارت امور خارجه از دو منظر حایز اهمیت است: نخست اینکه ایران، پس از پاکستان، میزبان صد‌ها هزار افغان مهاجر است و آن‌ها نیازمند خدمات شفاف کنسولی‌اند؛ دوم اینکه روابط امارت اسلامی افغانستان با جمهوری اسلامی ایران نیز ایجاب می‌کرد تا سفارت به یک کانال واقعی روابط مبدل شود.»

جمهوری اسلامی ایران، ششمین کشور از بین کشور‌های پیرامون افغانستان است که رسما سفارتخانه افغانستان را در کشورش به نمایندگان گروه شبه‌نظامی طالبان واگذار می‌کند. پیش از این ازبکستان، پاکستان، ترکمنستان، چین و روسیه هم سفارتخانه‌های افغانستان را به گروه شبه‌نظامی طالبان واگذار کرده بودند.

روز گذشته شبکه خبری طلوع‌نیوز افغانستان خبر داد که سفارت افغانستان در ترکیه نیز به طالبان واگذار شده است. طلوع‌نیوز در خبری به نقل از ذاکر جلالی، رییس اداره امور سیاسی وزارت خارجه دولت موقت طالبان گزارش داده که سفارت افغانستان در آنکارا به صورت رسمی به این گروه تحویل داده شده است. وی گفت: «گلمت خان زدران به عنوان سفیر جدید افغانستان در استانبول معرفی شده است.»

روز گذشته همچنین ذاکر جلالی، رییس اداره امور سیاسی وزارت خارجه امارت اسلامی گروه شبه‌نظامی طالبان گفت که ۷ دیپلمات مجرب از کابل به ایران فرستاده شده تا در کنار سرپرست جدید سفارت افغانستان در ایران به فعالیت‌های خود ادامه دهند. وی همچنین تاکید کرد: «واگذاری سفارت افغانستان در تهران به حکومت کنونی نه اولین اقدام از این دست است و نه آخرین خواهد بود.»

عبدالمحمد طاهری، رایزن فرهنگی پیشین ایران در افغانستان به «اعتماد» می‌گوید: «تهران هم دقیقا همان مسیری را در پیش گرفته است که چین و روسیه در پیش گرفته‌اند. این دو کشور هم به دنبال به رسمیت شناختن طالبان نیستند، اما مراودات خود را با دولت این گروه آغاز کرده‌اند. چین دنبال اقتدار تجاری خود در افغانستان است، روسیه به دنبال اقتدار امنیتی و اطلاعاتی در افغانستان است و جمهوری اسلامی ایران هم به دنبال این است که خلأ امریکایی‌ها و ایساف (نیرو‌های بین‌المللی کمک به امنیت - نظامیان تحت رهبری ناتو) را پر بکند. علاوه بر اشتراک‌های اقلیمی، زبانی و مذهبی، تهران نگران است که اگر نتواند چتر خود را در افغانستان بگشاید، فرصت برای نفوذ گروه‌های خطرناک تروریستی از جمله داعش و شاخه‌های افراطی طالبان فراهم‌تر می‌شود.»

روابط عمومی وزارت امورخارجه روز گذشته با صدور بیانیه‌ای تاکید کرد که موضوع تحویل و تحول سفارت افغانستان در تهران، امری داخلی (مربوط به افغانستان) بوده و به هیچ عنوان وزارت امور خارجه ایران به موضوع مزبور، ورود نکرده است. کارشناسان حقوق بین‌الملل چندان با این اظهارنظر وزارت امور خارجه موافق نیستند و معتقدند که نمی‌توان نقش دولت جمهوری اسلامی ایران را در واگذاری مسوولیت سفارت افغانستان به گروه شبه‌نظامی طالبان نادیده گرفت.

نوذر شفیعی، استاد روابط بین‌الملل در گفتگو با «اعتماد» می‌گوید: «به لحاظ تئوریک دولت پذیرنده نقش بسیار مهم و کلیدی در زمینه واگذاری مسوولیت سفارت به یک دولت را دارد. دست‌کم ۵۰ درصد از نقش در مورد استقرار سفارتخانه‌ها و کارمندان سفارتخانه بر عهده دولت پذیرنده است.»

نوذر شفیعی می‌گوید: «وقتی جمهوری اسلامی ایران می‌پذیرد که نمایندگی رسمی افغانستان به طالبان واگذار شود، معنایش این است که عملا ایران طالبان را نماینده رسمی دولت افغانستان می‌داند. سفیر، نماینده یک دولت نزد دولت دیگر است و این مهم از طریق مکانیسمی به نام شناسایی اتفاق می‌افتد. بنابراین به نظر می‌رسد که استقرار کادر دیپلماتیک طالبان در تهران به لحاظ بین‌الملل به نوعی به رسمیت شناختن گروه طالبان به عنوان دولت مشروع و قانونی طالبان قلمداد می‌شود.»

شفیعی تاکید می‌کند که این نوع شناسایی را می‌توان به دو سطح قانونی و بالفعل تقسیم کرد و می‌گوید: «نهایتا نتیجه‌گیری در مورد شناسایی رسمی حکومت طالبان در افغانستان بسته به این دارد که نماینده رسمی طالبان در هر سطحی که باشد چه در حد سفیر چه در حد کاردار، استوارنامه خودش را تقدیم رییس‌جمهور اسلامی ایران کند. صرف جابه‌جایی پرسنل، بدون آغاز به کار رسمی سفیر یا کاردار، به معنای شناسایی دوژور (قانونی) نیست، بلکه به معنای شناسایی دوفاکتو (بالفعل) است.»

عبدالمحمد طاهری، رایزن فرهنگی پیشین ایران در افغانستان به «اعتماد» در مورد هدف جمهوری اسلامی ایران از واگذاری سفارت افغانستان به طالبان می‌گوید: «دستگاه دیپلماسی ایران می‌خواهد از خلأ امریکا و اروپایی‌ها در افغانستان استفاده لازم را ببرد.» عبدالمحمد طاهری معتقد است که معرفی سرپرست جدید برای سفارت ایران در کابل، باعث شد که ایران در قالب بده‌بستان با طالبان، احساس وظیفه کند که اقدام مشابهی انجام دهد. وی می‌گوید: «نقشی که سفیر سابق ایران در افغانستان داشت باعث شده بود رابطه میان تهران و طالبان کمی مکدر شود و با معرفی سرپرست جدید سفارت ایران در کابل تا حدی روابط را بهبود دادند. به احتمال زیاد، طالبان انتظار داشتند که جمهوری اسلامی ایران هم نیاز‌های آنان را پاسخ بدهد.»

به‌رغم اظهارنظر‌های حقوقی در مورد نقش ایران در واگذاری سفارت افغانستان به طالبان، روابط عمومی وزارت امورخارجه در اطلاعیه‌ای با رد برخی ادعا‌های مطرح شده در خصوص تحویل و تحولات داخلی سفارت افغانستان در تهران تاکید کرد: «موضوع تحویل و تحول سفارت افغانستان در تهران، امری داخلی (مربوط به افغانستان) بوده و به هیچ عنوان وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به موضوع مزبور، ورود نکرده است.» پیش از این خبرگزاری آوانیوز مدعی شده‌بود عبدالقیوم سلیمانی، سرپرست سابق سفارت افغانستان در تهران، با پایان دوره ماموریت خود و خروج از این سفارت، عصر روز یکشنبه، کلید آن را در اختیار وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران قرار داده است. کانال خبری هرات‌نیوز هم مدعی شده بود که کارکنان سفارت تمامی اسناد را در اختیار وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران قرار داده‌اند. اما تهران می‌گوید که «هیچ سند یا تجهیزات یا هر شیء دیگری متعلق به سفارت افغانستان در تهران را تحویل نگرفته است.»

طالبان هم با صدور بیانیه‌ای تحویل سفارت را «حق طبیعی» خود توصیف کرده است. وزارت خارجه امارت اسلامی در بیانیه‌ای اعلام کرد: «به اطلاع تمامی افغان‌های ساکن در جمهوری اسلامی ایران می‌رساند که فعالیت‌های سفارت افغانستان در تهران پس از اعزام دیپلمات‌های جدید به آن سفارت با روحیه و تعهد قاطع در امر خدمت‌رسانی به اتباع شریف دو کشور ادامه خواهد یافت.» به گفته این نهاد وابسته به گروه شبه‌نظامی طالبان، تغییر در کادر‌های دیپلماتیک، یک امر معمول اداری و حق مشروع هر کشور است.

جبهه مقاومت ملی افغانستان، گروهی از مخالفان طالبان در افغانستان در اعلامیه‌ای نوشته است که ایران اجازه داده است «نماینده گروه نامشروع و تروریستی طالبان وارد خانه دیپلماتیک مردم افغانستان شود.» این جبهه در اعلامیه‌ای هشدار داده است که حضور سیاسی طالبان در ایران برای «میلیون‌ها مهاجری که از ترس و تهدید و فشار این گروه به ایران پناه برده‌اند، مخاطره‌آمیز است و می‌تواند سبب ناآرامی بیشتر مهاجرین شود.»

انتشار خبر واگذاری سفارت افغانستان به اعضای گروه شبه‌نظامی طالبان، با واکنش‌های گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی مواجه شد. چه کاربران افغان و چه کاربران ایرانی این اقدام تهران را به معنای کوتاه آمدن تهران در مقابل گروه شبه‌نظامی دانسته‌اند که در طول بیش از یک‌سال و نیم سلطه‌اش در افغانستان نه تنها به هیچ یک از تعهداتش برای مشارکت دادن دیگران در قدرت عمل نکرده است، بلکه به شکل گسترده‌ای حقوق شهروندان افغانستان به خصوص زنان و دختران را پایمال می‌کند.