شبکه مخفی زنان افغانستان

فرارو- «شمایل ناصری» ماه‌هاست که برای فرار از دستگیری توسط طالبان خانه به خانه می‌رود و جایش را تغییر می‌دهد. جرم او بلند کردن صدایش برای محافظت از زنان افغان از زمان روی کار آمدن طالبان در ماه آگوست ۲۰۲۱ میلادی به این سو بوده است زنانی که از آن زمان به شکل فزاینده‌ای به حاشیه رانده شده‌اند.

به گزارش فرارو به نقل از الجزیره، ناصری می‌گوید: «طالبان دو بار برای دستگیری من تلاش کردند، اما موفق نشدند». او در تماسی تلفنی از مکانی نامعلوم در کابل به خبرنگار «الجزیره» گفت: «من پنهان شدم و تلفن‌ام را خاموش کردم و آنان نتوانستند مرا پیدا کنند».

طالبان زمانی که به قدرت رسیدند وعده حقوق زنان و آزادی بیان را دادند. با این وجود، حاکمان جدید افغانستان از تحقق وعده‌های خود عقب نشینی کردند و محدودیت‌هایی را بر جنبش زنان اعمال کردند. طالبان مقررات سخت گیرانه‌ای را برای پوشش زنان احیا کردند و دبیرستان‌های دخترانه را تعطیل نمودند اقداماتی که یادآور خاطرات دوران حکومت سرکوبگرانه آنان در دهه ۱۹۹۰ میلادی است.

طالبان ساختار‌های مهم حمایتی مانند وزارت امور زنان را منحل کرده و سازمان‌های کلیدی فعال در حمایت از زنان آسیب‌پذیر افغان را نیز تعطیل کرده‌اند. ناصری علیرغم تهدید‌هایی که برای امنیت‌اش وجود دارد به تلاش خود ادامه می‌دهد. او می‌گوید: «این تهدیدات من را متوقف نمی‌کند و به راه خود ادامه خواهم داد».

علیرغم آن که اعتراضات خیابانی به رهبری زنان در افغانستان توجه افکار عمومی بین المللی را به خود جلب کرده است در پشت صحنه فعالان زن به طور پیوسته در حال ایجاد شبکه‌های حمایتی برای زنان به حاشیه رانده، ایجاد سازمان‌های مردمی، ثبت موارد خشونت مبتنی بر جنسیت و ایجاد اماکن و فضا‌های امن برای زنان در بخش‌های مختلف افغانستان بوده اند.

به آرامی گام بر می‌دارد

زنان مدافع حقوق زن در افغانستان به آرامی در جهت سازماندهی خود در افغانستان گام بر می‌دارند، اما این تلاش از نظر وسعت و جغرافیا محدود است و به گفته کارشناسان هنوز قادر به پر کردن شکاف عظیم در خدمات زنان در کشور نیست. دنیا یک هماهنگ کننده سازمان غیردولتی محلی در کابل می‌گوید: «ما نمی‌توانیم به سادگی تسلیم شویم. ما دست کم سعی می‌کنم با ریسک کردن کاری انجام دهیم».

بر اساس گزارش سازمان ملل، تسلط طالبان بر افغانستان منجر به کاهش ۲۸ درصدی اشتغال زنان در آن کشور شده و به گفته عفو بین الملل و سایر سازمان‌های حقوق بشری از زمان بازگشت طالبان به قدرت سایر اشکال خشونت مبتنی بر جنسیت به شدت افزایش یافته است.

سازمانی که دنیا در آن مشغول به فعالیت است شبکه‌ای مردمی را در ۲۰ ولایت از ۳۴ ولایت افغانستان ایجاد کرده بود که ارزش‌های دموکراتیک، حقوق زنان و راه حل‌هایی برای رفع خشونت مبتنی بر جنسیت را در دهه گذشته ترویج می‌کرد. با این وجود، در طول یک سال گذشته دفاتر آن گروه بسته شد و بسیاری از اعضای آن از کشور گریختند و به گفته دنیا چندین فعال که سازمان غیردولتی او به طور موقت با آنان همکاری داشت چندین ماه در بازداشت به سر می‌بردند اگرچه از آن زمان به این سو آزاد شده اند.

با خروج بسیاری از کمک کنندگان بین المللی از افغانستان و با توجه به این که تحریم‌های ایالات متحده علیه دولت طالبان تلاش‌ها برای ارائه کمک‌های بشر دوستانه را با مشکل مواجه ساخت بسیاری از سازمان‌های غیردولتی خارجی نیز به فعالیت خود در افغانستان پایان دادند و حتی در برخی از موارد گزارش شده که کارکنان خود را نیز در افغانستان باقی گذاشتند و با خود از آن کشور خارج نکردند.

با این وجود، زنان افغان در داخل و خارج از کشور برای پر کردن این شکاف به میدان آمده اند. در دسامبر ۲۰۲۱ میلادی سازمان غیردولتی دنیا پس از مذاکره با مقام‌های طالبان توانست در ۱۴ ولایت فعالیت خود را آغاز کند.

«نرگس نهان» سرپرست سابق وزارت معادن افغانستان می‌گوید: «طالبان گفتند خب، تا زمانی که جلساتی علیه اسلام برگزار نمی‌کنید و تا زمانی مردم را علیه ما بسیج نمی‌کنید به فعالیت خود ادامه دهید». او اکنون در کانادا به سر می‌برد و به عنوان پژوهشگر ارشد برای سازمان غیر دولتی Voice فعالیت می‌کند. در میان ابتکار عمل‌های دیگر، نهان به ارتباط مجدد فعالان زن در سازمان‌هایی مانند سازمان دنیا با کمک کنندگان بین المللی کمک کرده است. به گفته دنیا سازمان دهندگان توانسته‌اند این کار را تا حدی با چارچوب‌بندی تلاش‌های خود در قالب اصطلاحات اسلامی انجام دهند که آنان را برای طالبان قابل قبول‌تر نشان می‌دهد. با این وجود، آنان با پنهان کردن برخی از فعالیت های‌شان که احتمالا طالبان تحمل پذیرش آن را ندارد به اقدامات خود ادامه می‌دهند.

فضای امن جدید برای بانوان؟

طالبان حقوق زنان را در چارچوب قوانین اسلامی تضمین کرده و در ابتدا وعده داده بود که زنان از حق تحصیل و اشتغال برخوردار خواهند بود. با این وجود، آن گروه بعدا اقدامات خود علیه زنان را بر اساس تفسیر خاصی که از شریعت اسلامی دارد توجیه کرد.

یکی از تلاش‌های بسیار حساس سازمان غیر دولتی دنیا در ولایت پکتیا در شرق افغانستان بوده است که اعضای آن گروه از ماه جولای به طور مخفیانه موارد خشونت مبتنی بر جنسیت را ثبت کرده اند. دنیا می‌گوید مقام‌های محلی از ماهیت واقعی کار آن سازمان بی‌اطلاع هستند و معتقدند که آنجا یک مرکز مشاوره عمومی است. او درباره فضا و شرایط پکتیا می‌گوید: «اکثر فعالیت‌هایی که ما انجام می‌دهیم از دید دولت پنهان هستند. ما به آنان اجازه نمی‌دهیم از محتوای دقیق فعالیت‌هایی که انجام می‌دهیم مطلع شوند».

سازمان‌ها در مناطق دیگر افغانستان مانند هرات در غرب آن کشور نیز از طریق ظرفیت‌سازی و تلاش‌های مداوم آگاهی بخشی عمومی در میان زنان محلی را انجام می‌دهند. آرزو یکی از فعالان که ریاست شبکه‌ای از رهبران زن در هرات را بر عهده دارد و هم چنین در پروژه آموزش ۱۵۰ دختر مشارکت داشته می‌گوید: «علیرغم مشکلات امنیتی من هنوز در صحنه حضور دارم و به کار خود ادامه می‌دهم. من باید نمادی برای دیگران باشم. داشتن یک درد مشترک ما را به یکدیگر نزدیک‌تر می‌سازد».

«حقوق زنان تضمین شده است»

مفتی «عبدالمتین قانی» سخنگوی حکومت طالبان و مشاور در امور سیاستگذاری وزارتخانه‌های امنیت و فرهنگ وجود هرگونه مشکلی در مورد حقوق زنان و حق آنان برای سازماندهی اجتماعی در افغانستان را رد کرده و به «الجزیره» می‌گوید: «زنان در تمام وزارتخانه ها، سازمان‌ها و بخش‌ها فعال هستند. آنان مطابق میل خود در افغانستان زندگی می‌کنند و هیچ کمبودی در تامین حقوق‌شان وجود ندارد».

قانی در پاسخ به این پرسش که چرا طالبان وزارت امور زنان را منحل کردند و در عوض وزارت امر به معروف و نهی از منکر را به جای آن راه اندازی نمودند افزود: «نیازی به اختصاص دادن یک وزارتخانه جداگانه به زنان نبود، زیرا در افغانستان حقوق زنان تضمین شده است».

در اوایل ماه جاری، وزارت امر به معروف و نهی از منکر با متهم کردن زنان به نقض قوانین مربوط به تفکیک جنسیتی و پوشش آنان را از حضور در سالن‌های ورزشی و پارک‌ها منع کرد. دنیا و سایر فعالان زن می‌گویند که از سازماندهی جلسات توسط سازمان‌های جامعه مدنی تحت رهبری زنان به صورت علنی اجتناب ورزیده و در عوض جلسات و کنفرانس‌های خود را مخفیانه برگزار می‌کنند.

دنیا می‌گوید خوشبختانه سازمان غیردولتی او توانسته است از طریق کمک‌های بلاعوض و با کمک چندین کمک کننده بین المللی که بخشی از شبکه خارجی آن پیش از قدرت گیری طالبان بودند کمک‌های مالی را جمع آوری کند و پس از آن توانسته به حمایت از سازمان غیر انتفاعی ادامه دهد.

با این وجود، ناصری و سایر فعالان هم چنان با مشکلات مالی مواجه هستند، زیرا کمک‌ها و حمایت‌های بین‌المللی به دنبال تحریم‌های ایالات متحده پس از بازگشت طالبان به قدرت کاهش یافته است. چندین سازمان دهنده زن گفتند که علاوه بر مسائل امنیتی، آنان مجبور هستند بدون هیچ نوع بودجه‌ای برای حمایت از ابتدایی‌ترین ابتکار عمل‌ها فعالیت کنند و اغلب مجبور هستند تنها در مورد نیاز‌های اولیه نمایند.

ناصری علاوه بر آن که پیش‌تر در تظاهرات شرکت داشته یک سازمان غیردولتی را اداره می‌کند که زنان آسیب‌پذیر از نظر اقتصادی را در سازمان‌های خیریه بین المللی ثبت می‌کند و از سازمان‌های بین المللی کمک مالی جمع آوری می‌کند تا کلاس‌های رایگان را برای مردان و زنان محروم از نظر مالی در ولایات روستایی افغانستان مانند بامیان، دایکندی و غزنی دایر کند. سازمان غیردولتی او اخیرا در ابتکار عملی برای اسکان زنان شرکت کننده در تظاهرات که از دانشگاه اخراج شده‌اند و پس از تظاهرات علیه الگوی خشونت علیه قوم هزاره و تهدید به آموزش زنان پس از حمله انتحاری در یک محله هزاره‌نشین کابل که در ماه سپتامبر ۱۹ کشته برجای گذاشت مشارکت داشته است.

زنان افغان اکنون در کنار یکدیگر هستند

سحر، یک فعال مستقر در کابل در تظاهرات اخیر شرکت داشت تظاهراتی که خواستار تضمین امنیت برای زنان در پی حمله ماه سپتامبر بود حمله‌ای که در آن دانشجویان زن هدف قرار گرفتند. او از ولایت دایکندی در مرکز افغانستان از ترس تهدید جان‌اش گریخت. او سال‌ها در آنجا در تلاش برای ترویج آموزش زنان و کودکان بود. او پس از آن که نزدیک بود از سوی مقام‌های طالبان در کابل بازداشت شود از ترس دستگیری هنوز در یک زیرزمین زندگی می‌کند. سحر می‌گوید: «همه ما در خطر هستیم و جان‌مان در خطر است. ما مخفیانه زندگی می‌کنیم».

با این وجود، او کماکان فعالانه مشغول سازماندهی شبکه مشارکت زنان افغان است جنبشی که تلاش‌های جامعه سازی و تظاهرات علیه محدودیت‌های اشتغال زنان و حذف زنان از مناصب دولتی را سازماندهی کرده است. سحر می‌گوید که آن گروه طیف وسیعی از خدمات را به زنان ارائه می‌دهد خدماتی مانند حمایت از قربانیان خشونت مبتنی بر جنسیت، مشاوره و راهنمایی شخصی و مبتنی بر نیاز که اعضای گروه‌های اجتماعی و حرفه‌ای گسترده‌ای را شامل می‌شود.

سحر می‌گوید: «در این شبکه افرادی از تمام افشار اجتماعی حضور دارند روانشناسان، پزشکان زنان، متخصصان اطفال و ... هستند. همگان به طور مساوی با یکدیگر همکاری می‌کنند».

«زمان سلطانی» پژوهشگر عفو بین‌الملل در امور جنوب آسیا می‌گوید که سازمان‌های محلی و فضا‌های امن موجود برای زنان در افغانستان به دلیل بالا بودن محدودیت‌های دولتی کافی نمی‌باشند. سلطانی می‌گوید: «برخی از سازمان‌های جامعه مدنی هنوز در افغانستان هستند. آنان کار می‌کنند. با این وجود، ظرفیت آن سازمان‌ها برای پاسخگویی به وضعیت میدانی به هیچ عنوان کافی نیست. ممکن است کمی اینجا و آنجا حضور داشته باشند، اما واقعیت در حوزه میدانی نشان می‌دهد نیاز به چنین سازمان‌هایی بسیار بیش از میزان دسترسی به آنان است».

«زهرا جویا» که به دنبال تسلط طالبان بر افغانستان از آن کشور گریخت و در لندن سکونت دارد رسانه «رخشانه» را تاسیس کرده رسانه‌ای که روایت‌های زنان افغان را مستند می‌کند زنانی که در زندگی‌شان از سوی دولت و مردان مورد آزار قرار گرفته‌اند. جویا گزارش‌های فزاینده‌ای از چنین خشونت‌هایی در حوزه‌های عمومی و خصوصی را به نقل از زنان افغان که دائما با آنان در تماس است منتشر می‌کند. او در مورد گزارش‌هایی که از زنان در مورد خشونت گسترده مبتنی بر جنسیت دریافت کرده می‌گوید: «از آنجایی که ما با زنان عادی در تماس هستیم آنان برای من پیام ارسال می‌کنند و با یکدیگر در تماس بوده ایم».

رسانه او با افرادی مانند زنی که در تلاش برای عبور از مرز افغانستان و ایران به دلیل‌عدم استفاده از پوشش مناسب مورد ضرب و شتم از سوی ماموران طالبان قرار گرفت در تماس بوده است. این رسانه هم چنین پرونده پرمخاطب «الهه دلاورزی» را پوشش داده است زنی که مجبور به ازدواج با یکی از اعضای بلندپایه طالبان شده که او را مورد تجاوز و شکنجه قرار داده است.

برای «جویا» کاری که او و همکاران‌اش به منظور حمایت از زنان انجام می‌دهند بخشی از تعهدی است که او احساس می‌کند موظف است به آن احترام بگذارد. «جویا» می‌گوید: «پیش از آغاز دور نخست حکمرانی طالبان مادران و خواهران‌مان آنان را پذیرفتند و در برابر طالبان مقاومت نکردند، اما این بار همه چیز متفاوت است. زنان افغان اکنون در کنار یکدیگر هستند. ما مسئولیت خود را در قبال نسل بعدی دختران در افغانستان انجام خواهیم داد».