خلاصی تهران از گسل همسایه؟

کاهش نگرانی «مدیریت بحران» نسبت به «اثرگذاری فعالیت گسل ماهدشت-جنوب کرج بر حرکت گسل شمال تهران.»

دنیای اقتصاد : زلزله‌های سریالی در مرز استان‌های تهران و البرز که تا صبح دیروز به ثبت «چهار زمین‌لرزه با بزرگای بیش از ۵/ ۲ ریشتر طی ۸ روز» منجر شد، در دو نشست تخصصی مورد بررسی قرار گرفت.

نتایج ارزیابی مدیران امور شهری، بحران و استادان زلزله درباره زلزله‌های اخیر در مجموعه شهری تهران نشان می‌دهد با لحاظ پس‌لرزه ۲/ ۴ ریشتری بامداد روز گذشته در حوالی «ملارد» - که در پی زلزله اصلی ۲/ ۵ ریشتری در همین نقطه، رخ داده است - در حال حاضر خطر «تحریک گسل شمال تهران از محل فعالیت گسل ماهدشت-جنوب کرج» کاهش پیدا کرده است.

آنچه این یافته را تقویت می‌کند، تحلیل‌‌های زمین‌شناسی و لرزه‌ای است که بر مبنای آن، هنوز «مشاهدات علمی برای تعبیر زلزله‌های ملارد به مقدمه‌ای برای حرکت گسل شمال تهران» وجود ندارد. زلزله‌شناسان در عین حال بر «پتانسیل لرزه‌ای گسل شمال تهران» مستقل از تاثیر گسل همسایه تاکید دارند. پس‌لرزه صبح دیروز تا حدودی به تخلیه انرژی درون زمین کمک کرده است؛ هرچند تجمع زلزله‌ها در پهنه‌ای خاص، «فعالیت گسل‌ غرب استان تهران» را نشان می‌دهد.

این بررسی مشخص می‌کند، شبکه لرزه‌نگاری به افزایش تعداد ایستگاه‌ها تا حداقل دو برابر وضع موجود نیاز دارد تا بتوان خردلرزه‌ها و زلزله‌های خفیف را با دقت بیشتری پایش کرد.

زمین لرزه بامداد دیروز در غرب استان تهران، به برگزاری یک جلسه در شورای هماهنگی مراکز لرزه‌نگاری برای بررسی زلزله‌های تواتری در مجموعه شهری تهران منجر شد. گزارش «دنیای اقتصاد» از یافته‌های این جلسه و نشست ستاد مدیریت بحران شهر تهران حاکی است: مجموعه مدیران حوزه‌های شهری،‌ بحران و پایش لرزه‌ها با بررسی «وقوع ۴ زمین لرزه بالای ۵/ ۲ ریشتر طی ۸ روز گذشته در دو استان تهران و البرز»، به سه یافته لرزه‌ای رسیده‌اند که مهم‌ترین آن «کاهش خطر مربوط به فعالیت گسل شمال تهران در پی جنبش گسل ماهدشت-جنوب کرج» است.

تا پیش از دو زلزله بامداد روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه اخیر، وقوع زلزله ۲/ ۵ ریشتری چهارشنبه هفته قبل باعث طرح یک فرضیه مبنی بر «افزایش احتمال فعالیت گسل شمال تهران» شده بود. این فرضیه به دلیل موقعیت مکانی این دو گسل مجاور هم و بروز تغییرات تنش در گسل مسبب زلزله ۲/ ۵ ریشتری ملارد (گسل ماهدشت-جنوب کرج) مطرح شده بود.

اما در حال حاضر تجمع زلزله‌ها (عمدتا پس‌لرزه) در پهنه گسل‌های ماهدشت و اشتهارد (مجاور هم) باعث شده مدیریت بحران شهر تهران با استناد به بررسی‌های مراجع رسمی، «کاهش خطر از محل گسل مسبب زلزله ملارد بر گسل‌ شمال تهران» را مطرح کند. گسل «ماهدشت» مابین «شمال تهران» و «اشتهارد» قرار دارد.

آنچه در این میان زلزله‌شناسان بر آن تاکید دارند «توان فعالیت گسل شمال تهران مستقل از تاثیر احتمالی گسل ماهدشت» است.

پس از زلزله بامداد دیروز، تعداد زلزله‌های تواتری در مجموعه شهری تهران، در فاصله ۸ روز به ۴ زمین‌لرزه بالای ۵/ ۲ ریشتر رسید. طوری که طی هشت روز گذشته، در ۲۹آذر،۳۰آذر، ۵ دی و ۶ دی به ترتیب زلزله‌هایی به بزرگای ۲/ ۵ ریشتر، ۶/ ۲ ریشتر، ۲/ ۳ ریشتر و ۲/ ۴ریشتر در دو استان تهران و البرز ثبت شده است که منجر به آماده‌باش ستاد مدیریت بحران شهر تهران شده است. به همین دلیل در پی وقوع زلزله بامداد روز گذشته نیز شورای هماهنگی مراکز لرزه‌نگاری و شتاب نگاری کشور با حضور ترکیبی از اعضای ستاد مدیریت بحران شهر تهران و جمعی از نمایندگان نهادهای مرتبط با رصد زلزله جلسه‌ای برای پاسخ به فرضیه «اثرگذاری حرکت گسل ماهدشت بر گسل‌های شهر تهران به ویژه گسل شمال تهران» برگزار شد.

احمد صادقی رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران درباره جزئیات این جلسه و یافته‌های اولیه این شورا درباره این موضوع اعلام کرد: بحث لرزه‌خیزی گسل‌های غربی مجموعه شهری تهران و ارتباط آن با زلزله‌ احتمالی پایتخت در جلسه شورای هماهنگی مراکز لرزه‌نگاری و شتاب نگاری کشور بررسی شد. خروجی این جلسه سه محور مشخص بود.

نخست آنکه زلزله به هیچ عنوان قابل پیش‌بینی نیست و هنوز در هیچ کجای دنیا دانش بشر امکان پیش‌بینی زمان وقوع زلزله را ندارد. بنابراین اظهار هر ادعایی مبنی بر نزدیکی وقوع یک زلزله مبنای علمی ندارد. دومین محور خروجی این جلسه تاکید بر تقویت سنسورهای مربوط به تجهیزات شتاب‌نگار و لرزه‌نگار اطراف شهر تهران است تا از این طریق کمبود سیستم‌های موجود مرتفع شود.

هم‌اکنون تعداد مراکز شتاب‌نگاری کشور ۱۵۵ ایستگاه است اما بررسی‌های رسمی در کشور توسط نهادهای مربوط به رصد زلزله نشان می‌دهد تعداد آنها باید به ۴۵۰ایستگاه برسد. او به محور سوم اشاره کرد و افزود: سومین محور خروجی این نشست نیز پاسخ به فرضیه «اثرگذاری حرکت گسل ماهدشت بر گسل‌های شهر تهران به ویژه گسل شمال تهران» بود.

براین اساس بررسی‌ها نشان می‌دهد اگرچه گسل ماهدشت پس از گذشت یک دوره «سکوت لرزه‌ای» هم اکنون دارای لرزه‌های زیادی شده طوری که طی روزهای گذشته بیش از ۲۰ پس‌لرزه را ثبت کرده است اما بررسی پارامترهای مختلف نشان می‌دهد تاکنون تغییرات جدیدی در حرکت گسل‌های تهران به ویژه گسل شمال تهران مشاهده نشده است.

از این رو می‌توان گفت لرزه‌خیزی گسل ماهدشت بر گسل‌های تهران تاثیری نداشته است. به گفته وی در عین حال با توجه به آنکه تهران در منطقه لرزه‌خیزی قرار دارد باید شهروندان همواره آمادگی و هوشیاری کافی برای وقوع زلزله را داشته باشند. هم‌راستا با تشکیل این جلسه، ستاد مدیریت بحران شهر تهران نیز به ریاست محمدعلی نجفی، شهردار تهران برگزار شد.

شهردار تهران نیز از بررسی فرضیه «اثرگذاری حرکت گسل ماهدشت بر گسل‌های شهر تهران به ویژه گسل شمال تهران» خبر داد. او با اشاره به بررسی‌های صورت گرفته از سوی مراجع رسمی درباره تاثیر‌پذیری یا عدم تاثیرپذیری زلزله ملارد بر فعالیت متفاوت گسل شمال تهران اظهار کرد: زلزله ملارد به ویژه زمین‌لرزه بامداد روز گذشته تاثیری بر نحوه فعالیت گسل شمال تهران نداشته است به این معنی که تا این لحظه نشانه‌ای از فعالیت متفاوت گسل شمال تهران ثبت نشده است.

رئیس ستاد بحران شهر تهران با بیان اینکه اگرچه مردم شهر تهران نباید بابت پس‌لرزه بامداد روز گذشته نگران باشند اما همواره آمادگی لازم خود را حفظ کنند، دو توصیه به شهروندان تهرانی کرد و افزود: اول آنکه مردم در زمان وقوع زلزله از محله خود خارج نشوند چراکه این ترددها موجب می‌شود عملیات کمک‌رسانی با مشکل انجام شود. خواهش دوم من مربوط به مراجعه به پمپ بنزین‌ها است.

بسیار عجیب است که زلزله اتفاق بیفتد و مردم در پمپ بنزین‌ها باشند. این کار بسیار خطرناکی است که هفته پیش از سر گذراندیم. نجفی نیز همراستا با نتیجه جلسه شورای هماهنگی لرزه‌نگاری و شتاب‌نگاری کشور، تاکید کرد در گسل شمال تهران هیچ تنش و لرزه غیرعادی ثبت نشده است.

زلزله یا پس‌لرزه؟

رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات مسکن و دبیر کارگروه زلزله در ستاد مدیریت بحران شهر تهران، زمین‌لرزه بامداد دیروز در غرب استان تهران را با استناد به دو شاهد علمی، «پس‌لرزه» مربوط به زلزله ۲/ ۵ ریشتری «ملارد» معرفی کرد که چهارشنبه هفته پیش رخ داده بود.

بامداد دیروز زلزله‌ای با بزرگاری ۲/ ۴ ریشتر در غرب استان تهران (۴ کیلومتری شهرستان ملارد) به وقوع پیوست. علی بیت‌اللهی، موقعیت کانونی این زلزله را منطبق بر محل اصلی زلزله هفته پیش ملارد عنوان می‌کند. زلزله هفته پیش نیز در غرب استان تهران و در حوالی ۳ کیلومتری ملارد به ثبت رسیده بود. در فاصله این دو زلزله اصلی و پس‌لرزه، بامداد سه‌شنبه گذشته، زمین لرزه‌ای با بزرگی ۲/ ۳ ریشتر در غرب استان البرز (نزدیک قزوین) رخ داد.

بیت‌اللهی درباره دومین شاهد علمی از پس‌لرزه بودن تکان‌های بامداد دیروز که در بخش‌هایی از مناطق تهران نیز احساس شد، تاکید می‌کند: تا کنون بیش از ۰۲ پس‌لرزه بعد از زلزله ۹۲ آبان ملارد، در پهنه گسل ماهدشت رخ داده که بزرگی آنها -به غیراز زلزله بامداد دیروز- کمتر از ۲ ریشتر بوده و فاصله‌ای بیش از ۲ تا ۳ ریشتر نسبت به بزرگی زلزله اصلی داشته است این در حالی است که مطابق علم زلزله‌شناسی‌،‌ پس‌لرز‌ه‌ها معمولا با فاصله ۵/ ۰ تا یک ریشتر از زلزله اصلی رخ می‌دهند تا انرژی درون زمین تخلیه شود.

با این حال زلزله ۲/ ۴ ریشتری صبح دیروز از این منظر (تخلیه بخشی از انرژی منطقه) نگرانی‌ها را کاهش داد. با این حال، برای ربط‌دادن این پس‌لرزه به «مقدمه‌ای برای آغاز فعالیت گسل شمال»،‌ مشاهدات علمی وجود ندارد و از طرفی، قابل تصور ندانستن زلزله‌های بالای ۴ و ۵ ریشتر در منطقه، صحیح و مورد تایید نیست؛ به‌طوری که زلزله‌های اخیر «فعالیت گسل غرب استان تهران» را نشان می‌دهد.