"طاعون زرد" در خاورمیانه!

فرارو-سجاد زند؛ اوج گیری جنگ لفظی قدرت های خاورمیانه به چه معناست؟ چه تحولی در راه است که دولت های ترکیه، عربستان و رژیم صهیونیستی هم گام و همزمان به ایران می تازند؟  آیا این جنگ لفظی به جدالی واقعی بدل می شود؟ این ها پرسش هایی است که در روزهای گذشت افکار عموم و فضای رسانه ای را در بر گرفته است.

به گزارش، اظهارات تند و تیز وزیر خارجه رژیم صهیونیستی علیه ایران در اجلاس امنیتی مونیخ قابل پیش بینی بود، ادعاهای عادل جبیر وزیر خارجه عربستان نیز در این نشست قابل درک بود. اما موضع تند وزیر خارجه ترکیه در مونیخ علیه ایران حداقل در این مقطع تازگی دارد.

اسرائیل همیشه ایران را  متهم کرده است، اما این بار کمی متفاوت است اگر تا پیش از این رژیم صهیونیستی ایران را دشمن شماره یک خود می دانست. اکنون لیبرمن وزیر خارجه این رژیم می گوید هدف ایران "تضعیف ثبات در کشورهای خاورمیانه و در نهایت عربستان سعودی است."

قاعدتا این سخن در راستای اختلاف افکنی بیشتر میان ایران و عربستان سعودی مطرح شده است. لیبرمن به دنبال تحریک بیشتر عربستان بود، موفق هم شد. عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان در این نشست از ایران "به عنوان بزرگترین کشور حامی تروریسم در جهان" نام برد. این همان چیزی است که رژیم اسرائیل سالهاست مدعی آن است.

اما در نشست امنیتی مونیخ ترکیه نیز به اسرائیل و عربستان اضافه شد. مولود چاووش‌اوغلو٬ وزیر خارجه ترکیه ایران را متهم کرد که با ترویج "فرقه‌گرایی" ثبات را در بسیاری از کشورهای منطقه مانند عربستان٬ بحرین و کشورهای حاشیه خلیج فارس تضعیف می‌کند." او گفته بود که "ایران سعی دارد عراق و سوریه را به دو کشور شیعه تبدیل کند که این بسیار خطرناک است."

این درحالی است که محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران در همان نشست و پیش از صحبت‌های جبیر بر بهبود روابط کشورهای حاشیه خلیج فارس تاکید کرد و گفت: «مناقشه‌ها در عراق، سوریه، ‌یمن و بحرین راه حل نظامی ندارد. هر کدام از این مناقشه‌ها نیازمند راه حل سیاسی هستند به طوری که هیچ بازیگر واقعی از فرایند حذف نشود یا در نتیجه کار به حاشیه رانده نشود.»

ایران به مواضع عربستان و اسرائیل واکنش نشان نداد اما اظهارات وزیر خارجه ترکیه با واکنش تند ایران روبه رو شد. سفیر ترکیه به وزارت خارجه فراخوانده شد و بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه گفت با وجود ‌آن‌که ایران در کودتای نافرجام در کنار دولت ترکیه ایستاده بود٬ اما به دلیل "وضعیت بی‌ثبات و نگران‌کننده" این کشور برخی سیاستمداران "از روی عصبانیت و فرافکنی رفتارهایی انجام می‌دهند که بر مشکلات داخلی و خارجی خود سرپوش بگذارند."

او ابراز امیدواری کرده که مقام‌های ترکیه در گفتار و بیانی که در مورد ایران مطرح می‌کنند، با ذکاوت بیشتری عمل کنند. قاسمی تاکید کرد که "صبر ایران در مقابل ترکیه حدی دارد." این جدال به اینجا ختم نشد و سخنگوی وزارت خارجه ترکیه به قاسمی پاسخ داد.

نباید این نکته را نادیده گرفت که پیش از نشست مونیخ  رییس جمهور ترکیه به عربستان و بحرین سفر کرد و با رهبران این دو کشور درباره وضعیت منطقه به مذاکره پرداخت.

جنگ لفظی قدرت های خاورمیانه در حالی رخ داده است که به نظرم می رسد اتفاقاتی در تقویت اتحاد محور عربی- غربی خاورمیانه در حال رخ دادن است.

وال استریت ژورنال چندی پیش در گزارشی به نقل از چندین مقام خاورمیانه‌ای نوشت: «دولت ترامپ در مذاکرات با متحدان عربی (آمریکا) است تا آنها یک ائتلاف نظامی تشکیل دهند؛ ائتلافی که برای مقابله با ایران دشمن مشترکشان، با اسرائیل تبادل اطلاعاتی خواهد داشت.»

این مقامات تاکید کردند که ائتلاف مذکور برای کشورهای عربی، شبیه به ناتو یک مولفه دفاع متقابل خواهد داشت که بر مبنای آن، با حمله به یک کشور عضو، به مثابه حمله به همه اعضا تلقی خواهد شد.» اطلاعات بیشتر را اینجا بخوانید.

به این ترتیب به نظر می رسد دولت آمریکا به دنبال به هم زدن توازن قوا در خاورمیانه و ایجاد وضعیت جدید است. وضعیتی که در آن ایران به شدت تضعیف شده باشد.

مقامات دولت جدید آمریکا تاکنون بارها ایران را مورد انتقاد شدید قرار داده اند. دولت ترامپ ایران را "بزرگترین حامی تروریسم" و "عامل بی ثباتی" در منطقه  می داند. به نظر می رسد برنامه ضد ایرانی ترامپ برخی قدرت های منطقه و رقیب ایران را به تکاپوی انداخته است تا روند بازی را در جهت مناقع خود تغییر دهند.

همزمان با مواضع تند دولت جدید آمریکا علیه ایران مشاور وزارت دفاع عربستان معتقد است "اگر آمریکایی‌ها متوجه شوند که باید ایران را به پشت مرزهای خودش عقب برانند، این چیز خوبی است."

وزیر خارجه عربستان نیز در گفت و گویی با بی بی سی گفته است: "به ایرانی‌ها ربطی ندارد که بخواهند به عراق یا سوریه نیرو بفرستند." عادل جبیر اظهار کرد: "ما به ایرانی‌ها گفته‌ایم که اگر جدی هستند باید اصل صدور انقلاب را کنار بگذارند، باید اصل حاکمیت ملی را بپذیرند." جبیر از کمک ایران به شیعیان حوثی نیز به شدت انتقاد کرده است.

مسئله عربستان "سوریه، عراق و یمن" است. این کشور از نفوذ ایران در خاورمیانه ناراضی است. مواضع ترکیه نیز ناشی از نارضایتی این کشور از وضعیت سوریه است.

علی خرم معتقد است: «تعادل و توازنی که آقای اوباما به وجود آورده و حفظ کرده بود، حالا توسط آقای ترامپ به هم خورده است و عربستان و ترکیه که به شرایطی که در سوریه، عراق و کل خاورمیانه است، قانع شده بودند، حالا امید جدیدی به دست آورده و دوباره بر علیه ایران قد برافراشته‌اند.»

به گفته این دیپلمات سابق " الان ترکیه، کشور دو و سه هفته پیش نیست و ترکیه جدیدی است که می‌خواهد بازی را با عربستان و اسرائیل از نو شروع بکند، تا شاید بتواند بازی باخته را به بازی برنده تبدیل بکند."

ترکیه، عربستان و قطر در آغاز نارضایتی های سال 2011 در سوریه به حمایت از مخالفان سوریه پرداختند و با تجهیز آن ها به سلاح و باز کردن مرزها برای ورود تندروها و تروریست ها به سوریه تلاش کردند دولت اسد را ساقط کنند، اما سیاست این سه کشور با حمایت ایران و روسیه از سوریه شکست خورد.

به این ترتیب بازی جدید همچنان در سه زمین سوریه، و یمن و عراق در جریان است. عراق در تلاش است که خود را از بازی قدرت های منطقه خارج کند. امروز حیدر عبادی نخست وزیر عراق با بیان اینکه با بیان اینکه کشورش نمی‌خواهد وارد سیاست درگیری منطقه‌ای شود، تصریح کرد: «سطح توافقات بین عراق با کشورهای همجوار بسیار بیشتر از سطح اختلافات است.» عراق شاید موفق شود کمی از این بازی دور شود ولی نمی تواند از آسیب ها در امان بماند.

بازی در زمین یمن
اوضاع یمن آنچنان مورد توجه ترکیه نیست، اما برای کشورهای عربی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در طرحی که وال استریت ژورنال برای تشکیل "ناتوی عربی" افشا کرده است، یمن جایگاه مهمی دارد.

در گزارش وال استریت ژورنال آمده است: «یمن، اولین آزمون ائتلاف جدید خواهد بود. آمریکا کمک نظامی به کارزار علیه یمن را تشدید و دریای سرخ را امن خواهد کرد؛ دریایی که مسیر مهم کشتیرانی بین‌المللی و مورد تهدید جنگ بوده است. ماه گذشته حوثیها حمله‌ای مرگبار به ناو جنگی سعودی در دریای سرخ ترتیب دادند.»

اولین تحرکات آمریکا در دریای سرخ چند هفته پیش و پس از آغاز به کار رسمی ترامپ صورت گرفت. نیروی دریایی آمریکا یک ناوشکن مجهز به موشک‌های هدایت‌شونده به آب‌های یمن اعزام کرد. این اقدام در راستای حمایت از کشتی های جنگی عربستان در برابر حوثی های صورت گرفت.

چند روز پیشتر نیز اولین فرمان حمله نظامی ترامپ به یمن صادر شد. در این حمله پایگاه های القاعده در یمن هدف قرار گرفت و به گفته وزارت دفاع آمریکا 14 تروریست در این حمله کشته شدند.

به این ترتیب به نظر می رسد یمن برای آمریکای ترامپ از اهمیت بالایی برخوردار است. شاید این رویکرد برای وادار کردن عربستان برای "شل کردن سرکیسه" است.

بازی در زمین سوریه
اما مهترین معضل و مشکل اصلی ترکیه و عربستان وضعیت سوریه است. این دو کشور در سوریه پس از آنکه باراک اوباما از دخالت نظامی گسترده سرباز و روسیه با حمله نظامی ورق را به سود اسد برگرداند عملا در سوریه منفعل شدند اما ترکیه برای خروج انفعال و مقابله با قدرت گیری کردهای سوریه به بهانه همکاری یگان های مدافع خلق (شاخه نظامی کرد های سوریه) با پ ک ک  و مبارزه با داعش به شمال سوریه حمله نظامی کرد.

در همین حال با روی کارآمدن ترامپ و مطرح شدن ایده  تازه او درباره ایجاد منطقه امن در سوریه اوضاع به  سود ترکیه و عربستان و مخالفان اسد چرخش پیدا کرده است.

ترامپ می گوید: «ما مناطق امنی در سوریه ایجاد می‌کنیم که به مردم آن کشور فرصت زندگی بدهد.» رویترز به سندی دست یافته که نشان می‌دهد قرار است ترامپ به وزارت امور خارجه و وزارت دفاع آمریکا دستور دهد که ظرف ۹۰ روز طرح ایجاد یک منطقه امن در سوریه را فراهم کنند.

 این منطقه امن باید در شمال سوریه ایجاد شود. منطقه امن چیزی فراتر از منطقه پرواز ممنوع است. این به معنی ایجاد منطقه پروازممنوع بر فراز بخشی از سوریه و همچنین ممانعت از  ایجاد درگیری نظامی روی زمین در این منطقه است.

ایجاد چنین منطقه ای کار بسیار دشورای است. طبق برآورد‌های پنتاگون، ایجاد یک منطقه امن در سوریه به معنای پیاده کردن ۳۰ هزار سرباز در "خطرناکترین" منطقه جهان است. جدای از آنکه وضعیت سوریه به گونه ای نیست امنیت این سربازان در مقابل گروه های تروریستی تامین شود، احتمال درگیری این سربازان با نیروهای اسد، روسیه و حزب الله نیز وجود دارد.

ترامپ می گوید منطقه امن را برای پناهجویان سوری ایجاد می کند موضوعی که به نظر می رسد تحقق ناپذیر است چرا ساماندهی بیش از 4 میلیون نفر پناهجو در میانه یک کشور جنگی و کنترل و حفظ امنیت  آن ها کار بسیار دشواری است.

جیمز ماتیس، وزیر دفاع جدید آمریکا، در سال ۲۰۱۲ طی اظهاراتی در برابر کمیته نیروهای مسلح سنای آمریکا عنوان کرد که به دلیل فقدان موانع طبیعی برای حفاظت از یک منطقه امن در شمال سوریه "ما باید (موانع) را با استفاده از نیروی نظامی ایجاد کنیم." پس به نظر می رسد "منطقه امن در سوریه" یعنی جنگ تازه برای آمریکا.

با اینحال تاکنون جزییات طرح ترامپ منتشر نشده است. شاید او به دنبال طرحی شبیه به طرح دیوار مکزیک است. دیواری که ترامپ می گوید مکزیکی ها باید هزینه اش را بپردازند.  ترامپ پیش از این گفته است که کشورهای عرب خلیج فارس باید برای امنیت منطقه هزینه بیشتری کنند.

احتمالا رییس جمهور جدید آمریکا به دنبال استفاده از نیروی نظامی ترکیه و اعراب و همچنین پول اعراب برای پیاده کردن طرح خود باشد. ترکیه همیشه از ایجاد منطقه پرواز ممنوع و یا منطقه امن در شمال سوریه استقبال کرده است.

دولت اردوغان معتقد است با این اقدام نه تنها دولت اسد و داعش تحت فشار قرار می گیرند بلکه کردهای سوریه را نیز کنترل می کند..

ترکیه از پیشروی کردها در سوریه هراس دارد. همین عامل باعث شد که با حمایت از یکی از گروه های شورشی مسلح در سوریه و اعزام واحدهایی از ارتش مانع پیشروی بیشتر کردها در مناطق تحت حاکمیت داعش شود تا این مناطق به دست نیروهای تحت حمایت ترکیه آزاد شوند.

ورود نیروهای ترکیه به شهر الباب در شمال سوریه نمونه ای از موفقیت سیاست تازه ترک هاست. 

روزنامه صباح، چاپ ترکیه، هفته گذشته به نقل از رئیس‌جمهوری آن کشور گفته بود «هدف بعدی آنکارا پس از الباب (شهری که مورد حمله نیروهای متحد ترکیه و ارتش آن قرار گرفت) منبج است.»

در تابستان گذشته  منبج سوریه از تصرف نیروهای داعش درآمده و به کنترش شبه‌نظامیان کرد درآمد. حالا ترکیه به دنبال پس گرفتن این شهر از دست نیروهای کرد است. از طرف دیگر اردوغان پس از پیشروی نیروهایش در الباب برای رقه پایتخت داعش نیز خط و نشان کشید.

این مسئله پیچیدگی های جنگ در سوریه را افزایش داده است. «نیروهای دمکراتیک سوریه» تحت حمایت آمریکا که خود عمدتا از کردها تشکیل شده در حال پیشروی به سوی رقه است و به تازگی اعلام کرده دولت دونالد ترامپ، قول داده حمایت‌های بیشتری از این گروه کند.

روزنامه حریت، می‌گوید بن‌علی ییلدریم در پاسخ به این پرسش که اگر دولت ترامپ اقدام به تلاش‌ها برای آزادسازی رقه با کمک یگان‌های مدافع خلق(کردها) کند، ترکیه چه خواهد کرد، گفته است:  «به من چنین احساسی [از گفت‌وگو با معاون رئیس‌جمهوری آمریکا] دست نداد؛ آن‌ها هنوز در حال ارزیابی اوضاع هستند. باید ببینیم نتیجه چه خواهد شد.»

اما علی خرم معتقد است: «ترکیه‌ای دستش کاملا باز نخواهد بود و آمریکا دست از حمایت کردها بر نخواهد داشت و پیمان خود را با ایشان تداوم خواهد بخشید و ترکیه هر چه هم به دنبال سیاست‌های آمریکا باشد، نخواهد توانست رفتار آمریکا را با کردها تحمل بکند، بنابراین ترکیه منافعی مشترکی با ایران و سوریه روی مسئله کردها دارد و از این رو می‌توان گفت بازی در منطقه بسیار ظریف و پیچیده است.»

پیچیدگی بیشتر آنجاست که نیروهای ارتش سوریه نیز در حال پیش روی به سمت رقه هستند. در همین حال تلاقی نیروها کرد تحت حمایت آمریکا، نیروهای ارتش اسد و نیروهای تحت حمایت ترکیه نگرانی های عمیقی را در مورد شمال سوریه ایجاد کرده است.

نگرانی ها در همین نقطه متوقف نمی شود. امروز وزیر خارجه عربستان سعودی در مصاحبه‌ای با روزنامه آلمانی «زوددویجه زایتونگ» اظهارکرد که کشورش حاضر است به سوریه نیروی نظامی بفرستد تا علیه گروه داعش مبارزه کرده و در عین حال جلوی کنترل مناطق آزادشده، به‌وسیله ایران، نیروهای بشار اسد و یا حزب‌الله را بگیرد.

نباید از نظر دور داشت که دور دوم مذاکرات آستانه برای صلح در سوریه نیز با کارشکنی مخالفان اسد نتیجه ای به همراه نداشت. مذاکراتی که دور اول آن خوشبینانه توصیف شده بود.

به این ترتیب بازی علیه ایران توسط اتحاد عربی- غربی شرایط پیچیده ای را رقم زده است، که عبور از این شرایط پیچیده کار بسیار دشواری است. از یک طرف آمریکا تلاش می کند ایران را دچار لغزش کند و از طرف دیگر کشورهای منطقه فشار سنگینی به ایران را آغاز کرده اند، که آن هم پروژه ای آمریکایی – اسرائیلی است.
در این شرایط ایران باید چه کند؟
دکتر سید جلال دهقانی فیروزآبادی استاد دانشگاه علامه طباطبایی و معاون سیاست خارجی مرکز پژوهش های مجلس در این باره می گوید: «ایران باید به‌گونه‌ای رفتار کند که در اولویت اول سیاست خارجی دونالد ترامپ قرار نگیرد؛ چون دیدگاه‌های ضدایرانی ترامپ و تیم سیاسی و امنیتی او نشان می‌دهد به صلاح نیست که به دستور کار اول سیاست خارجی آمریکا بدل شویم. سعودی و اسرائیل به شدت در واشنگتن در حال سرمایه‌گذاری و لابیگری هستند که ایران را به اولویت نخست سیاست خارجی خاورمیانه‌ای آمریکا در دوران ترامپ تبدیل کنند. بنابراین در این فضا نیازمند یک دیپلماسی عاقلانه و هوشمندانه هستیم که ضمن پیگیری منافع ملی در اجرای برجام، در اولویت اول آمریکا قرار نگیریم.»

او می گوید:  «از سوی دیگر، ما باید یک سیاست خارجی متوازنی در پیش بگیریم. سیاست خارجی فعال منطقه‌ای و چندجانبه‌گرایی نیز از دیگر ابعاد این سیاست ایران است. به‌ویژه در رابطه با اجرای برجام ما باید یک نوع دیپلماسی فعال را در قبال سایر اعضای 1+5 همچون چین و روسیه و به‌ویژه اروپایی‌ها در پیش بگیریم. چون خود دولت‌های اروپایی نیز نگران مواضع و سیاست ترامپ هستند و احساس نگرانی می‌کنند كه برجام به‌عنوان یكی از مهم‌ترین مصادیق و نمونه‌های سیاست خارجی واحد اروپا ناكام بماند. بنابراین این سیاست‌ها می‌تواند زهر سیاست ضدایرانی دولت ترامپ را بگیرد.»

دکتر علی خرم، دیپلمات پیشین وزارت خارجه و مشاور محمد جواد ظریف نیز در این باره معتقد است: بی‌شک ایران باید با چشم‌های باز بپذیرد آرایش منطقه و جهان عوض شده و شکلی جدید از ائتلاف دشمنان قدیمی علیه کشورمان به وجود آمده و ما یک‌تنه با یک ائتلاف جهانی مواجه شده‌ایم. از لابه‌لای گفتار و اظهارنظرهای تیم جدید ترامپ برمی‌آید که عربستان هزینه مالی «زدن سر مار» را تضمین کرده و این عین استراتژی ترامپ و قول‌های انتخاباتی اوست. در این شرایط ایران باید از ظهور و بروز نظامی خود کاسته و صحنه تبلیغاتی را به دیپلماسی پنهان و آشکار واگذار کند تا ائتلاف علیه خود را بشکند. می‌دانیم دکتر ظریف به‌خوبی از عهده این امر برمی‌آید.»