خداحافظی با سکولاریسم!

 پرزیدنت رجب طیب اردوغان همواره آمال و آرزویش این بوده تا از مصطفی کمال ملقب به آتاتورک، موسس ترکیه مدرن و قوانین مربوط به عصر کمالیسم عبور کند. حالا ممکن است با یک کودتای شکست خورده این آمال و آرزوی اردوغان محقق شود.

به گزارش دنیای اقتصاد و به نقل از روزنامه نیویورک‌تایمز، برای سالیان سال است که اردوغان به انحای مختلف مسائل گوناگون تاریخی دوره عثمانی‌ها را جشن می‌گیرد و تاریخ سکولاری که توسط آتاتورک برقرار ساخته است، به بازی می‌گیرد. با شکست کودتا در ماه گذشته، او حالا داستان خاص خود را دارد و احساس می‌کند حتی مقداری از زمان را برای تبلیغات سیاسی و آگاهی‌بخشی ملی از دست داده است.

پل بسفر که سالیان سال است به آن نام شناخته می‌شد پس از کودتا نام آن تغییر کرده و به «شهدای 15 ژوئیه» نامگذاری شده است. میدانی که در آنکارا توسط تانک‌های ارتش اشغال شده بود آن نیز تغییر نام داده و تبدیل به نماد دموکراسی شده است. همچنین تعداد زیادی از خیابان‌ها تغییر نام یافته و به یادکشته‌شدگان یا آن‌گونه که آنها را شهدای دموکراسی می‌خوانند، نامگذاری شده است. روزنامه‌ها و رسانه‌های طرفدار دولت هر روز بخش مهمی از اخبار خود را به کودتا اختصاص می‌دهند، جشن ملی در ترکیه گرفته می‌شود و از قربانیان کودتا تجلیل می‌شود و شبکه دولتی نیز هر روز فیلم‌های مستند در باب کودتا نشان می‌دهد.

به نظر می‌رسد دولت دیگر نمی‌خواهد وقت خود را هدر دهد و قصد دارد از تمامی فرصت‌ها بهره ببرد. از حالا دولت ترکیه منتظر است 15 ژوئیه سال بعد سر برسد و از آن به‌عنوان یک روز ملی یاد کند. البته خیانتکاران هم جای خود را در این تاریخ دارند. آنها سهمی از خاکی دارند که محل جولان سگ‌های ولگرد است و حالا تبدیل به خانه کودتاچیان شده است. بر سردر قبر آن نیز نوشته‌اند: «قبر خائنان.»  همه این موارد در سه هفته رخ داده است. هدف اردوغان این است که نه تنها مطمئن شود هیچ لحظه‌ای از تاریخ را از دست نداده است، بلکه قصد دارد تا فصل آخر ترکیه را به همراه دوستان و طرفداران اسلام‌گرای خود بنویسد.

به گفته تحلیلگران و ناظران سیاسی ترکیه، برای اردوغان این فرصت فراهم شده است تا برای آنچه «ترکیه جدید» می‌خواند، جشن بگیرد. ترکیه جدید یعنی ملتی مدرن که بر اسلام تاکید دارد و در نهایت نیز می‌خواهد از گذشته سکولار خود ببرد.

«کرم اوکتم»، مورخ و استاد دانشگاه گراتس در اتریش درباره صحبت‌های اردوغان، ویژگی‌های ترکیه جدید را این‌گونه توصیف می‌کند: «روایت اسلامی در دفاع از دموکراسی.» این روایت، روایتی قهرمانانه در دفاع از اسلام و علیه قدرت‌های خارجی مانند ایالات‌متحده است. ایالات‌متحده‌ای که از سوی اردوغان به‌عنوان یکی از توطئه‌گران کودتا نام برده شده است. اما در اینجا یک دوگانگی وجود دارد: به گفته اردوغان کودتا توسط بزرگان سکولار پی‌ریزی نشده، بلکه کودتا با حمایت یک روحانی اسلام‌گرای دیگر به نام فتح‌الله گولن رخ داده است. تلاش برای کودتا و شکست خوردن آن توسط مردمی که طرفدار اردوغان بودند و حتی سکولاریست‌هایی که مقابل توپ و تانک ایستادند، فرصتی را برای اردوغان فراهم آورده تا دومین روز استقلال را در ترکیه جشن بگیرد. اولین آن توسط آتاتورک رهبری شد. در شرایطی که پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی هرج و مرج این سرزمین را در برگرفته بود، وی توانست برای ترکیه هویت جدیدی ابداع کند و این کشور را بر پایه اصول سکولاریسم از نو بنا کند.

عذرا اوزیوک، مدیر بخش مطالعات ترکیه در مدرسه اقتصادی لندن می‌گوید: دولت از قبل به دنبال یک مراسم و روز جدید به‌عنوان سمبل ترکیه جدید می‌گشته است. او می‌افزاید: اردوغان شرح داده بود که به یادبودهای جمهوری ترکیه فکر نمی‌کرده است، او روزهای عثمانی و تاریخ مسلمانان را به‌عنوان بنای ترکیه جدید می‌داند. در حکمرانی اردوغان، بسیاری از ترکیه‌ای‌‌های سکولار از اینکه وی بی‌توجه به یادبودهای آتاتورک، روزهای ملی را در این کشور لغو کرده است، عصبانی هستند. در مقابل وی با برجسته کردن روزهای پیروزی عثمانی‌ها، این روزها را تبدیل به جشن ملی کرده است.

اوزیورک می‌گوید: کودتا، به همراه شهدا و طرفداران اردوغان یک اتفاق بزرگ را برای وی به ارمغان آورده است. اوکتم بر این باور است که کودتا این فرصت را برای اردوغان فراهم آورده است تا روایت تازه‌ای از هویت اسلامی ترکیه داشته باشد. برخی تحلیل‌گران می‌گویند که اردوغان با کودتا توانسته است افسانه خود را درخصوص ترکیه اسلامی به واقعیت نزدیک کند.

سخنرانی اردوغان در گردهمایی طرفداران دموکراسی
اردوغان روز 7 اوت (یکشنبه 17 خرداد) در یک سخنرانی اعلام کرد که اگر قانون‌گذاران به بازگشت «اعدام» رای دهند، وی از آن حمایت خواهد کرد. به نوشته روزنامه حریت، اردوغان در این روز ضمن تکریم کشته شد‌گان کودتای نافرجام از آنها با عنوان شهید یاد کرد و از مردم به دلیل اینکه در مقابل کودتاچیان ایستادگی کردند، تشکر کرد. او همچنین برای 240 کشته غیرنظامی و پلیس‌های طرفدار دولت طلب آمرزش کرد که در این میان مردمی که در این گردهمایی حضور داشتند یکصدا فریاد می‌زدند ما خواهان اعدام کودتاچیان هستیم.

اردوغان نیز در واکنش به شعارهای مردم گفت: اگر پارلمان به مجازات اعدام رای مثبت دهد من هم آن را خواهم پذیرفت. او گفت اعدام در کشورهایی مثل ژاپن و ایالات‌متحده و بسیاری دیگر کشورها وجود دارد و به شکل قانونی نیز اجرا می‌شود. او تصریح کرد: اگر مردم خواهان مجازات اعدام باشند، سایر احزاب سیاسی نیز آن را خواهند پذیرفت. اردوغان تاکید کرد که مردم نشان دادند در شب کودتا قصد ندارند برده کسی باشند و گولن نیز محاسباتش اشتباه از کار در آمد.