محسن صالحی خواه در هم میهن نوشت: جایگاه امروز ایران در منطقه کجاست؟ آیا این جایگاه، با ظرفیت‌های ایران تناسب دارد؟ این سوالی است که باید دنبال پاسخ آن بگردیم. زیرا پاسخ به این سوالات، مشخص‌کننده شرایط امروز کشور، واقعیت‌ها و شعار‌هایی است که ما با آن روبه‌رو هستیم. چندی پیش، یک فعال اصول‌گرا در دفاع از شرایطی که کشور ما دارد و آن را «وضع موجود» می‌نامیم، گفته بود ایران را با پاکستان و بنگلادش مقایسه کنید.
فارغ از اینکه پاکستان و بنگلادش وضعیت بهتر یا بدتری از ایرانِ امروز دارند، باید از این زاویه مسئله را بررسی کنیم که چرا ایران نباید خود را با کشور‌هایی از منطقه که شرایط خوبی دارند، مقایسه کند؟ چرا امارات متحده عربی، کویت، عمان و قطر و دیگران طرف مقایسه ما نباشند؟ پاسخ این سوال مشخص است. در صورت مقایسه با این کشورهای همسایه، مدافعان وضع موجود حرفی برای گفتن ندارند. برای پرهیز از کلی‌گویی، چند شاخص را به صورت مصداقی مورد توجه قرار می‌دهیم.
ابتدا نگاهی به میزان سرمایه‌گذاری خارجی در کشورهای منطقه بیاندازیم. این آمار از گزارش رسمی کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد (UNCTAD) موسوم به گزارش سرمایه‌گذاری جهانی ۲۰۲۳ استخراج شده است. تمام این اعداد به سال ۲۰۲۲ مربوط است و به‌عنوان آخرین گزارش رسمی تاکنون، محسوب می‌شود.
امارات متحده عربی: ۲۲.۷۳۷، ترکیه: ۱۲.۸۸۱، عمان: ۳.۷۱۶ و عربستان سعودی: ۷.۸۸۶ میلیارد دلار. امارات در خصوص جذب سرمایه‌گذاری خارجی، رکوردار منطقه غرب آسیا محسوب می‌شود. در این گزارش، ایران در دسته کشورهای جنوب آسیا دسته‌بندی شده است. رکورد این منطقه را هند در اختیار دارد. رقم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در هند سال ۲۰۲۲، حدود ۵۰ میلیارد دلار بوده است. ایران نیز در این سال میلادی، ۵/۱ میلیارد دلار سرمایه جذب کرده است.
البته در میان کشورهای همسایه، قطر و کویت جای خاصی در این لیست ندارند و پایین‌تر از ایران هستند. شاید به این دلیل که به‌طور کامل متکی بر درآمد‌های نفتی هستند و احساس نیازی به سرمایه‌گذاری خارجی ندارند. از سوی دیگر، باید به این موضوع اشاره کنیم که در حال حاضر نگاه توسعه‌محور در امارات و سپس عربستان وجود دارد.
در این دسته‌بندی‌ها، با اینکه عربستان، امارات و ترکیه رقبای سیاسی و اقتصادی جمهوری اسلامی محسوب می‌شوند، فاصله ایران با آن‌ها صد‌ها کیلومتر است. باید این حقیقت را بپذیریم که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به قول آقای وزیر سابق کار – پیش از چشیدن طعم مسئولیت واقعی – ابزاری برای استثمار کشور‌ها نیست، حقیقتی در اقتصاد جهانی امروز است.
هرچند همین فرد، مدتی پیش مدعی سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیارد دلاری اماراتی‌ها در ایران شد و هیچ وقت برای این ادعا تحت پیگرد یا مورد سوال قرار نگرفت که این آمار از کجا به دست آمده است. درحالی‌که کل میزان سرمایه‌گذاری خارجی امارات در کشورهای دیگر، در سال ۲۰۲۲ حدود ۲۵ میلیارد دلار بوده است.
براساس گزارش رسمی اداره اقتصاد و گردشگری دوبی، از ژانویه تا نوامبر ۲۰۲۳ میلادی، تنها همین شهر میزبان بیش از ۱۵ میلیون گردشگر خارجی بوده که افزایش ۲۰ درصدی نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۲۲ را پشت سر گذاشته است. طبق آمار منتشرشده از میزان ورود گردشگر به ترکیه، کشور همسایه شمال‌غربی در سال ۲۰۲۲ میزبان ۵۱ میلیون توریست بوده است.
در خصوص عربستان سعودی، آمار حجاج و توریست‌های خارجی تفکیک نشده، اما آن‌طور که گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد، این کشور در سال ۲۰۲۲ میزبان حدود ۱۷ میلیون گردشگر بوده است. در میان کشورهای همسایه، قطر نیز روندی صعودی در خصوص حوزه گردشگری داشته. در هشت ماه نخست سال ۲۰۲۳ میلادی، ۵/۲ میلیون توریست از قطر دیدن کردند که این رقم، رشدی ۱۵۷ درصدی نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۲۲ را تجربه کرده است.
اما ایران با این وسعت و میراث یک تمدن چندهزارساله، چه میزان توریست خارجی را به خود دیده است؟ ایران در سال ۲۰۲۲ میزبان ۱/۴ میلیون توریست خارجی بوده است. این آمار ۵۵ درصد کمتر از آمار مسافران در سال ۲۰۱۹ و پیش از همه‌گیری کروناست که عدد ۱۱/۹ میلیون نفر را نشان می‌دهد. اگر نخواهیم این عدد را با ۵۱ میلیون توریست کشور ترکیه در سال ۲۰۲۲ مقایسه کنیم، شاید بتوانیم این نکته را مدنظر قرار بدهیم که بازدیدکنندگان موزه لوور پاریس در سال ۲۰۲۲ به تنهایی ۸/۷ میلیون نفر بوده است. نمی‌توانیم بگوییم که ایران یک صنعت توریسم شکست‌خورده را به دوش می‌کشد؟
وبگاه خبری ویژوال کاپیتالیست چندی پیش، سهم هر کشور از اقتصاد ۱۰۵ تریلیون دلاری جهان در سال ۲۰۲۳ را منتشر کرد. براساس این داده‌ها، ایران با جمعیتی ۸۸ میلیونی، برخورداری از ذخایر نفت و گاز و معادن، قرار گرفتن در مسیر ترانزیت شرق و غرب، با تولید ناخالص داخلی به میزان ۳۶۸ میلیارد دلار، اقتصادی کوچک‌تر از عربستان سعودی (۱/۱ تریلیون دلار)، ترکیه (۱ تریلیون دلار)، اسرائیل (۵۳۹ میلیارد دلار) و امارات (۴۹۹ میلیارد دلار) دارد. آیا ظرفیت‌های ایران به همین میزان است؟
یک بار دیگر باید این سوال را از خودمان و مسئولان کشورمان بپرسیم که ما در سال ۲۰۲۴ میلادی، کجای این جهان هستیم؟ فشار‌های خارجی به ایران طی سال‌های گذشته انباشته شد، به مرور ارتباط‌مان با جهان پیشرفته و صنعتی را قطع کرد تا به نقطه‌ای رسیدیم که امروز در آن قرار داریم. تحریم‌ها ابتدا نعمت دانسته می‌شد غافل از اینکه حریف بسیار صبور است و منتظر می‌ماند تا تحریم‌هایش به مرور زمان اقتصاد کشور هدف را مسموم کند و آن را از کار بیاندازد.
به مرور زمان این سم در اقتصاد کشور ما پخش شد، عده‌ای را ثروتمند کرد و بخش زیادی از مردم را با بحران معیشتی مواجه کرد. آن‌هایی که آینده را در شعار‌ها و آرمان‌هایی غیرقابل تجدیدنظر می‌بینند، معتقد هستند این هزینه‌ای است که باید برای آرمان‌ها پرداخت کرد؛ و البته معتقد هستند که می‌شود با راه‌های جایگزین، این شرایط را تغییر داد. زمان مشخص کرده است که آن‌ها اشتباه می‌کنند. درحالی‌که ما از قطار پیشرفت صحبت می‌کنیم، کشورهای همسایه سوار بر ترن پرسرعت بر ریل توسعه حرکت می‌کنند و خودشان را با روند رو به جلوی جهان هماهنگ کرده‌اند. اما این ما هستیم که پشت دیوارهای خودساخته، در انتظار فرداییم.