چند روزی می‌شود که آخرین مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، منتشر شده‌اند. دو مورد از این مصوبات، «سند توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار» و «اساسنامه موسسه جهانی ولایت» بود که از سوی ابراهیم رییسی به عنوان رییس شورای انقلاب فرهنگی، برای اجرا ابلاغ شدند.
به گزارش اعتماد، «سند توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار» اسفند‌ماه سال گذشته در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده بود. در بخش مقدمه آن آمده «توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار با راهبری و مدیریت حکومت اسلامی تحت ولایت ولی فقیه، با مشارکت آحاد مردم به‌ویژه جوانان و نهاد‌های مردمی، در جهت زمینه‌سازی برای تحقق ولایت عظمای مهدوی از طریق خودسازی، جامعه‌پردازی، نظام‌سازی و ایجاد تمدن نوین اسلامی، با محوریت مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، با رویکرد عالمانه، ملی، جهانی، تقریبی، جامع و کارآمد تحقق می‌یابد».
برای اجرایی شدن مفاد و اهداف «سند توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار» ستادی با عنوان «ستاد توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار» تشکیل می‌شود که ریاست آن به «مدیر مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه کشور یا قائم مقام او» محول می‌شود.
اعضای این ستاد نیز عبارتند از: «سه نفر از اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی به انتخاب شورا و با حکم رییس‌جمهوری، تولیت مسجد جمکران، نمایندگان سازمان صدا و سیما، سازمان برنامه و بودجه کشور، سازمان اوقاف و امورخیریه، مجمع جهانی اهل بیت (ع)، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز ملی فضای مجازی، وزارت ارشاد، وزارت علوم، وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت، سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی، معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری، در سطح معاونت دستگاه، دو نفر از صاحبنظران مراکز پژوهشی و آموزشی مهدوی حوزوی، دو نفر از صاحبنظران دانشگاهی مهدوی و یک نماینده از تشکل‌های مردمی مهدوی». بر این اساس، دبیرخانه ستاد در «جمکران» مستقر می‌شود و دبیر آن «تولیت مسجد جمکران» است.
همچنین ستادی به نام «ستاد هماهنگی نقشه مهندسی فرهنگی کشور» موظف شده تا بودجه «ستاد توسعه فرهنگ مهدویت و انتطار» را تامین کند. این مصوبه سازمان برنامه و بودجه را موظف کرده که «بودجه مورد نیاز برای اجرای این مصوبه را در سقف بودجه سنواتی دستگاه‌های مجری و بر اساس برنامه‌های اجرایی به تفکیک سال تأمین کند». به عبارت دیگر از سال آینده ستاد توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار، دارای ردیف بودجه مستقل یا ذیل «ستاد هماهنگی نقشه مهندسی فرهنگی کشور» خواهد بود.
بخش «اصول» سند مذکور ۹ ماده دارد که در آن تاکید شده که «لازم است حرکت به سمت جامعه موعود در عصر غیبت، در چارچوب نظام امامت و امت و ولایت مطلقه فقیه و رهبری ولی امر مسلمین به نیابت از امام عصر (عج) و در چارچوب فقه جواهری و روش اجتهادی باشد». در بخش دیگر اصول این سند، بر ضرورت «گسترش گفتمان انقلاب اسلامی در جهت زمینه‌سازی برای ظهور» تاکید شده است.
در‌بندی دیگر، سند «توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار»، «حاکم بر همه اسناد ذیل نقشه مهندسی فرهنگی کشور و پیشران در همه شؤونات زندگی فردی و اجتماعی» معرفی شده است. تاکید بر «الگو» بودن «نظام جمهوری اسلامی» برای «جهانیشدن فرهنگ مهدویت و انتظار»، یکی دیگر از بند‌های اصول این سند است.
سند مذکور ۳ هدف را برای خود تعریف کرده؛ هدف غایی، هدف میانی و اهداف عملیاتی؛ مهم‌ترین بخش‌های این سه هدف، در بخش اهداف عملیاتی آمده است: «نهادینه شدن فرهنگ مهدویت و انتظار در حکمرانی و زمینه‌سازی برای تشکیل دولت کریمه مهدوی»، «مدیریت و راهبری کلان فعالیت‌های فرهنگی مهدویت و انتظار با رویکرد ملی و جهانی در فضای حقیقی و مجازی»، «مشارکت فعال مردم به‌ویژه جوانان و تشکل‌های مردمی در توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار»، «تقویت و تعمیق فعالیت‌های علمی و پژوهشی مهدوی و تولید علم و نظریهپردازی به‌ویژه در زمینه‌های کاربردی و مورد نیاز جامعه در حوزه و دانشگاه و تعلیم و تربیت نیروی انسانی کافی و مطلوب در عرصه مهدویت»، «ترویج و گفتمانسازی سبک زندگی و فرهنگ مهدویت و انتظار در جامعه، به‌ویژه در بین نوجوانان و جوانان در مدارس و دانشگاه‌ها»، «ایجاد، تقویت و ساماندهی رسانه‌ها و تولیدات رسانه‌ای و هنری مهدوی» و «پیشگیری و مقابله با انحرافات و جریانهای انحرافی».
بخش پنجم این سند، اقداماتی برای دست‌اندرکاران تعریف شده که «تشکیل مجمع تشکل‌های مردمی مهدوی با محوریت مسجد مقدس جمکران و حمایت از آن»، «ساماندهی، راهبری، توسعه و حمایت از مراکز فعال علمی، هنری و رسانه‌ای مهدوی در فضای حقیقی و مجازی متناسب با نیاز‌های جامعه با تأکید بر تمرکززدایی و حمایت از مراکز و فعالان مهدوی در استان‌ها و شهرستان‌ها» و ««تولید محتوای صحیح، جذاب و متناسب برای اقشار جامعه به‌ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان و ارایه تصویری ملموس، کامل، جامع، متوازن، زیبا، خالی از توهمات و انحرافات و خرافات از امام عصر (عج) و جامعه مهدوی» از جمله آنهاست.
«ایجاد زمینه‌های لازم برای افزایش و هدایت کمک‌های مردمی و تأمین و تقویت بودجه و اعتبارات دستگاهی در نظام برنامهریزی و بودجه کشور براساس نگاشت نهادی و ملاحظات این سند»، «ایجاد و توسعه زمینه‌ها، ابزارها، فناوری‌ها، روش‌ها، نمادپردازی و نوآوری در برگزاری مراسم و مناسک مهدوی»، «گسترش کمّی و کیفی فعالیت‌های فرهنگی و هنری مهدوی در مدارس، دانشگاه‌ها، مهدیه‌ها و مساجد به‌ویژه مسجد مقدس جمکران و مسجد سهله و کوفه و بقاع متبرکه به‌ویژه در مشهد، قم، نجف، کربلا، کاظمین و سامرا» تعدادی دیگر از اقداماتی است که در چارچوب این سند باید انجام شوند.
در همین بخش، تاکید شده که «تولیدات محتوایی و فعالیت‌های فرهنگی و هنری مهدوی در رسانه و فضای مجازی» باید «گسترش کمّی و کیفی» پیدا کنند و «شبکه‌های اجتماعی مهدوی» نیز «تقویت و حمایت» شوند. همچنین «تبیین و ترسیم الگوی زن و خانواده مهدوی»، «گسترش کمّی و کیفی فعالیت‌های فرهنگی و هنری مهدوی با رویکرد خانواده‌محوری و فرزندآوری و تربیت نسل منتظر و مهدی‌یاور» از دیگر اقدامات پیش‌بینی شده در این سند است.
فعالیت‌های اجرایی این سند، در ۱۷ بند تعریف شده است. «طراحی بازی‌ها، سرگرمیها و ابزار‌های فناورانه نوپدید و ایجاد شهرکهای سبک زندگی اسلامی-ایرانی بر اساس ویژگی‌های جامعه مهدوی» یکی از این فعالیت‌های اجرایی است. چندین بند از فعالیت‌های اجرایی پیش‌بینی شده در سند، حمایتی است. یعنی ستادی که برای اجرای این سند موظف است از فعالیت‌های ذکر شده حمایت کند.
«حمایت از تشکیل مجمع تشکل‌های مردمی مهدوی با محوریت مسجد مقدس جمکران»، «حمایت مالی از تشکل‌های مردمی مهدوی با کمک حداکثری و به‌کارگیری از امکانات وقف و مردمی و توسعه فرهنگ خیرات»، «حمایت محتوایی و مالی هدفمند و برنامه‌محور از مراکز فعال علمی، هنری و رسانه‌ای در امور مهدویت و انتظار»، «حمایت و تقویت پژوهش‌های کاربردی در زمینه مهدویت و انتظار»، «حمایت و تقویت تولیدات هنری با موضوع مهدویت و انتظار»، «حمایت محتوایی و مالی هدفمند و برنامه‌محور از تولید بازی‌های رایانهای با موضوع مهدویت و انتظار» و «حمایت محتوایی و مالی هدفمند و برنامه‌محور از تولید آثار سینمایی با موضوع مهدویت و انتظار» از جمله بند‌های حمایتی این سند است که بخش زیادی از آن حمایت‌های مالی است.
بند‌هایی نیز اختصاص دارد به فعالیت‌های گسترش، توسعه و ترویج برخی اقدامات در چارچوب این سند: «گسترش کمی و کیفی مراسم و جشن‌های مردمی و حمایت ویژه از مسجد مقدس جمکران در برگزاری رویداد نیمه شعبان و سالروز آغاز امامت در نهم ربیع الاول»، «تقویت تولیدات چند‌رسانه‌ای نظیر پویانمایی، فیلم سینمایی و سریال تلویزیونی جهت ترویج فرهنگ؛ مهدویت و انتظار در خانواده‌ها، به‌ویژه کودکان و نوجوانان و تربیت نسل منتظر و مهدی‌یاور»، «گسترش فعالیت‌های علمی و فرهنگی مهدوی در دانشگاه‌ها با تاکید بر استفاده از ظرفیت دروس معارف» و «توسعه و ترویج فرهنگ مهدویت و انتظار در مدارس آموزش و پرورش».
«تربیت متخصصان معارف مهدویت و انتظار»، «تولید برنامه‌های تلویزیونی جذاب و موثر برای ترویج فرهنگ مهدویت و انتظار»، «برگزاری دوره‌های بلندمدت آموزش معارف مهدویت و انتظار» و «برگزاری گردهماییهای علمی و آموزشی هنری با موضوع مهدویت و انتظار» دیگر فعالیت‌های اجرایی هستند که ستاد «توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار» به عنوان مجری این سند موظف است آن‌ها را اجرایی کند.
یکی دیگر از مصوبات که رییسی برای اجرا ابلاغ کرد، «اساسنامه موسسه جهانی ولایت» بود. این اساسنامه در جلسه ۸۸۱ به تاریخ ۱۲ اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ تصویب شده است. اما جلسه ۷۷۷ این شورا در تاریخ ۱۷ فروردین ماه ۱۳۹۵ نیز، مصوبه‌ای با همین عنوان یعنی «اساسنامه موسسه جهانی ولایت» را مصوب کرده بود. این دو اساسنامه تفاوت‌های بسیار ناچیزی با یکدیگر دارند؛ اساسنامه مصوب سال ۱۳۹۵، در ۲۵ ماده و ۱۰ تبصره با امضای حسن روحانی را به عنوان رییس‌جمهوری تصویب و ابلاغ شده بود، اما مصوبه اخیر، در ۲۶ ماده و ۸ تبصره با امضای ابراهیم رییسی.
شاید بتوان دو تغییر در این اساسنامه را مهم‌تر از سایر تغییرات دانست؛ نخست اضافه شدن رییس سازمان اوقاف کشور به هیات امنای موسسه است که در مصوبه ۷ سال پیش نبود. دومین تغییر مهم نیز، تکلیف موسسه پس از «فوت یا حجر موسس» است.
در اساسنامه «موسسه جهانی ولایت»، و در ماده یکم، «اصل تاسیس» اینگونه عنوان شده است: «به‌منظور ترویج و اشاعه فرهنگ و هنر اصیل اسلامی، کمک به رفع نیاز‌های پژوهشی، آموزشی، فرهنگی و رسانه‌ای در زمینه قرآن و اهل‌بیت (ع) و پاسخ‌گویی به شبهات، سوالات و دفاع از اندیشه‌های متعالی اسلام، موسسه جهانی ولایت تأسیس می‌گردد».
«موسسه جهانی ولایت»، آنگونه که در اساسنامه آمده، موسسه‌ای «حوزوی، غیردولتی و غیرانتفاعی و دارای شخصیت حقوقی مستقل» است و منابع مالی خود را از طریق «هدایا و کمک‌های بلاعوض اشخاص حقیقی و حقوقی، موقوفات، تسهیلات بانک‌ها و موسسات مالی و درآمد‌های حاصل از فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی، انتشاراتی، رسانه‌ای و فرهنگی» است. موسس این تشکیلات، آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی از مراجع تقلید شیعیان است.
در اساسنامه مصوب سال ۱۳۹۵، آمده بود که «در صورت وفات، حجر، استعفا یا عزل یک یا چند نفر از اعضای هیات امنا، شورای موسسه و رییس، براساس پیشنهاد هیات امنا و تصویب موسس، عضو جانشین تعیین می‌شود». اما در اساسنامه جدید، «درصورت وفات یا حجر موسس، اختیارات موسس به ولی فقیه منتقل می‌شود و در صورت صلاحدید ایشان به موسسه مدرسه الامام علی بن ابی‌طالب (ع) یا هر مجموعه دیگری انتقال پیدا خواهد کرد».
بند ۳ از ماده ۵ اساسنامه قدیم و بند ۳ از ماده ۶ اساسنامه جدید موسسه جهانی ولایت، مجوز داده تا این موسسه، اقدام به «تأسیس و راه‌اندازی شبکه‌های ماهواره‌ای و رسانه‌های دیجیتالی در خارج از کشور» کند. بر همین اساس موسسه جهانی ولایت، شبکه‌ای ماهواره‌ای با نام «شبکه جهانی ولایت» را دارد. این شبکه، سال ۱۳۹۵ «اولین مجوز رسمی به عنوان یک شبکه ماهواره‌ای غیردولتی را از شورای عالی انقلاب فرهنگی» دریافت کرد.
اما مدیر اسبق این موسسه، سید محمدحسینی قزوینی سال ۱۳۹۵ در یک نشست خبری گفته بود که «شبکه جهانی ولایت پنجم تیرماه سال ۱۳۸۹ تأسیس و ثبت شبکه آن نیز در کشور امریکا توسط آقای سید زهیرالدین نقوی انجام و از همان زمان فعالیت‌های آن آغاز شده است».
به گفته او، سال ۱۳۹۳، «برای تقویت کار» این شبکه در «لندن» نیز به نام خودش ثبت شده است؛ «آیت‌الله سید محمدحسینی قزوینی». او آن زمان گفته بود که «تأسیس شبکه ماهواره‌ای در ایران مطابق با قانون اساسی ممنوع است؛ لذا اسم این مجموعه را موسسه جهانی ولایت گذاشته‌ایم و ثبت آن نیز در امریکا و انگلستان به نام شبکه جهانی ولایت انجام شده است».
قزوینی در این نشست خبری، گفته بود که تمام برنامه‌های این شبکه در «مشهد و قم» تهیه و «از طریق اینترنت برای پاریس آپلود و از آنجا به قاره‌های گوناگون ارسال می‌شود».
به گفته او، آن زمان ۷ ماهواره در اجاره داشتند که ماهانه «۱۳۰ هزار دلار» هزینه آن بوده است. تا سال ۱۳۹۵، برنامه‌های این شبکه به «فارسی، عربی، فرانسه و هوسا (زبان ۴۰۰ میلیون آفریقایی)» پخش می‌شد. آن زمان قزوینی گفته بود که «نزدیک به ۱۸۰ نیرو برای شبکه جهانی ولایت» فعالیت می‌کنند و «هیچ کمک دولتی» هم تاکنون دریافت نکرده‌ایم. او در عین حال از «عزت‌الله ضرغامی» و «علی عسکری» بابت «کمک‌های زیادی که به این شبکه» کرده بودند، تشکر کرده بود.
«مدیر حوزه‌های علمیه یا نماینده او»، «مدیر حوزه‌های علمیه خواهران یا نماینده او»، «رییس جامعه المصطفی العالمیه یا نماینده او»، «رییس سازمان اوقاف» و «رییس سازمان صدا و سیما» اعضای هیات امنای این موسسه هستند. همچنین «۵ تا ۹ نفر از اساتید سطوح عالی حوزه علمیه قم ترجیحا آشنا به امور رسانه با انتخاب موسس» به عنوان اعضای حقیقی وارد هیات امنا می‌شوند.