فرارو- بیستمین کنگره حزب کمونیست چین به تازگی و در شرایطی به کار خود خاتمه داد که با نکات مهم و قابل تاملی همراه بود. در این راستا، حزب کمونیست چین برای سومین دوره متوالی، "شی جین پینگ" رهبر چین را در سِمت خود ابقا کرد. مساله‌ای که از زمان حضور "مائو" رهبر انقلاب چین در قدرت، امری بی سابقه بوده است. موضوعی که به زعم بسیاری از ناظران و تحلیلگران، حامل پیام‌های مهمی در ابعاد مختلف سیاست داخلی و خارجی چین است.
در عین حال، در جریان بیستمین نشست کنگره حزب کمونیست چین، در مورد سیاست‌ها و دستورکار‌های کلان حزب مذکور و ساختار رهبری چین نیز تصمیم گیری‌هایی انجام شده است. در این میان، وقوع یک حاشیه که مربوط به خارج کردن "هو جین تائو"، رهبر سابق چین از جلسه کنگره حزب کمونیست می‌شود نیز جنجال‌های رسانه‌ای زیادی را برانگیخته و تحلیل و تفسیر‌های مختلفی در این رابطه مطرح شده و می‌شود.
در این چهارچوب، عده‌ای بر این باورند که هو جین تائو از نشست مذکور اخراج شده و به نوعی، به جلوه‌ای از تصفیه‌های سیاسی شی جین پینگ و جریان سیاسی همراه با وی تبدیل شده است. این در حالی است که روایت‌های رسمی در چین بر این مساله تاکید دارند که هو جین تائو به دلیل کهولت سن و نامساعد بودن شرایط جسمانی خود مجبور به ترک جلسه کنگره حزب کمونیست چین شده است.
"حامد وفایی" استاد مطالعات چینِ دانشگاه تهران در ابتدا در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه عمده محور‌های نشست اخیرِ کنگره حزب کمونیست چین چه بود؟ گفت: «نشست اخیر حزب کمونیست چین در واقع بیستمین کنگره سراسری حزب کمونیست این کشور بود که در شهر پکن پایتخت چین برگزار شد و در نوع خود با توجه به جایگاه محوری حزب مذکور در چین، یکی از مهمترین گردهمایی‌های سیاسی در این کشور به حساب می‌آید و اصلی‌ترین رسالت آن، بررسی برنامه‌ها و عملکرد ۵ سال گذشته حزب، و ریل گذاری و تحلیل و بررسی راهکار‌های عملیاتی سازی برنامه‌های مختلف برای ۵ سال آینده چین است».
وی افزود: «در عین حال، چهارچوب‌ها و ساختار سیاسی افرادی که در عرصه معادلات سیاسی کشور چین نقش‌آفرینی می‌کنند نیز در این نشست، نهایی و اعلام می‌شود. در این نشست، "شی جین پینگ" رهبر حزب کمونیست چین (چین، رئیس جمهور ندارد و به جای آن، مقام عالیه این کشور، رهبر حزب کمونیست چین است) برای دوره سوم جهت تصدی کرسی مذکور برگزیده شد و از این رو، وی تا ۵ سال آینده زمامدار اصلی کشورش خواهد بود تا اینکه مجدد با منقضی شدن دوره مذکور، بار دیگر نشست کنگره حزب کمونیست چین برگزار شود و رهبری جدید چین انتخاب شود.»
این کارشناس مسائل چین در ادامه گفت: «در جریان نشست اخیر یک اتفاقِ قابل توجه این بود که نخست وزیر چین به عنوان دومین مقام برجسته سیاسی این کشور تغییر کرد. سابق بر این "لی که چیانگ" نخست وزیر چین بود. تغییرات دیگری نیز در دفتر سیاسی حزب کمونیست چین اعمال شده که در نوع خود در روز‌های آینده نهایی و اعلام می‌شوند».
وی ادامه داد: «اما در مورد مسائل اصلی و مهم مطرح شده در جریان بیستمین کنگره حزب کمونیست چین نیز باید گفت: اگر جمع بندی بیانیه نهایی نشست اخیر کنگره حزب کمونیست چین و سخنرانی شی جین پینگ به عنوان رهبری این کشور را بررسی و مرور کنیم می‌توانیم سه حوزه محوری را مورد اشاره قرار دهیم. حوزه اول، مسائل ایدئولوژیک است که مربوط به مباحثی نظیر مارکسیسم، سوسیالیسمِ چینی و مباحث مربوط به حاکمیت حزب کمونیست در چین است».
وفایی تصریح کرد: «حوزه دوم، عرصه مسائل داخلی است که چند کلیدواژه مهم در این حوزه، مساله توسعه به عنوان اولویت اصلی و اولیه نهاد حاکمیت در چین است. مساله و دستورکاری که از زمان حاکم شدن سیاست "در‌های باز" در چین، همواره در دستورکار مقام‌های ارشد چینی بوده با این تغییر که در سال‌های اخیر، مساله "توسعه باکیفیتِ عالی" به شدت مورد توجه رهبران و سیاستمداران ارشد چینی بوده است. موضوعی که در جریان نشست اخیر حزب کمونیست چین نیز مورد تاکید و توجه قرار گرفته است.
موضوع دیگری که در حوزه مسائل داخلی در جریان نشست اخیر کنگره حزب کمونیست چین مطرح شده، بحث حفاظتِ قاطع از ثبات اجتماعی داخلی چین بوده است. به هر حال توسعه پایدار، شدیدا به ثبات اجتماعی پایدار نیازمند است و در همین راستا، چینی‌ها تاکید دارند که این ثبات را با قاطعیت باید حفظ کرد. از این رو، شی جین پینگ نیز در صحبت‌های خود تصریح کرد که ثباتی که اکنون چین از آن بهره‌مند است، یکی از دستاورد‌های حزب کمونیست این کشور است.»
استاد مطالعات چین در دانشگاه تهران گفت: «البته که در حوزه مباحث داخلیِ چین شاهد طرح مباحث دیگری نیز بودیم. به عنوان مثال، بحث‌های فرهنگی و موضوعات مرتبط با خودباوری فرهنگی از جمله آن‌ها هستند. به هر حال چینی‌ها متوجه این نکته هستند که تبدیل شدن به یک قدرت در جهان امروز صرفا با ابزار‌های اقتصادی ممکن نیست و در حوزه‌های مختلف از جمله مسائل نظامی و فرهنگی نیز بایستی برنامه ریزی‌های مدونی وجود داشته باشد و درست به همین دلیل نیز موضوع فرهنگ در جریان اجلاس اخیر حزب کموینست چین، به نحو قابل توجهی مورد تاکید قرار گرفت».
وی افزود: «مباحث دیگر نظیر افزایش رفاه مردم و توسعه سبز نیز در جریان کنگره اخیر حزب کمونیست چین مورد اشاره قرار گرفته است. با این حال، در جریان این نشست، به طور خاص به یک مفهوم کلیدی در مورد توسعه ۵ ساله آتی چین نیز اشاره شده که همان مفهوم "توسعه از طریق علم و فناوری" است.
این نکته در جای خود خود بسیار مهم است و به این موضوع اشاره دارد که چینی‌ها از سبد توسعه کشور خود سهمی را برای علم و فناوری در نظر گرفته اند و اساسا یکی از کلیدواژه‌های مهم توسعه پایدار نیز می‌تواند همین موضوع باشد. موضوعی که از منظر چینی‌ها هم بسیار مهم تلقی می‌شود و آن‌ها این مساله را به عنوان یکی از راهبرد‌های خود در مدیریت ۵ ساله آینده کشورشان اعلام کرده اند».
وفایی در پایان گفت: «در حوزه مسائل بین المللی نیز نشست اخیر کنگره حزب کمونیست چین حامل نکات و دستورکار‌های جدیدی بود. در این رابطه موضوعاتی نظیر امنیت ملی چین، به روزرسانی توانایی‌های نظامی و حفاظت قاطع از امنیت این کشور، بحث ایجاد یک ارتش قدرتمند و مدرنیزه کردن آن، تاکید بر سیستم "یک کشور و دو نظام سیاسی"، و در عین حال تاکیدات چین بر ترویج صلح و ثبات بین المللی، از جمله مسائلی بودند که در حوزه مسائل بین المللی در جریان نشست اخیر بیستمین کنگره حزب کمونیست چین مورد اشاره قرار گرفتند.»
حامد وفایی در پاسخ به این سوال که چه شد که حزب کمونیست چین حاضر شد در روند انتخاب رهبر چین دست به بدعت بزند و برای بار سوم، برخلاف عرف رایج در عرصه معادلات سیاسی چین، شی جین پینگ را در مقام رهبری چین ابقا کند؟ گفت: «تردیدی نیست که اکنون شی جین پینگ یکی از قدرتمندترین رهبران تاریخ سیاسی کشور چین است. وقتی ما ساختار دفتر سیاسی حزب کمونیست چین را که به تازگی اعلام شده نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که افرادی که در حوزه مذکور انتخاب شده اند مواضع بسیار نزدیکی را به سیاست‌های شی جین پینگ دارند و این موضوع نشان می‌دهد که در هرم قدرت سیاسی چین، نوعی تمرکز و وحدت ایجاد خواهد شد که این مساله خود برای حاکمیت چین، قدرت بی سابقه‌ای را ایجاد می‌کند».
وفایی گفت: «با این همه، اینکه چه شد که اعضای حزب کمونیست چین حاضر شدند برای سومین مرتبه به شی جین پینگ رای دهند و به او موقعیتی ممتاز، به عنوان رهبری که توانسته سه مرتبه رای حزب کمونیست چین را به خود جلب کند، اعطا کنند؟ باید بگویم که خِرد جمعی در حزب کمونیست چین به این جمع بندی رسیده که سیاست‌های شی جین پینگ در ۱۰ سال اخیر کارآمد بوده است. البته که به غیر از مساله خرد جمعی، آمار‌هایی نیز که امروز وجود دارند این مساله را تایید می‌کنند.
به عنوان مثال، نوعِ مواجهه موثر چین با مساله پاندمی ویروس کرونا و کنترل آن در داخل این کشور، اقتصاد چین و روند توسعه آن در عصر پساکرونا، و در نهایت سیاست‌هایی که این کشور در حوزه‌های اقتصاد و سیاست بین‌الملل در سال‌های اخیر اتحاذ کرده، همه و همه نشان دهنده این نکته بوده اند که ساختار رهبری چین اساسا همسو با سیاست‌های شی جین پینگ است و نه تنها این سیاست‌ها را می‌پذیرد، بلکه قائل به تشویق و ترویجشان نیز است».
این کارشناس مسائل چین در ادامه تصریح کرد: «هر چند که در این میان انتقاداتی نیز به شی جین پینگ مطرح بوده با این حال تمدید دوره رهبری وی در چین برای دوره سوم، حاکی از این نکته است که در ابعاد کلان، سیاست‌های شی جین پینگ در عرصه‌های داخلی و بین المللی مورد تایید مجموعه رهبران حزب کمونیست چین قرار داشته است. از سوی دیگر، جریان سیاسی که به شی جین پینگ نزدیک هستند نیز (در چهارچوب حزب کمونیست چین)، رای و قدرتشان بر جریانی که منتقد او هستند، می‌چربد».
حامد وفایی افزود: «در این میان باید این نکته را مد نظر داشت که تمدید دوره رهبری شی جین پینگ از سوی حزب کمونیست چین در واقع پذیرش جهان بینی خاصی است که وی در سال‌های اخیر به وضوح آن را در معرض دید مردم چین و افکار عمومی بین المللی قرار داده است. جهان بینی که بیشتر برونگرا است. به این معنا که: جایگاه بین المللی برای آن مهم است، سیاست‌های اقتصادی در نظام بین المللی برای آن مهم است، و کلیدواژه‌هایی نظیر امنیت و توسعه جهانی نیز برای آن اولویت دارد. از این منظر، انتخاب شی جین پینگ برای سومین مرتبه پیاپی به عنوان رهبر چین، همانطور که پیشتر نیز گفتم به این معناست که سیاست‌های وی تا حد زیادی مورد تایید حزب کمونیست چین نیز است.»
حامد وفایی در پایان در مورد حاشیه پیش آمده در نشست حزب کمونیست چین که در قالب آن "هو جین تائو" رهبر سابق چین، به خارج از نشست حزب کمونیست چین راهنمایی شد، گفت: «هنوز چندان روشن نیست که حقیقت ماجرا در مورد خارج کردن هو جین تائو از نشست کنگره حزب کمونیست چین چه بوده است. من تحلیل و تفسیر‌های مختلفی را به ویژه از سوی جریان‌های اپوزیسیون چین که عمدتا هم در آمریکا ساکن هستند نسبت به این رویداد مشاهده کرده ام. البته که رسانه‌های غربی نیز مانور گسترده‌ای را در این رابطه انجام داده و می‌دهند».
این کارشناس مسائل چین گفت: «با این همه، هنوز نمی‌توان نتیجه گیری قاطعی داشت که آیا هو جین تائو را از نشست کنگره حزب کمونیست چین بیرون کرده اند یا اینکه حالِ جسمانی وی بد شده است. خبرگزاری شینهوا در مورد این ماجرا ادعا کرده که هو جین تائو به دلیل کهولت سن و اینکه وضعیت مساعدی نداشته از جلسه خارج شده و اندکی بعد نیز وضعیت مساعدتری را پیدا کرده است. در این چهارچوب، من معتقدم که هنوز برای قضاوت در مورد این ماجرا زود است».
وی ادامه داد: «البته باید توجه داشت که این موضوع به هیچ وجه در فضای داخلی چین بازتاب نداشته است و هیچ انعکاسی را در رسانه‌های چینی در این زمینه نداشته ایم. موضوعی که طبیعی هم هست، زیرا وقتی اجلاسی با این سطحِ اهمیت که رهبر یک کشور را تعیین می‌کند تشکیل می‌شود، انتشار حواشی از این دست چندان مطلوب دولت چین نیست، زیرا این حواشی می‌توانند متنِ اصلی اجلاس و مصوبات و تصمیمات آن را تحت الشعاع قرار دهند. از این رو، این جو و فضا تا حد زیادی این گزاره که خارج شدن هو جین تائو از نشست حزب کمونیست چین، برنامه ریزی شده بود را زیر سوال می‌برد».
وفایی تصریح کرد: «از طرفی مساله تصفیه‌ها در چین امری طبیعی است کما اینکه همین اواخر وزیر دادگستری سابق چین به اعدام محکوم شد. از این رو، چینی‌ها برای انجام تصفیه‌های سیاسی چندان نیاز به سناریوچینی ندارند. البته که باید توجه داشت که هو جین تائو تا به امروز در ساختار قدرت سیاسی چین حضور داشته و در اسنادی هم که مربوط به کنگره بیستم حزب کمونیست چین هستند، نامِ وی همچنان وجود دارد».
حامد وفایی، استاد مطالعات چین در دانشگاه تهران در پایان گفت: «از این رو، اگر شی جین پینگ بخواهد دست به تصفیه بزند، باید توجه داشت که افراد به مراتب بیشتری جلوتر از پیرمردی نظیر هو جین تائو هستند. فردی که تا حد زیادی کارآمدی خود در رقابت با شی جین پینگ را از دست داده است. در جریان فیلم‌های مختلفی نیز که از مناسبت‌های گوناگون در جریان اجلاس اخیر حزب کمونیست چین منتشر شده هم این موضوع به وضوح مشخص است که هو جین تائو به شدت از کهولت سن و مشکلات مرتبط با آن رنج می‌برد. کما اینکه مثلا در لحظه ای، زمانی که پخش سرود در جلسه حزب کمونیست به پایان رسیده و همه نشسته بودند، هو جین تائو همچنان ایستاده بود و در نهایت، خودِ شی جین پینگ که در کنار وی بود او را می‌نشاند.»