فراروـ عطرها یادآور احساسات و خاطره‌ها و منبع مهم آرامش هستند. بسیاری از خوشبو‌کننده‌های بدن و هوا از انواع مختلف گیاهان گلدار معطر تولید شده‌اند که برای دست‌یابی به رایحه طبیعی این عطرها کافیست آن گل‌ها را در محیط زندگیمان پرورش دهیم. اغلب افراد برای تزئین و گل‌کاری حیاط منازل خود از گونه‌های مختلف گل‌های فصلی و دائمی رنگارنگ استفاده می‌کنند. بسیاری از گیاهان گلدار رنگارنگ بدون بو هستند و تنها در روز جنبه زیبایی دارند. در این مطلب شما را با ده مورد از گل‌های معطر شب آشنا خواهیم کرد. گل‌هایی که در روز زیبایی خلق می‌کنند و شب‌ها با رایحه دلپذیرشان هوای محیط را برای یک شب‌نشینی در حیاط و یا تراس معطر می‌سازند.
شب‌ها بهترین زمان برای نشستن در حیاط یا تراس و لذت بردن از هوای تازه است. شاید پرورش چند گیاه گلدار معطر در شب و گردش رایحه گل‌های این گیاهان در هوا آرامش این شب‌نشینی‌ها را برای ما دو چندان کند. تاکنون گل‌های معطر شب یا گیاهان "شب‌بو" بسیاری شناسایی و معرفی شده‌اند.
برخی از این گیاهان مانند درختچه‌های دائمی هستند که در تمامی طول سال گل می‌دهند و برخی دیگر گل‌های فصلی هستند که پس از اتمام دوره گلدهی باید آن‌ها را از باغچه یا گلدان حذف کرد. گل‌ها و گیاهانِ رنگارنگِ بدون‌بو را در تاریکی نمی‌توانیم مشاهده کنیم؛ اما این گیاهان معطر با رایحه دلپذیرشان حضور خود را هنگام شب اعلام می‌کنند. رسیدگی به این گیاهان بسیار آسان است؛ چراکه بیشتر آن‌ها جز گیاهان مقاوم محسوب می‌شوند.
1. محبوبه شب (Night-blooming jasmine)
بدون شک این درختچه یکی از خوشبوترین گل‌های معطر شب را دارد، به طوری که یک درختچه محبوبه شب به تنهایی می‌تواند هوای محله‌ای را معطر کند. بانوی شب، ملکه شب، یاسمن شب یا محبوبه شب گونه‌ای از گیاهان یا درختچه‌های گلدار معطر شب است که با نام علمی Cestrum nocturnum و خانواده Solanaceae معرفی می‌شود. این گیاه دائمی بومی مناطق غربی هند و جنوب آسیا است. گل‌های محبوبه شب روزها بسته و شب‌ها شکوفا می‌شوند. کریستف کلمپ اولین بار این گیاه پرطرفدار را در قرن پانزدهم میلادی از هند به اروپا آورد.
محبوبه شب درختچه‌ای مقاوم است که در بسیاری از مناطق دنیا ازجمله آب و هوای معتدل، گرم و خشک قابلیت کاشت و پرورش در محیط باز را دارد. گل محبوبه شب را در مناطق سردسیر می‌توان به عنوان گیاه آپارتمانی پرورش داد؛ اما این گیاه به نور فراوانی احتیاج دارد. همچنین ممکن است محبوبه در فضای بسته خانه هیچ‌گاه به مرحله گلدهی نرسد. بهترین مکان برای کاشت محبوبه شب باغچه یا گلدان بزرگ داخل حیاط یا تراس است. این گیاه در شرایط مساعد زیستی به اندازه یک درخت پرتغال رشد می‌کند.
برای کنترل رشد محبوبه شب نیاز است تا پس از مدتی آن را هرس کنید. گلدهی این گیاه در طول سال 4 تا 6 مرتبه است. برای نگهداری از گیاه محبوبه شب به پر نورترین قسمت تراس، پشت بام یا باغچه نیاز دارید. برای کاشت می‌توانید از هر نوع خاکی استفاده کنید (ترجیحا از ترکیب خاک باغچه و کود پوسیده دام استفاده شود) گیاه محبوبه شب به آبیاری زیاد نیاز دارد و از طریق قلمه تکثیر می‌شود.
2. گل فصلی شب‌بو (Stocks)
به دلیل رایحه قوی و معطر گل شب‌بو این گیاه را در ردیف دوم معطرترین گل‌های شب قرار داده‌ایم. شب‌بو با نام علمی Matthiola تیره‌ای از گیاهان گلدار از خانواده Brassicaceae است. این جنس دارای حدود 50 گونه گیاه علفی یک ساله یا چند ساله است که اغلب به دلیل داشتن گل‌های رنگارنگ و معطر در شب پرورش داده می‌شوند. زادگاه اصلی این گیاه اروپاست. در ایران گونه‌هایی از گیاه شب‌بو در مناطقی از کوهپایه‌های زاگرس به خصوص در زاگرس جنوبی به صورت خودرو می‌رویند. در فصل بهار با شروع تاریکی گل‌های وحشی شب‌بو با عطر تند، بی‌نظیر و آرامش‌بخش خود تمام دشت را عطرآگین می‌کنند.
گونه‌های زینتی این نوع گیاه را در فصل بهار، بیشتر در فضاهای سبز شهری، پارک‌ها و بلوارها مشاهده می‌کنیم. شب‌بو زینتی گیاه مقاومی است و نگهداری از آن آسان است. با اینکه در طول روز گل‌ها عطر زیادی ندارند؛ اما با فرم و رنگ خود منظره زیبایی خلق می‌کنند. شب‌بو با آغاز شب رایحه خود را در هوا پخش می‌کند. شما می‌توانید تا شعاع 10 متری از گل‌های شب‌بو بوی دلپذیرشان را استشمام کنید. شب‌بو گیاهی فصلی است که در باغچه و گلدان قابل کاشت و نگهداری است.
در مناطق سردسیر و معتدل این گیاهان می‌توانند تا یک سال عمر کنند؛ اما تابستان‌های گرم و سوزان جنوب کشور ممکن است گیاه را از پای درآورد. برای نگهداری از گل شب‌بو به نور کامل خورشید، دمای بین 18 تا 22 درجه سانتی‌گراد و خاک معمولی باغچه نیاز دارید. این گیاه به آبیاری زیاد حساس است. معمولا گیاهان شب‌بو را در فصل پاییز با کاشت بذر آن‌ها در محیط گلخانه پرورش می‌دهند؛ سپس نشا این گیاه را پس از طی شدن سرما و یخبندان به زمین اصلی منتقل می‌کنند.
3. گیاه تاتوره، داتورا یا گل ماه (Datura)
این گل خوشبو و زیبا تنها شب‌ها شکوفا شده و روز بسته می‌شود. رنگ سفید و شبرنگی گل ماه بسیار جالب است، به طوری که در تاریک‌ترین نقطه شب گل‌های این گیاه درخشش دارند. اگرچه تمامی قسمت‌های گیاه (به خصوص بذرهای آن) در صورت خورده شدن سمی، توهم‌زا و خطرناک هستند؛ اما عطر و بوی گل‌های آن در شب آرامش عجیبی در انسان ایجاد می‌کند. جالب است بدانید که اخیرا محققان به خواص درمانی این گیاه نیز پی برده‌اند. گیاه فصلی داتورا یا ماه با نام‌های دیگری چون گل بوقی، شیپور شیطان و زنگ جهنم با نام علمی Datura inoxia از خانواده Solanaceae و بومی شمال شرق آمریکای شمالی است.
امروز تاتوره یا گل ماه در گونه‌های متعدد در اغلب مناطق دنیا به صورت خودرو و پرورشی رشد می‌کند. گیاه تاتوره معمولا در فصل تابستان تا اواسط پاییز به گل می‌نشیند. آب و هوای بیشتر مناطق ایران برای کاشت این گیاه مساعد است. نور مستقیم و فراوان، آبیاری کم و خاک شنی و سبک از نیازهای اصلی زیستگاه گل ماه است. این گیاه را می‌توانید در باغچه یا گلدان بکارید. تکثیر گل ماه از طریق کاشت بذر است.
4. گل یاس (Jasminum)
گل یاس در جمع گل‌های معطر شب جایگاه ویژه‌ای دارد. یاس همچون محبوبه شب از پرطرفدارترین گیاهانی است که از قدیم در حیاط خانه‌ها و مساجد می‌کاشتند. بوته کوچکی از این گیاه در هنگام گلدهی می‌تواند تا شعاع 100 متری عطر لطیف خود را در هوا بپراکند. گل‌های یاس در روز بدون بو و به صورت نیمه باز هستند و شب‌ها شکوفا می‌شوند. گل یاس با نام علمی Jasminum officinale از خانوادهOleaceae و از جنسJasmineae است. این گیاه بومی مناطق معتدل تا گرمسیر آسیای مرکزی تا جنوبی است.
ایران، افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، هند و نپال از کشورهای پیشگام در پرورش گل یاس در دنیا هستند. جالب است بدانید که گل یاس گل ملی کشور پاکستان است. این گل معطر با رایحه‌ای گرم و دلپذیر دارای خواص درمانی بسیاری است که تاکنون مطالعات و آزمایشات متعددی فواید آن را به طور علمی آشکار کرده‌اند. یاس از جمله گیاهان رونده است که معمولا بر روی دیوارها یا زمین پهن می‌شود. اگر قصد دارید این گیاه را در باغچه یا گلدان پرورش دهید، آن را در کنار دیوار قرار بدهید و با یک طناب محکم به بالای دیوار هدایت کنید.
گیاه یاس در تمام طول سال به غیر از فصل سرما به گل می‌نشیند. این گیاه به نور مستقیم آفتاب، آب فراوان، خاک مغذی و فضای بزرگ برای کاشت نیاز دارد. به دلیل اینکه گل یاس رشد بسیار سریعی دارد، کاشت آن در گلدان توصیه نمی‌شود. این گیاه زیبا با گل‌های معطر شبانه به روش خوابانیدن و قلمه ازدیاد می‌شود.
5. پیچ امین‌الدوله (Honeysuckle)
اگر به دنبال رایحه ملایم یک گل معطر شب هستید، گیاه پیچ امین‌الدوله انتخاب مناسبی است. این گیاه رونده زیبا از گیاهان دائمی و با نام علمی Lonicera japonica و از خانواده Caprifoliaceae معرفی می‌شود. پیچ امین‌الدوله به دلیل رایحه شیرین و زیبایی گل‌های سفیدش به‌راحتی در تاریکی شب قابل شناسایی است. تاکنون ارقام زیادی از این گیاه در مناطق مختلف دنیا شناسایی شده‌اند؛ اما آنچه در ایران کاشته می‌شود، همین گونه ژاپنی است. ایرانیان معتقدند که گیاه پیچ امین‌الدوله نخستین بار در دوره قاجار و به دست میرزا علی خان امین‌الدوله از اروپا وارد کشور شده است.
این گیاه با شرایط اقلیمی کشورمان کاملا سازگار است و به‌راحتی در هر شهری قابلیت کاشت را دارد. گیاه امین الدوله در تمامی طول سال به غیر از زمستان‌ها به گل می‌نشیند؛ اما اوج گلدهی آن اواسط فصل بهار و اوایل پاییز است. پیچ امین‌الدوله را معمولا در کنار ستون‌ها، نرده‌ها و دیوارها می‌کارند تا به عنوان گیاهی پوششی سطوح را بپوشاند. گیاه پیچ امین‌الدوله برای کاشت به فضای بزرگی همچون باغچه نیاز دارد؛ اما کشت و نگهداری این گیاه در گلدان‌های بزرگ هم ممکن است. نور مستقیم آفتاب و آب فراوان دو اصل مهم در نگهداری گیاه پیچ امین‌الدوله محسوب می‌شوند. تکثیر این گل زیبا به طور معمول از طریق قلمه گرفتن و خوابانیدن ساقه‌های جوان در خاک است.
6. گل یاس رازقی یا یاس عربی (Arabian jasmine)
گل رازقی یا یاس رازقی با رایحه‌ای شیرین و گرم یادآور عطر دلپذیر حیاط خانه‌های قدیمی است. بوی گل‌های رازقی چنان بادوام و پرطرفدار است که امروز در صنعت عطرسازی جایگاه ویژه‌ای به خود اختصاص داده است. یاس رازقی با نام علمیJasminum sambac بومی نواحی جنوبی و جنوب غربی آسیا و گل ملی کشور فیلیپین است. این گیاه به صورت درختچه یا بوته‌ای تاک‌رو با برگ‌های سبز براق و گل‌های سفید معطر شناخته می‌شود. عطر گل‌های رازقی در شب دوچندان می‌شوند.
یاس رازقی گیاهی بالارونده است که قابلیت کاشت در گلدان و باغچه را دارد. رازقی را در هوای آزاد و زیر نور مستقیم متوسط آفتاب پرورش می‌دهند، در نتیجه یک گیاه آپارتمانی محسوب نمی‌شود. این گیاه به سرما بسیار حساس است. در مناطق جنوبی رازقی را در حیاط خانه‌ها و فضای سبز شهرها پرورش می‌دهند. برای نگهداری از گیاه یاس رازقی در اقلیم سرد و کوهستانی نیاز است تا در دوره سرما و یخبندان گیاه را به محیط گرم منتقل کنید. برای کاشت آن می‌توانید از خاک معمولی باغچه، خاک ماسه‌ای و هر نوع ترکیب خاک نیمه سنگین و مغذی استفاده نمایید.
نکته‌ای که برای پرورش این گیاه باید به آن توجه کنید، میزان آبیاری است. یاس رازقی به خشکی خاک مقاوم است و آبیاری زیاد موجب زردی برگ‌هایش خواهد شد. اگر دمای زمستان در شهر شما به‌ندرت به زیر صفر می‌رسد، نیاز به جا به جایی گیاه و انتقال آن به محیط گرم نیست. گیاه رازقی را می‌توانید با استفاده از روش قلمه یا خوابانیدن تکثیر کنید.
7. گل‌های اطلسی (Petunia)
همه ما با گل‌های معطر اطلسی مخصوص سه فصل بهار، تابستان و پاییز آشنا هستیم. گل‌های فصلی و یک ساله اطلسی یکی از قدیمی‌ترین گل‌های شناخته شده در ایران هستند. این گل‌ها دارای رایحه قوی‌اند، به طوری که شب‌ها از فاصله 50 متری می‌توان عطر آن‌ها را احساس کرد. گل اطلسی با نام علمی Petunia متعلق به یکی از تیرههای پرجمعیت گیاهی به نام Solanaceae است و بومی جنوب آمریکا، آرژانتین و برزیل است. از این جنس گیاه حدود ۳۵ گونه در دنیا وجود دارد. اطلسی به خاطر داشتن گل‌های زیبا در انواع اصلاح شده و هیبریدی آن بهعنوان گل زینتی در تمامی نقاط دنیا کاشته می‌شود.
هیچ‌یک از ۳۵ گونه این جنس به صورت وحشی (طبیعی) در ایران نمیرویند؛ اما گونه واریتهیا هیبریدهای گونه‌های مختلف آن به فراوانی به عنوان گیاه زینتی در جای جای ایران کاشته می‌شوند. گل‌های اطلسی را می‌توان به عنوان گیاه پوششی یا آویزی در باغچه و گلدان کاشت. این گیاه مخصوص محیط‌های باز (حیاط، تراس و پشت بام) است و برای نگهداری در منزل مناسب نیست. اطلسی به نور فراوان خورشید و آبیاری منظم احتیاج دارد. تکثیر و ازدیاد این گیاه تنها از طریق بذر امکان‌پذیر است. بذرها را معمولا در اواخر پاییز یا اوایل زمستان در محیط گلخانه می‌کارند؛ سپس نشا این گیاه را در اواخر زمستان به محیط اصلی برای کاشت انتقال می‌دهند.
اوج گلدهی اطلسی در مناطق گرمسیر اردیبهشت و خرداد و در مناطق سردسیر خرداد و تیر ماه است. گرمای شدید تابستان ممکن است گیاه را هنگام ظهر و عصرها پژمرده کند. در این مواقع باید اطلسی را با برنامه مشخص آبیاری کرد. در جنوب بسیاری از گیاهان اطلسی با شروع فصل گرما از بین می‌روند؛ اما بذر آن‌ها با معتدل شدن هوا در اواخر شهریور جوانه می‌زند و به‌سرعت شروع به گلدهی می‌کنند. برای نگهداری و پرورش گیاه اطلسی باید نور مستقیم آفتاب، آب کافی و خاک مناسب را در اختیار گیاه قرار بدهیم.
8. لاله عباسی (Marvel-of-peru)
گیاه لاله عباسی گیاهی مقاوم، سریع‌الرشد و زیباست که شب‌ها گل‌های رنگارنگ و معطر خود را برای گردافشانی شکوفا می‌کند. این گیاه مقاوم قابلیت کشت در بیشتر نقاط دنیا را دارد. برخی گیاه را با نام "گل ساعت 4" می‌شناسند؛ چرا که گل‌های آن بعد از ظهر حدود ساعت 4 باز می‌شوند و صبح با طلوع خورشید برای همیشه بسته شده و جای خود را به غنچه‌های جدیدتر می‌دهند. گل لاله عباسی با نام علمی ((jalapaMirabilis از خانواده Nyctaginaceae بومی غرب آمریکای جنوبی است. این گیاه به صورت بوته رشد می‌کند و ارتفاع آن تا بیش از 1 متر می‌رسد.
گونه‌های بسیاری از گیاه لاله عباسی دارای تنوع رنگ گل‌ها از قرمز تا نارنجی و سفید و ترکیبی در دنیا پرورش داده می‌شوند. گونه لاله عباسی با گل‌های زرد، زرد با خال‌های قرمز و قرمز در ایران بیشتر از گونه‌های دیگر به چشم می‌خورد. این گیاه را علاوه بر باغچه می‌توان در گلدان نیز کاشت. برای نگهداری از گیاه لاله عباسی به محیطی پر نور در حیاط (دارای نور مستقیم خورشید) نیاز دارید. این گیاه در هر نوع خاکی رشد می‌کند و به کم‌آبی مقاوم است. برای رشد بهتر و گلدهی بیشتر گیاه لاله عباسی برنامه منظم در آبیاری لازم است. تکثیر آن بسیار آسان است و از طریق بذرها صورت می‌گیرد.
9. گیاه پلومریا (Frangipani)
پلومریا در اصل یک درخت یا درختچه گلدار گرمسیری است. بدون شک گل‌های این درختچه یکی از زیباترین و خوشبوترین گل‌های معطر در شب هستند. گل‌های پلومریا در شب بیشترین رایحه را از خود بروز می‌دهند تا پروانه‌های اسفنکس را به گرده‌افشانی خودشان تطمیع کنند. پلومریا (Plumeria) به خانواده Apocynaceae تعلق دارد و درختچه‌ای همیشه سبزیا خزان‌دار به ارتفاع ۱۰-۵ متر و سازگار به مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری دنیاست. زیستگاه اصلی پلومریا آمریکای مرکزی، مکزیک، کارائیب و آمریکای جنوبی است.
محبوبیت این گل به دلیل ظاهر خاص درخت و برگ‌های آن و گل‌های زیبا و معطری است که در برخی از گونه‌ها در سراسر سال زینت بخش شاخسار این درختچه هستند. درخت پلومریا دارای ساقه ضخیم و برگ‌های چرمی است که از اوایل تابستان تا پاییز گل‌های فراوانی تولید می‌کند. در مناطق با آب و هوای سرد می‌توان درختچه پلومریا را در گلدان کاشت و زمانی که در پاییز و زمستان هوا سرد می‌شود، آن را به داخل خانه منتقل کرد. جالب است بدانید که اخیرا درختچه پلومریا را در فضای سبز و حیاط خانه‌های جنوب کشور (بندرعباس، کیش، قشم، پارسیان، سیراف، بوشهر و چابهار) کاشته‌اند.
البته پلومریا را در مناطقی از عرض‌های بالاتر جغرافیایی مانند جنوب استان فارس، جنوب استان کرمان، بخش‌هایی از استان یزد، شهرهای گرم کویری چون طبس و اکثر مناطق معتدل و مرطوب شمال کشور (شهرهای اطراف دریای خزر) می‌توان در فضای باز پرورش داد. برای نگهداری و پرورش پلومریا به محیطی پر نور از نور مستقیم خورشید، خاک سبک و زهکشی و محیطی گرم و مرطوب نیاز دارید. این درختچه زیبا را در باغچه و گلدان می‌توان پرورش داد. نحوه مراقبت از پلومریا تا حدی شبیه به نخل ماداگاسکار است، به صورتی که مانند این گیاه به آب کم و خاک سبک و مغذی احتیاج دارد. تکثیر این درختچه معمولا از دو طریق قلمه و بذر امکان‌پذیر است.
10. نرگس دریایی (Pancratium zeylanicum)
شاید تا به حال این گیاه زیبا را ندیده باشید؛ اما یکی از خویشاوندان آن یعنی "سوسن عنکبوتی" را حتما دیده‌اید. نرگس دریایی از گیاهان چند ساله پیازی است که تجار و دریانوردان در سال‌های اخیر پیاز آن را از جنوب کشور وارد ایران کرده‌اند. نرگس دریایی یا گل باران با نام علمی Pancratium zeylanicum و از خانواده Amaryllidaceae یا نرگسیان بومی هند، جزایر اقیانوس هند تا فیلیپین است. این گیاه دائمی و همیشه سبز است که تنها در صورت خشکی کشیدن و سرمای شدید به خواب می‌رود. بر خلاف نرگس شیراز نرگس دریایی در فصول گرم سال (تابستان) به گل می‌نشیند.
گل‌های گیاه سفید رنگ و کاسه‌ای شکل با غروب خورشید از میان برگ‌ها شکوفا می‌شوند. عطر گل‌های نرگس دریایی بی‌نظیر است و بویی شیرین و آرامش‌بخش دارد. عمر گل‌ها همان یک شب است و در روز برای همیشه بسته می‌شوند. برگ‌های گیاه نیز در زمانی که گیاه فاقد گل است، بسیار خیره کننده هستند. برگ‌های سوزنی و براق نرگس دریایی زیر نور مستقیم آفتاب تابستان منعکس کننده نور خورشید هستند. این نکته را فراموش نکنید که این گیاه گیاهی جدید در ایران محسوب می‌شود؛ در نتیجه ممکن است نام فارسی آن از طرف پرورش‌دهندگان گل و گیاه نامعتبر و سلیقه‌ای انتخاب شده باشد.
به هر حال پیاز این گل زیبا و معطر شب امروز در برخی از گل‌فروشی‌ها و گلخانه‌ها با این نام به فروش می‌رسد. نگهداری از نرگس دریایی بسیار راحت است. خاک معمولی باغچه، زهکشی مناسب، نور فراوان و مستقیم خورشید و آبیاری منظم و فراوان از نیازهای اصلی پرورش نرگس دریایی است. در فصل پاییز و زمستان نیاز آبی این گیاه (برای جلوگیری از پوسیدگی پیازها) کم می‌شود. تکثیر نرگس دریایی نیز از طریق پیاز است.