به گزارش صدا و سیما، مسجد از دیرباز به‌عنوان عنصر اساسی در جوامع اسلامی مطرح بوده است. در ایران نیز مسجد از ورود اسلام به ایران، نقش و جایگاه تعیین کننده در جامعه ایرانی داشته است.
سابقه مسجد در ایران اسلامی به همان نیمه اول قرن نخست هجری برمی‌گردد. جدا از وجه هنری و معماری، مسجد در کانون تحولات اجتماعی و سیاسی نیز حضور داشته است.
نهضت سربداران در قرن هشتم با قتل شیخ خلیفه در مسجد جامع سبزوار آغاز شد و در دوره معاصر، مسجد گوهرشاد، مرکز قیام خونین علیه دیکتاتوری رضاخانی شد و مسجد جامع خرمشهر، کانون دفاع مردمی در برابر تهاجم متجاوزان بعثی بود.
نسبت انقلاب اسلامی با مسجد، به تمام معنا ویژه و منحصربه‌فرد است. مسجد در انقلاب اسلامی ایران هم رسانه است، هم مرکز تربیت نیرو، هم نهاد سازماندهی اجتماعی و هم محور بسیج سیاسی. هم محل اخذ رأی در انتخابات است و هم محل اعزام به جبهه جنگ. خدمات متقابل مسجد و انقلاب اسلامی، فهرست مفصلی دارد.
مسجد هدایت (آیت الله طالقانی)، مسجد جلیلی (آیت الله مهدوی کنی)، مسجد قبا (آیت الله مفتح)، مسجد امیرالمؤمنین (آیت الله موسوی اردبیلی) مسجد موسی بن جعفر علیه‌السلام (آیت الله سعیدی) در تهران و مسجد حظیره در یزد (آیت الله صدوقی) نمونه‌هایی از سنگر‌هایی هستند که مبارزه تاریخی انقلاب اسلامی در آن‌ها شکل گرفت.
ده‌ها و صد‌ها مسجد دیگر در شهر‌های بزرگ و کوچک ایران، شبکه‌ای را شکل دادند که انقلاب اسلامی را از سازمان‌دهی‌های متعارف حزبی، آن‌گونه که در بسیاری از انقلاب‌های دیگر معمول بود، مستغنی کرد. بعد‌ها نیز نظام جمهوری اسلامی، بخش مهمی از ماهیت مردمی خود را در قالب شبکه مساجد یافت.
ششم تیر، سالروز سوء قصد به جان حضرت آیت الله خامنه‌ای، امام جمعه تهران در مسجد ابوذر است.
ششم تیر ۱۳۶۰، حضرت آیت الله خامنه‌ای که به منظور ایراد سخنرانی در مسجد ابوذر واقع در میدان ابوذر در شرق تهران حضور داشتند، در حین پاسخگویی به پرسش‌های حاضران، بر اثر انفجار بمبی که در یک دستگاه ضبط صوت کار گذاشته شده بود، از ناحیه کتف، گردن و دست به‌شدت زخمی و به بیمارستان منتقل شدند، اما ایشان به طور معجزه آسا نجات پیدا کردند.
این تنها باری نبود که حضرت آیت الله خامنه‌ای با حضور در مسجد به پرسش‌های جوانان پاسخ می‌دادند. محور همه فعالیت‌های انقلابی آیت الله خامنه‌ای در طول دوران نهضت اسلامی، مساجد بودند.
مسجد امام حسن (ع) و مسجد کرامت، دو مسجدی هستند که در مشهد مقدس، قبل از انقلاب اسلامی، به عنوان پایگاه‌های مبارزه حضرت آیت الله سید علی خامنه‌ای، نقش بسیاری در بسط و گسترش معارف اسلامی و انقلابی در خراسان داشته‌اند.
حضرت آیت الله خامنه‌ای، امام جماعت مسجد امام حسن (ع) و سپس مسجد کرامت، نقطه تلاقی همه جریان‌های در ظاهر متباینی است که زیر پرچم اسلام انقلابی و در فشار سنگین مکاتب رقیب، به یکپارچگی و شکوفایی رسیدند.
احمد عسکری، کارشناس ارشد رشته تاریخ و فعال در حوزه تاریخ شفاهی است و به واسطه پژوهش تاریخ شفاهی مشهد با مسجد کرامت و پایگاه‌های مبارزه رهبر معظم انقلاب در قبل از انقلاب آشنا شده است.
او پژوهش و مصاحبه کتاب «مسجد رهبر» را نیز در کارنامه خود دارد. «مسجد رهبر» کتابی است که به سال‌های قبل از انقلاب و فعالیت مبارزاتی رهبر انقلاب در مسجد کرامت می‌پردازد.
احمد عسکری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ شفاهی درباره وضعیتی که پایگاه‌های مبارزه حضرت آیت الله خامنه‌ای در قبل انقلاب داشتند، گفت: رهبر معظم انقلاب، دورانی در حوزه علمیه مشهد تحصیل کردند و در مدرسه علمیه نواب به دروس مشغول بودند.
همچنین، آغاز تدریس ایشان از مدرسه میرزا جعفر بود که در حال حاضر به دانشگاه علوم اسلامی رضوی تبدیل شده است. در این ایام، همزمان فعالیت‌های فرهنگی مختلفی با کانون نشر حقایق اسلامی که مسئول آن، استاد محمدتقی شریعتی، پدر دکتر علی شریعتی بود، انجام دادند.
او ادامه داد: رهبر انقلاب، همزمان با این‌که در کانون‌های فرهنگی مبارزاتی فعالیت داشتند، با همراهی تعدادی از بازاری‌ها و فعالان فرهنگی شهر مشهد، یک انتشاراتی را احداث می‌کنند که کتاب آینده در قلمرو اسلام سید قطب را در این انتشارات ترجمه کرده است، اما متأسفانه قبل از نشر عمومی، ساواک از انتشار آن جلوگیری می‌کند.
همزمان با این فعالیت‌ها از آن‌جا که ایشان، یک فرد شناخته شده و فرزند یکی از روحانیون قدیمی شهر مشهد بودند، بسیاری به عنوان یک خانواده روحانی می‌شناختند و حضرت آقا با توجه به گرایش‌های فکری و فعالیت‌های متنوع، نماینده قشر روشنفکر مذهبی به‌شمار می‌رفتند.
عسکری با اشاره به احداث مسجد امام حسن (ع) در مشهد و پیش‌نمازی رهبر انقلاب در این مسجد گفت: زمانی که مسجد امام حسن (ع) در خیابان دانش مشهد احداث می‌شود، بازاری‌ها و واقف تصمیم می‌گیرند که امام جماعتی در این مسجد انتخاب کنند.
از آن‌جا که محل سکونت حضرت آقا به آن‌جا نزدیک بود، به سراغ ایشان می‌روند که با مخالفت رهبر انقلاب مواجهه می‌شوند، اما پس از اصرار‌های پی در پی، ایشان مدت زمان کمی را به صورت موقت قبول می‌کنند تا امام جماعتی به صورت ثابت پیدا شود.
در همین زمان موقت نیز ایشان تنها به عنوان این‌که نمازی به‌جا بیاورند، در مسجد حاضر نبودند، بلکه نسبت به کسانی که در مسجد رفت و آمد می‌کردند، احساس مسئولیت داشتند.
همین باعث شد تا ایشان سریع به مخاطب‌شناسی بپردازند. مسجد امام حسن (ع) در منطقه‌ای واقع بود که افراد ساده‌ای آن‌جا ساکن بودند و بیان ابتدایی‌ترین مسائل دینی و اسلامی، ضرورتی ویژه محسوب می‌شد. حضرت آیت الله خامنه‌ای ابتدا با ترجمه نماز آغاز کردند و قدم به قدم رو به جلو، مباحث معرفتی اسلام را بیان می‌کنند. این موجب شد تا پای دانشجو‌ها نیز به این مسجد باز شود.
پژوهشگر تاریخ، اظهار داشت: از آن‌جا که حضرت آقا در جلسات و محافل مختلفی از جمله محافل شعر و ادب شرکت می‌کردند، ایشان شخصیتی شناخته شده بودند و اساتید مختلف روشنفکر و متدین مشهد نیز به دانشجویان خود شنیدن صحبت‌های امام جماعت مسجد امام حسن (ع) را توصیه می‌کردند.
او افزود: داریوش ارجمند از همان دانشجو‌یانی بوده که به این واسطه با مسجد امام حسن (ع) آشنا می‌شود. او از شاگردان دکتر شریعتی بوده و نیز توصیه به استفاده از صحبت‌های آیت الله سید علی خامنه‌ای می‌کند. استاد محمد تقی شریعتی، پدر دکتر شریعتی نیز از کسانی بود که به آن مسجد رفت و آمد داشت و توصیه به شنیدن سخنان امام جماعت که رهبر معظم انقلاب بودند، می‌کرد.
عسکری ادامه داد: استاد مهدوی راد در خاطرات خود تعریف می‌کند که به واسطه استاد محمدتقی شریعتی با جلسات حضرت آقا آشنا شدند و این اتفاق باعث شد که حضور رهبر انقلاب و رونقی که این مسجد در جریانات مبارزاتی گرفت، بیشتر تثبیت شود. رهبر معظم انقلاب اسلامی، یکی از رهبران اصلی مبارزات در مشهد بودند.
او با بیان این‌که سال ۱۳۵۲ مسجد کرامت ساخته می‌شود، ادامه داد: مسجد کرامت را افرادی بازاری که اهل حرکت‌های اجتماعی و با بصیرت بودند، می‌سازند. این مسجد به دو دلیل از مسجد امام حسن (ع) متمایز می‌شد.
نخست این که در مرکز شهر قرار داشت و به حرم امام رضا (ع) نزدیک بود. به همین دلیل، مردم رفت و آمد راحت‌تری در آن مکان داشتند و دوم نسبت به مسجد امام حسن (ع) مسجد بزرگ‌تری به شمار می‌رفت.
انتخاب امام جماعت نیز با مسائلی روبرو بود. در ابتدا اهالی و هیأت امنای مسجد به مرحوم حجت الاسلام و المسلمین طبسی پیشنهاد می‌دهند، اما ایشان از آن‌جا که نمی‌توانستند متمرکز به یک مسجد باشند، قبول نکردند.
سپس، با حضرت آیت الله خامنه‌ای این موضوع مطرح شد که ایشان با اقامه یک وعده از نماز‌های روزانه در این مسجد موافقت کردند، زیرا صیغه وقف این مسجد را نیز خوانده بودند.
این استاد دانشگاه با بیان اهمیت نقش این دو مسجد، افزود: مأموریت اصلی رهبر انقلاب در مسجد امام حسن (ع) و مسجد کرامت، بیان معارف اصیل اسلامی بود که موجب رشد و آگاهی مردم تا پیروزی در انقلاب اسلامی شد.
مفاهیمی مانند صبر که به نشر درس‌گفتاری در همین‌باره انجامید، کتاب در ژرفای نماز، بخش‌هایی از زندگی ائمه اطهار (ع) که بعد‌ها تبدیل به کتاب انسان ۲۵۰ ساله تبدیل شد، سخنانی بودند که در مسجد کرامت مطرح شدند.
جلسات طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن نیز پس از منع ورود ایشان به مسجد کرامت، در مسجد امام حسن (ع) در ۳۰ جلسه، برگزار و تبدیل به کتابی از انتشارات صهبا شده است.
او ادامه داد: در سندی از مکاتبات ساواک در سال ۱۳۵۴، آیت الله خامنه‌ای «امام جماعت سابق مسجد کرامت» توصیف می‌شود، حال آن‌که اواخر سال ۵۲، ایشان از نماز و سخنرانی در مسجد کرامت منع شدند و به مسجد امام حسن (ع) برگشتند. اشاره به امام جماعتی مسجد کرامت، نشانه جایگاه و حساسیت ساواک به فعالیت‌های ایشان در مسجد کرامت است.
عسکری درباره اهمیت مسجد در نهضت اسلامی، گفت: مساجد، نه‌تن‌ها در جنبه سیاسی، بلکه در جنبه فرهنگی، اجتماعی نیز فعالیت می‌کردند. رهبری می‌توانستند کرسی تدریس دروس معارف خود را در دانشگاه قرار دهند، اما، چون مسجد مکانی جهت حضور حداکثری مردم از همه اقشار بوده است، از این پایگاه استفاده می‌کردند.
او درباره سوء قصد به جان حضرت آیت الله خامنه‌ای در مسجد ابوذر، گفت: منافقین، تحلیلی از نظام جمهوری اسلامی داشتند. آن‌ها خود را با یک سری از شخصیت‌های کلیدی روبرو می‌دیدند که اگر این‌ها را از صحنه محو کنند و به شهادت برسانند، درگیری با نظام نوپای انقلاب اسلامی را راحت‌تر می‌دیدند.
آن‌ها بر این گمان بودند اگر رهبرانی ضعیف‌تر باشند، مقابله با آن‌ها راحت‌تر است. بنابر این، فهرستی را تهیه کردند که در این فهرست، همه رهبران محلی و منطقه‌ای انقلاب اسلامی قرار داشتند.
یعنی اگر یک فرد تأثیرگذار محلی به انقلاب اسلامی ارادت داشت، در این فهرست قرار می‌گرفت. منافقین، ۱۷ هزار تن را ترور کردند. یکی از کسانی که در فهرست ترور قرار گرفته بود، حضرت آیت الله خامنه‌ای بود.
عسکری، اظهار داشت: نه‌تن‌ها در مشهد، بلکه در کل کشور نیز ایشان شناخته شده بودند. تنها جایی که آیت الله خامنه‌ای، آن‌جا بدون واسطه، رفت و آمد می‌کنند، مسجد است. به همین دلیل، چون شخصیت به‌نام و شناخته‌شده‌ای هستند، ضبط صدای حضرت آقا موضوع عجیب و غریبی نبود و همه، دستگاه‌های ضبط صوت را جلوی تریبون ایشان قرار می‌دادند و سخنان ایشان را ضبط می‌کردند.
به این واسطه، منافقین، بسیار طبیعی و به‌عنوان شنونده‌ای که قصد بهره‌مندی از سخنان ایشان را داشته است، نقشه ترور را می‌کشند تا یکی از رهبران فکری و اصیل انقلاب را از بین ببرند.
تقدیر الهی این بود که ایشان به‌طور معجزه‌آسا زنده ماندند. از الطاف الهی بود که این گنجینه گرانمایه و عزیز، جهت رهبری امت اسلام، پس از حضرت امام خمینی رحمه الله علیه، حفظ شوند تا سکاندار شایسته و لایق، جهت هدایت کشتی انقلاب اسلامی در اقیانوس متلاطم تحولات جهانی باشند.