سفر جاری مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران که به دعوت مقامات جمهوری اسلامی و در راستای تداوم همکاری‌ها وتعهدات ایران به عنوان عضو این نهاد بین المللی انجام شده، رویدادی مهم در روند این همکاری‌های محسوب می‌شود و درصورت حفظ سه اصل بی‌طرفی، استقلال و حرفه‌ای گری از سوی آژانس، این سفر می‌تواند باعث رفع سوءتفاهم‌ها و تداوم همکاری‌ها شود.
به گزارش ایرنا، رافائل گروسی قبل از سفر خود به ایران در توئیت خود اعلام کرد که برای دیدار با مقامات کشورمان برای پرداختن به سوالات باقی‌مانده در خصوص توافقات پادمانی راهی تهران می‌شود. سفیر و نماینده دائم کشورمان نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین نیز تصریح کرد که این سفر در راستای تداوم تعاملات و همکاری‌ها میان ایران و سازمان بین المللی انرژی اتمی صورت می‌گیرد.
جامعه بین المللی هنوز اظهارات مضحک نتانیاهو راجع به پرده برداری از طرح مخفیانه ایران برای توسعه سلاح هسته‌ای در تورقوزآباد در حومه تهران را از یاد نبرده است. ادعای دستیابی موساد به اسناد سری راجع به ایران و نظایر آن که مبتنی بر جاسوسی رژیم صهیونیستی تلقی می‌گردد نباید مبنای اقدام حقوقی یک نهاد معتبر بین المللی همچون آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار گیرد.
اگر چه جمهوری اسلامی ایران در راستای همکاری مطلوب با آژانس، هیچ گاه ابایی از پذیرش بازرسان آن و انجام همکاری‌های داوطلبانه و فراتر از تعهدات مرسوم نداشته است، متقابلا این انتظار از عالی‌ترین نهاد جهانی نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای کشور‌ها وجود دارد که ادعا‌ها و اتهامات واهی برخی رژیم‌ها را مبنای کار خود قرار ندهد و رویه‌ای اعتمادساز بصورت متقابل را در پیش گیرد.
مقررات بین المللی به منظور اعطای استقلال هر چه بیشتر به این نهاد بین المللی همچون ماده (۲) اساسنامه آژانس اشعار می‌دارد: [..]هر دولت عضو متعهد می‌شود تا به شخصیت بین المللی و مسئولیت‌های مدیرکل و کارمندان آژانس احترام گذاشته و به دنبال اعمال نفوذ بر آن‌ها در زمان انجام وظایفشان نباشد»؛ لذا هرگونه تلاش برخی قدرت‌ها برای اعمال فشار‌های سیاسی و نفوذ بر روند عملکرد آژانس، نقض صریح مقررات و حقوق بین الملل بوده و تلاش برای منحرف کردن این نهاد بین المللی از مسیر حقوقی و وظایف اصلی خود به بیراهه بازی‌های سیاسی تلقی می‌گردد.
تکالیف و محدودیت‌های حقوقی آژانس نسبت کشور‌ها
آژانس بین المللی انرژی اتمی با توجه به حوادثی که استفاده‌های غیر صلح آمیز انرژی اتمی ممکن است برای مردم جهان به بار آورد، بایستی در راستای نظارت هر چه تمامتر بر استفاده‌های صلح آمیز عمل نماید و دولت‌های عضو می‌بایست به تصمیمات آن جامه عمل بپوشانند.
این موضوع در قواعد و مقررات اساسنامه آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز منعکس شده است به گونه‌ای که در ماده (۲) اساسنامه آژانس بین المللی انرژی اتمی آمده است: «آژانس می‌کوشد تا به استفاده از انرژی اتمی برای تقویت صلح، سلامت و پیشرفت بشر در سراسر جهان تسریع بخشد و تا حد امکان تضمین خواهد نمود که کمک هایش به دولت ها، یا کمک‌هایی که به درخواست وی، تحت نظارت یا کنترل آژانس به دولت‌ها صورت می‌گیرد، استفاده‌های نظامی نداشته باشند. در راستای اهدافش، آژانس دولت‌ها را تشویق خواهد نمود تا پژوهش‌هایی را در زمینه استفاده‌های صلح آمیز از انرژی اتمی و توسعه و کاربرد آن به عمل آورند [..]».
نکته قابل تاملی که وجود دارد آن است که رفتار آژانس نیز در قبال کشور‌ها نامحدود نبوده و مبتنی بر وظایف و اختیاراتی است که از سوی دولت‌ها بدان اعطا شده است. بر اساس بند (ج) ماده ۴ پروتکل الحاقی، هرگونه درخواست برای دسترسی از سوی آژانس بایستی همراه با دلایل مربوطه باشد.
به گفته کاظم غریب آبادی سفیر جمهوری اسلامی نزد سازمان‌های بین المللی مستقر در وین، ایران اجازه نخواهد داد دیگران روابط آژانس و ایران را بویژه در شرایط حساس فعلی مدیریت کنند. مهم است این اطمینان در تهران داده شود که آژانس بر مبنای سه اصل بی طرفی، استقلال و حرفه‌ای گری حرکت خواهد کرد و در مسائل پادمانی نیز فراتر از اصول استاندارد و ارزیابی‌ها و داده‌های مستقل خود عمل نخواهد کرد.
وی خاطر نشان کرد که تنها در این صورت سوءتفاهم‌ها می‌تواند رفع شده و همکاری‌ها تداوم یابد.
در تمام سال هایی که رژیم صهیونیستی، غرب و در صدر آن آمریکا، پرونده هسته‌ای ایران را به دستاویزی برای اعمال تحریم و فشار‌های سیاسی ناروا بر ایران قرار داده است؛ جمهوری اسلامی در چارچوب تعهدات حقوقی خود و البته بسیار فراتر از آن در راستای ایجاد اعتماد حداکثری، بیشترین تعامل و همکاری را با آژانس بین المللی انرژی اتمی داشته و همواره بر استیفای کامل حقوق بین المللی خود، وفق پیمان منع گسترش هسته‌ای (ان پی تی) ۱۹۶۸ تاکید داشته و غنی سازی، دستیابی و استفاده از انرژی هسته‌ای را از حقوق ذاتی خود می‌داند.
ایران در صدر بازرسی‌های آژانس
به گفته سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران، پس از توافق «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) در مجموع، تقریباً ۲۰ درصد از کل بازرسی‌های انجام شده توسط آژانس در سراسر دنیا، در ایران انجام می‌شوند و به‌طور متوسط هر روز ۷ بازرس در ایران حضور داشته است.
همچنین «کاظم غریب آبادی» نماینده دائم کشورمان در آژانس بین المللی انرژی اتمی در اظهاراتی بر مبنای گزارش اجرای پادمان آژانس، ایران را در صدر بازرسی‌های سال ۲۰۱۹ آژانس بین المللی انرژی اتمی دانسته و گفته است: «در سال ۲۰۱۹، از ۴۶۶ بازرسی آژانس (برابر با ۱۲۰۰ نفر روز) در میان کشور‌های عضو این گروه، ۴۳۲ بازرسی (برابر با ۱۱۰۳ نفر روز) از ایران انجام شده که معادل ۹۲ درصد بازرسی‌ها در این گروه و ۲۰ درصد کل بازرسی‌ها در سطح جهانی است. همچنین از ۴۵ دسترسی تکمیلی انجام شده در سال ۲۰۱۹ در میان گروه ۶۲ کشور، ۳۳ دسترسی از ایران انجام شده که معادل ۷۳ درصد دسترسی‌ها در این گروه و ۲۴ درصد کل دسترسی‌ها در سطح جهانی است».
گزارش‌های فصلی مدیرکل آژانس نیز طی سال‌های گذشته حاکی از همکاری سازنده و گسترده جمهوری اسلامی ایران با آژانس بوده است. ارائه دسترسی به بازرسان آژانس تبلور همکاری، تعهد و پایبندی کامل جمهوری اسلامی ایران به تعهدات خود تحت برجام، موافقت‌نامه پادمان جامع و پروتکل الحاقی بوده است.
اما بررسی تاریخچه تصمیم‌های آژانس نسبت به ایران به ویژه برای مثال قطعنامه‌های شورای حکام گویای حرکت دقیق این رکن در مدار حقوقی نبوده است. اقدام شورای حکام در قطعنامه فوریه ۲۰۰۶ در ارجاع برنامه هسته‌ای ایران به شورای امنیت و به دنبال آن وضع برخی تحریم‌ها (قطعنامه‌های ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳ و ۱۹۲۹) از سوی شورای امنیت، گواه بر شیوه سیاسی گزارش‌دهی به شورای امنیت بوده است که وفق اساسنامه و موافقت‌نامه پادمان وجاهت قانونی نداشته و ایران همواره تاکید داشته روند پیش‌بینی شده در ماده ۱۲ (ج) اساسنامه آژانس، طی نشده است.