فرارو- بار‌ها در فیلم‌ها و در بین اطرافیان خود دیده و شنیده‌ایم که پدر یا مادری به دنبال نافرمانی فرزندان آن‌ها را تهدید به محرومیت از ارث می‌کنند به این صورت که به فرزند خود می‌گویند اگر فلان کار را انجام دهید یا فلان کار را انجام ندهید از ارث محرومت می‌کنم این جمله برای بسیاری از فرزندان دلهره آور و ترسناک است می‌خواهیم بررسی کنیم که آیا این جمله از نظر قانونی صحیح است؟ آیا واقعاً پدر یا مادر اختیار و اجازه محروم کردن فرزندان خود از ارث را دارد؟
به موجب ماده ۸۳۷
قانون مدنی اگر شخصی به موجب وصیت یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند وصیت مزبور نافذ نیست در واقع هر گاه شخص وصیتی کند که به موجب آن بخواهد یک یا چند نفر از ورثه را از ارث محروم کند چنین وصیتی صحیح نیست.
عده‌ای معتقدند که چنین وصیتی به هیچ عنوان صحیح نیست، اما در مقابل عده‌ای با استناد به جمله وصیت مزبور نافذ نیست می‌گویند که هر گاه وارث محروم به اراده وصیت کننده تسلیم شود و محرومیت را بپذیرد وصیت نافذ و صحیح خواهد شد. لازمه پذیرش این نظر نافذ بودن وصیت تا حد یک سوم است یعنی وارث مزبور تا حد یک سوم اموال از ارث محروم می‌شود لازم به ذکر است که نظر اکثریت همان نظر اول است که چنین وصیتی را صحیح نمی‌دانند.
از سوی دیگر به موجب
ماده ۸۴۳ قانون مدنی وصیت زائد بر یک سوم ترکه نافذ نیست مگر به اجازه وراث و اگر بعضی از ورثه اجازه کند فقط نسبت به سهم ایشان نافذ است؛ بنابراین هرگاه پدر یا مادر به موجب وصیت نامه بیان نمایند که فلان فرزندم از ارث محروم است چنین وصیتی به حکم قانون باطل و فاقد اثر قانونی خواهد بود به عبارت دیگر چنانچه وصیت کننده وارثی را مستقیماً از ارث محروم کند خواه نسبت به یک سوم اموال یا تمام آن وصیت مزبور باطل می‌باشد، اما چنانچه پدر یا مادری بیان نماید که یک سوم اموالم به فلان فرزندم برسد چنین وصیتی صحیح خواهد بود هرچند که نتیجه آن در عمل محروم شدن سایر وراث از آن بخش می‌باشد؛ بنابراین امکان محروم کردن وراث از ارث به طور مستقیم نسبت به بخشی از اموال یا تمام آن ممکن نبوده و به موجب قانون بر آن اثری مترتب نخواهد بود.
موارد محرومیت از ارث به موجب قانون
همان طور که گفته شد پدر و مادر به طور کلی حق محروم کردن وراث خود از ارث را ندارند، ولی طبق قانون در صورت وجود شرایطی افراد از ارث محروم می‌گردند این شرایط به شرح ذیل است:
۱- مهم‌ترین مورد محرومیت از ارث وقوع قتل می‌باشد به موجب ماده ٨٨٠ قانون مدنی هرگاه کسی عمداً مورّث خود را بکشد از ارث او محروم می‌شود این محرومیت در واقع نوعی اقدام پیشگیرانه از جرم قتل است تا کسی به طمع دستیابی به ثروت، مورّث خود را به قتل نرساند چرا که انگیزه ارتکاب قتل را در فرضی که وارث به طمع دستیابی به ثروت مورّث، به آن دست می‌زند از بین می‌برد.
۲- مطابق قانون مدنی کافر از مسلمان ارث نمی‌برد بنابراین اگر مسلمانی فوت کند و ورثه او کافر باشند آن‌ها از ارث محروم می‌گردند البته عکس این موضوع صادق نیست و اگر کافری فوت کند و در بین وراثش شخص مسلمانی باشد فرد مسلمان از کافر ارث می‌برد.
بیشتر بخوانید
۳- سومین مورد محرومیت از ارث در خصوص ولد الزنا است اگر فرزندی در اثر یک رابطه نامشروع از زن و مردی متولد شده باشد وی از پدر و مادر خود ارث نمی‌برد.
۴- در خصوص لعان نیز زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند بر این اساس اگر زن و شوهری با شرایطی که در قانون مقرر شده یکدیگر را لعنت کنند و در مدت عده طلاق یکی از آن‌ها فوت کند از یکدیگر ارث نمی‌برند و لعان موجب محرومیت از ارث می‌شود.
لِعان مراسمی است که در آن زن و شوهر با رعایت تشریفاتی خاص یکدیگر را لعنت می‌کنند؛ به این شکل که شوهر با سوگند‌هایی ویژه به زن خود نسبت زنا می‌دهد و همسرش نیز با سوگند‌هایی مشابه اتهام شوهرش را رد می‌کند با تحقق لعان زن و شوهر از یکدیگر جدا شده و ازدواج دوباره آن‌ها برای همیشه ممنوع می‌شود.
۵- اگر فرزندی به واسطه لعان از سوی پدرش نفی شود دیگر نه پدر از فرزند ارث می‌برد و نه فرزند از پدر ارث می‌برد. البته اگر پدر از لعان رجوع کند، در این صورت فرزند می‌تواند از پدرش ارث ببرد، ولی باز هم پدر از فرزندش ارث نخواهد بود.
در واقع در لعان برای نفی فرزند نسبت پدر و فرزندی میان آن فرزند و مرد و خویشاوندان آن مرد قطع می‌شود و از همدیگر ارث نمی‌برند؛ ولی نسبت میان فرزند و مادرش و خویشاوندان او قطع نمی‌شود و از همدیگر ارث می‌برند.
موارد مذکور مواردی هستند که به موجب آن قانون فرد را از ارث محروم می‌کند و اراده مورث نقشی در این محرومیت ندارد.