فرارو- به تازگی وزارت امور اقتصادی و دارایی پژوهشی را در رابطه با فقر در ایران انجام داده، که یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد، دو سطح فردی و کلان مانع فقرزدایی در ایران شده است، از سویی این تحقیق، فقر چند بعدی را در ایران مورد بررسی قرار داده که به ندرت چنین موضوعی رخ داده و این امر نشان‌گر تغییر نگرش سیاست گذاران در رابطه با مطالعه فقر است.
به گزارش فرارو، در پژوهش‌های بسیاری که در حوزه فقر انجام شده، اکثر آن‌ها از لحاظ درآمدی فقر را بررسی کردند و تحت عنوان
خط فقر افراد فقیر را مورد شناسایی قرار می‌دادند، اما با وجود مفاهیمی نظیر فقر چند بعدی دیگر تنها بعد درآمدی برای سنجش فقر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و وجوه دیگر شامل آموزش، سلامت، حمل و نقل، تغذیه و مسکن نیز برای پرسش در مورد فقر تاثیرگذار بود و به کار می‌رود.
حسین راغفر
تنها ملاک مطالعه فقر درآمد نیست
حسین راغفر پژوهشگر حوزه فقر در گفتگو با فرارو با بیان اینکه مطالعاتی که در مورد فقر طی سالیان گذشته در کشورمان انجام شده بیشتر بر روی درآمد به عنوان ملاک فقیر بودن تاکید شده است، گفت: «اما در پژوهش اخیر وزارت اقتصاد در این حوزه از مفهوم فقر چند بعدی استفاده شده است، هرچند که این مسئله نیز خود نقایص و کاستی‌هایی به همراه دارد.»
این استاد دانشگاه با اشاره به تغییر نگرشی که در مطالعات مربوط به فقر در بین سیاست گذاران کشور رخ داده است، اظهار داشت: «در کشورمان برای سالیان متمادی درآمد به عنوان تنها ملاک فقیر بودن با استفاده از شاخصی به نام خط فقر سنجیده شده، اما در دنیا مدت‌هاست که شاخص‌های دیگری نیز علاوه بر درآمد در این رابطه مطرح است.»
وی افزود: «این تغییر نوع نگاه خود یک اتفاق بسیار بزرگ است که در حوزه سیاست‌گذاری رفاه اجتماعی توسط دولت‌مردان صورت گرفته و این را باید مورد توجه قرار داد، اما این فقر چند بعدی نیز مسائل مربوط به خود را دارد که باید در مورد آن نیز بحث کرد.»
راغفر با اشاره به اینکه در مطالعات مربوط به فقر باید به وجوه دیگر این حوزه نیز توجه کرد، بیان کرد: «به طور مثال خانواده‌ای که یک بیمار کلیوی در خانه دارد صددرصد هزینه‌های درمان دیالیز بسیار بالا است و این امر در فقیرتر شدن آن‌ها تاثیر دارد، بنابراین در مطالعات مربوط به فقر چنین موضوعاتی بسیار به آن‌ها پرداخته می‌شود.»
توجه به توانایی افراد در مطالعات فقر چند بعدی
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در موضوع فقر چند بعدی یا قابلیتی به توانایی‌های فرد توجه ویژه‌ای می‌شود، گفت: «در این امر فقط به درآمد فرد نگاه نمی‌شود، بلکه به توانایی آن فرد اهتمام جدی‌دارد، به طور مثال در حوزه آموزش بررسی می‌کند، آیا سرپرست‌خانوار این توانایی را داردکه فرزند خود را در مدرسه غیر انتفاعی و خصوصی ثبت نام کند.»
وی با اشاره به وجوهی که فقر چند بعدی آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد، تصریح کرد: «حداقل میزان دسترسی به غذا و کالری یا دسترسی به یک سرپناه به نحوی که سلامت فرد دچار آسیب نشود، که حداقل آن ۱۶.۵ متر زیربنا برای هر فرد است، از جمله این وجوه است.»
راغفر اضافه کرد: «در حوزه آموزش نیز اینکه افراد از حداقل میزان سواد برخوردار باشند، نیز یک وجه فقر چند بعدی است، اما این وجوه در کشور‌های مختلف یکسان نیست، به طور مثال در برخی از کشور‌ها حق دسترسی به اینترنت یک بعد مهم است که در کشور‌های جهان سوم خیلی به کار نمی‌آید.»
این پژوهشگر حوزه فقر با تاکید بر اینکه مطالعات مربوط به فقر چند بعدی بسیار پر هزینه است و عملا امکان بررسی تمام وجوه نیز وجود ندارد، اذعان داشت: «در کشورمان نیز ۵ پژوهش در این حوزه انجام شده است.»
وی با اشاره به اینکه در روش‌شناسی فقر چند بعدی شاخص‌های مختلف قابلیت تجمیع دارند، افزود: «با تجمیع وجوه شاخص‌های وجوه مختلف فقر چند بعدی، به آن‌ها وزن یکسان می‌دهند، که چنین امری غلط است، چرا که وزن آن‌ها نسبت به هم یکسان نیست و از سوی دیگر بر هم تاثیر نیز می‌گذارند.»
این استاد دانشگاه مسکن، آموزش، سلامت، تغذیه و حمل و نقل را وجوه اصلی فقر چند بعدی دانست و عنوان کرد: «این عوامل وجوه مطلقی هستند، اما در کشور‌های مختلف، آن‌ها را متفاوت تفسیر می‌کنند، از سویی به طور مثال مسکن یا تغذیه بر روی سلامت تاثیرگذار است و بر این اساس نباید به آن‌ها وزن یکسان داد.»
هیچ‌کدام از مطالعات نمی‌تواند احساس حاصل از فقر را بیان کند
راغفر با بیان اینکه در این نوع از مطالعات محقق بسیار تاثیر گذاراست، گفت: «محقق می‌تواند مشخص کند، کدام‌یک از وجوه مختلف را بررسی کند و با چه معیاری، بنابراین نتایج به دست آمده در حوزه فقر چند بعدی تا حدود زیادی بستگی به محقق دارد.»
این پژوهشگر حوزه فقر با تاکید بر اینکه علیرغم این مطالعات گسترده‌ای که در مربوط فقر انجام می‌شود، هیچ کدام نمی‌تواند احساس فقر را منتقل کند، گفت: «به بیان دیگر هیچ‌کدام از سه جنبه فقر شامل وقوع، شدت و نابرابری نمی‌توانند عمق معنای فقر و اینکه فرد فقیر با چه مشکلاتی روبرو است و دست و پنجه نرم می‌کند را بررسی کند.»
وی در ادامه با اشاره به اینکه نتایج به دست آمده درحوزه مطالعات فقر چند بعدی راهنمای رفتار سیاست‌گذارن در این زمینه خواهد بود، عنوان کرد: «علیرغم اینکه فقر چند بعدی نمی‌تواند تمام ابعاد فقر را بررسی کند، اما همین تغییر نگرش در رفتار مسئولان که تنها درآمد را دیگر ملاک فقر بودن قلمداد نمی‌کنند خود، تحول بزرگی است.»
راغفر به وجوهی از فقر چند بعدی اشاره کرد که به صورت خیلی جزئی‌تر مسئله فقر را بررسی می‌کنند و در این زمینه اضاقه کرد: «اینکه فرد سرپرست خانواره مرد باشد یا زن، معمولا زمانیکه زن سرپرست باشد، فقر بیشتر است، یا اینکه آیا خانواده دارای ملک است یا خیر، مستاجر‌ها در اکثر اوقات با فقر بیشتری روبرو هستند.»
وی افزود: «همچنین موقعیت جغرافیایی یک خانواده بسیار مهم است، اینکه در مناطق شهری یا روستایی باشد، یا اینکه در مناطق شمالی شهر واقع شود یا در نواحی جنوبی، از سویی جنسیت افراد خانواده نیز در مطالعات فقر چند بعدی از اهمیت بسزایی برخوردار است، وجود یک بیمار صعب العلاج و معلول خانوده به طور معمول خانواده را در معرض فقر بیشتری قرار می‌دهد.»