دکتر فرشاد مومنی منتقد برجسته هدفمند کردن یارانه ها روز گذشته در مناظره با دکتر جمشید پژویان که از حامیان این طرح است گفت: «يكي از انتقادات مهم به لايحه دولت كه هنوز هم با توجه به دست‌كاري‌هايي كه در مجلس شده به آن وارد است، سردرگمي در زمينه هدف‌گذاري است.»
مومنی افزود: «تاكنون چه در صحبت‌ها و چه در اسناد، آنچه مشاهده مي‌شود طيف نسبتا متنوعي از اهداف ناسازگار براي اين مساله طرح مي‌شود و تاكنون بيشترين بحث‌ها مربوط به آن است كه مي‌خواهند از اين طريق عدالت اجتماعي برقرار كنند و اصلاح الگوي مصرف و توليد صورت بگيرد؛ بنابراين در چارچوب منطقي لايحه اگر بخواهيم صحبت كنيم بايد درباره كفايت موارد مطرح شده براي پيشبرد اين اهداف صحبت كنيم.»
این کارشناس اقتصادی درباره منطق لایحه هدفمند کردن یارانه ها گفت: «فاحش‌ترين و خطرناك‌ترين اشتباهي كه در لايحه دولت هست و مجلس هم اندكي آن را تصحيح كرده، در اين است كه منطق اصلي اين لايحه به‌گونه‌اي است كه گويا حقوق و دستمزد در ايران در سطح چارچوب استانداردهاي بين‌المللي توزيع مي‌شود؛ اما قيمت حامل‌هاي انرژي در حد استانداردهاي بين‌المللي نيست.»
شاید این یکی از مهمترین نکاتی باشد که تا به حال منتقدان هدفمند کردن یارانه ها مطرح کرده اند، در راستای پاسخ گویی به این ایراد محمود احمدی نژاد و موافقان این طرح در دولت توضیحاتی داده اند، اما به جای این که با این توضیحات ابهام در هدف گذاری اجرای لایحه بر طرف شود، سوالات بیشتر می شود و درستی سخن مومنی روشن تر می گردد.
اهداف لایحه یارانه ها چیست؟
شب گذشته محمود احمدی نژاد برای چندمین بار در تلوزیون ظاهر شد و در راستای اقناع افکار عمومی در باره این لایحه سخن گفت، اما این سخنان تکرار گفته های قبلی رییس دولت دهم بود، احمدی نژاد درباره هدف از ارائه این لایحه گفت: «من ديدم بعضي‌ها به شدت مردم را مي‌ترسانند و اين کار خيلي بدي است؛ ترس ندارد؛ براي چه بايد بترسيم؟ ما نمي‌خواهيم يارانه را حذف کنيم. من متاسفم بعضي‌ها که دنبال حذف يارانه‌ها بودند حالا آمده اند و مردم را مي‌ترسانند؛ بله اگر يارانه‌ها را حذف کنيم زندگي بخش وسيعي از مردم متلاشي مي‌شود.»
احمدی نژاد در ادامه اظهار کرد: «ما مي‌خواهيم يارانه‌ها را درست و عادلانه توزيع کنيم وقتي عادلانه توزيع کنيم وضع همه، هم مردم، هم صنعت، هم تجارت و هم کشاورزي بهتر مي‌شود چون الان حداقل 20 درصد ما پرتي داريم؛ در بعضي بخش‌ها 30 درصد هدر مي‌رود که دست مردم نمي‌رسد خوب ما هم 20 تا 30 درصد‌ها را جمع کنيم و به خود مردم بدهيم وضع مردم بهتر مي‌شود و قدرت خريد مردم حتما افزايش پيدا مي‌کند براي اينکه دولت دارد جلو اسراف‌ها را مي‌گيرد. ما نمي‌خواهيم يک قران آن (يارانه) را کم کنيم و صددرصد آن به اقتصاد برمي گردد درست بر مي‌گردد و وقتي درست برگردد وضع مردم حتما بهتر مي‌شود.»
احمدی نژاد پیش از این هم بارها گفته بود که که برای اجرای عدالت این طرح را اجرا می کند، این در حالی است که بسیاری از کارشناسان این طرح را غیر عادلانه می دانند؛ محمد رضا خباز در این باره معتقد است: «این مبلغ هدفمند کردن یارانه ها چون بیت المال است و بیت المال هم به همه مردم تعلق دارد باید به همه مردم داده شود و اینکه گفته شود مثلا این پول به هفت دهک داده شود و به سه دهک داده نشود خود در تناقض با عدالت قرار دارد.»
حسن سبحانی اقتصاد دان اصولگرا نیز همین اعتقاد را دارد او چندی پیش طی نامه ای به صادق لاریجانی نوشت: «نه هدف گرفتن حقوق ملت از كساني كه ادعا مي‌شود انرژي بيشتري از ديگران مصرف مي‌كنند (ادعايي كه هيچ زماني به اثبات نخواهد رسيد)، نه هدف حمايت از مستحقان كه به قضاوت موارد مندرج در گزارش مطروحه در مجلس حداقل نيمي از ملت ايران را تشكيل مي‌دهند و البته به زعم دولت تا هفت دهك جمعيت كشور را هم مي‌توان جامعه هدف دانست، نه هدف كاهش مصرف (به‌خاطر كشش ناپذيري تقاضا براي مصرف فرآورده‌ها) و نه هدف حمايت ازتوليد (به‌خاطر تلقي ارزان فروشي حامل‌هاي انرژي كه خود معلول است به‌جاي علت و پرداخت به آن) ظرفيت عملياتي شدن ندارند.»
این بخشی اعتراضات کارشناسان اقتصادی و مجامع دانشگاهی به ناعادلانه بودن این طرح است، اما تند ترین واکنش درباره ادعای برقراری عدالت پس از اجرای هدفمند کردن یارانه ها را فرشاد مومنی استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی نشان داد و اظهار کرد: «حذف یارانه‌ها از خشن‌ترین، ضد توسعه‌ای‌ترین و ضدعادلانه‌ترین گزینه‌های این بسته است.»
محمود احمدی نژاد یکی دیگر از اهداف این طرح را خشکاندن ریشه تورم در اقتصاد ایران می داند او شب گذشته در این باره گفت: «تلاش مي‌کنيم ريشه تورم را در جامعه خشک کنيم. يکي از ريشه‌هاي تورم، بهره وري پايين و علت اصلي آن نوع يارانه‌اي است که مي‌دهيم. وقتي بهره وري بالا رود، ريشه تورم نيز از بين مي‌رود و اين موضوعي است که همه اقتصاددان‌ها مي‌دانند. در 50 ساله اخير به طور متوسط سالي 15 درصد تورم داشتيم يعني 15 درصد از ثروت شش يا هفت دهک کم مي‌شود و به سمت دهک‌هاي ديگر مي‌رود. وقتي که تورم صفر شود ثروت همه سر جاي خودش است و بي جهت اضافه نمي‌شود.»
اما پرسش این است که با حذف یارانه ها ریشه تورم خشک می شود؟ دکتر حسین قاسمی استاد دانشگاه در این باره می گوید: «در هدفمند کردن یارانه ها در کوتاه مدت شاهد تورمی غیر قابل پیش بینی هستیم که دولت نمی تواند رقم برای آن تعیین کند بلکه بازار آزاد رقم تورم را تعیین خواهد کرد. این تورم در دوره خاصی افزایش پیدا می کند اما در مراحل بعدی کاهش پیدا خواهد کرد اما مقدار کاهش نرخ تورم آثار مثبتی ندارد.»
هدف واقعی اجرای هدفمند کردن یارانه ها
در شرایطی که احمدی نژاد و اقتصاددانان دولت تاکید دارند که هدف از این طرح برقراری عدالت و خشکاندن اصولی ریشه تورم است، برخی از کارشناسان اقتصادی این مسئله را رد می کنند و معتقد هستند هدف واقعی اجرای این طرح رفع کسری بودجه سر سام آور دولت است، البته این فقط سخن کارشناسان مخالف طرح نیست بلکه برخی از اعضای دولت نیز به این مسئله اذعان دارند.
حجت الاسلام محمد رضا میر تاج الدینی معاون پارلمانی احمدی نژاد امروز در این باره گفت: «برنامه پنجم منوط به لایحه هدفمند کردن یارانه هاست و تا زمانی که این لایحه به سرانجام نرسد برنامه پنجم نیز نهایی نمی شود و در مورد بودجه نیز همینطور است مگر اینکه مشخص شود بررسی لایحه هدفمندی متوقف شده که در این صورت دولت در سال آینده با مشکلات عدیده ای از جمله کسری بودجه مواجه خواهد شد.»
پیش از این نیز شمس الدین حسینی وزیر اقتصاد در 25 مهر ماه طی گفت و گو با روزنامه اعتماد به نوعی از نیاز دولت به اجرای این لایحه به دلیل کمبود بودجه خبر داده بود، شمس الدین حسینی در این باره گفت: «به نظر من هر روزي که در اجراي اين طرح تاخير بيفتد ضرر زيادي کرده ايم چون با وضعيتي که در حال حاضر داريم نمي توانيم بودجه را تراز کنيم. اگر اين طرح اجرا شود علاوه بر اينکه بودجه تراز خواهد شد باعث مي شود برداشت هاي بي رويه ارزي کاهش يابد. حتماً مي دانيد که يکي از راه هاي تراز بودجه کاهش هزينه ها است که در اين طرح دنبال آن هستيم.»
به نظر می رسد این سخنان چهره های شاخص دولت بتواند دلیل اصلی ارائه هدفمند کردن یارانه ها باشد و این همان نکته ای است که عباس عبدی و فرشاد مومنی بر روی آن تاکید دارند، عبدی در این باره اظهار داشت: «دولت می خواهد از این طریق کسری بودجه خود را تامین نماید، این طرح تورم ایجاد می کند و چون اختیار توزیع پول در دست دولت است موجب فساد و تباهی در اخلاق و فرهنگ جامعه می شود.»
فرشاد مومنی نیز نظری مشابه نظر عبدی دارد وی هفته گذشته در این باره گفت: «به رغم همه تابلوهای زیبایی که در دست اقدام‌کنندگان به شوک‌درمانی وجود دارد، مثل مبارزه با قاچاق، اصلاح الگوی مصرف، برقراری عدالت اجتماعی و از این قبیل، سرمنشاء اصلی و علت‌العلل توسل به این سیاست، تنگناهای مالی دولت است. از نظر من واقعیت مسأله این است که دولت در اصرار ورزیدن به اجرای این سیاست، یک مسأله حیاتی پیش روی خودش دارد و آن هم کسری‌های بسیار نگران‌کننده آشکار و پنهان در بودجه‌اش هست.»
با این اوصاف به نظر می رسد طرح هدفمند کردن یارانه ها با اصرار غیر قابل انکار دولت به تصویب می رسد و تا چندی دیگر به مرحله اجرا می رسد اجرایی که پر از اما و اگر است، آیا دولت اطلاعات کافی از خانوار ها برای اجرای این طرح را دارد؟ آیا زیر ساخت های اجرایی این طرح مهیا است؟ آیا با اجرای این طرح دولت آمادگی مقابله با ورشکستگی صنعت را دارد؟ چه تضمینی وجود دارد که دولت در میانه راه مانند طرح های دیگر از اجرای آن سر باز نزند؟ و ده ها اما و اگر دیگر که هنوز از طرف دولت پاسخی به آنها داده نشده است.
فرشاد مومنی درباره اما و اگر های این طرح گفت: «اين اگرهايي كه دولت براي اجراي طرح مي‌گذارد، بسيار حياتي و تامين كننده است و دم دستي نيست. بايد ارزيابي كرد ميزان احتمال تحقق اگرها چقدر است. اگر ميزان آن اندك است، دستاوردهاي ادعايي، قطعا محقق نخواهد شد و با يك طيف گسترده‌تري از چالش‌ها مواجه خواهيم شد.»