ایکنا نوشت:
حجت‌الاسلام و المسلمین حسن پویا، عضو هیئت‌علمی پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی، در پاسخ به این پرسش که ضرورت تفاسیر جدید در چیست؟ گفت: با توجه به اینکه قرآن مدعی است که کتاب جاودانه است و برای همه زمان‌ها و همه مکان‌هاست و پیامبر اسلام(ص) پیامبر خاتم هستند، علی القاعده قرآن باید پاسخگوی همه مسائل در همه زمان‌ها، عصر‌ها و نسل‌ها باشد. در روایات ما نیز آمده است که حداقل باید هر قرن یا پنجاه سال یک بار، یک تفسیر جدید بر قرآن نوشته شود.
ضرورت تفاسیر جدید
پویا ادامه داد: همچنین می‌بینیم که قرآن تنها کتابی است که به ادعای همه قرآن شناسان مسلمان و غیر مسلمان، بیشتری شرح، ترجمه، تفسیر و تبیین از آن شده است. به لحاظ اینکه زمان و مقتضیات زمان رو به پیشرفت بوده و دائما در حال تغییر و تحول و نوآوری است، طبیعی است که در بسیاری از مسائلی که مربوط به مبانی دینی و اعتقادی می‌شود، کتاب آسمانی باید پاسخگو باشد.
وی تصریح کرد: در کنار قرآن ما تورات و انجیل را می‌بینیم که در دست یهودیان و مسیحیان است و هرگز به این مسائل توجهی نشده و دین به عنوان یک مسئله شخصی دیده شده است. در حالی که قرآن مدعی است که دین یک مسئله شخصی نبوده و جهانی است و برای مردم نازل شده است که همه مردم را تا آخرالزمان و قیامت شامل می‌شود. بنابراین باید قرآن پاسخگو باشد، در حالی که به ظاهر قرآن را اگر نگاه کنیم، می‌بینیم که آیات، کلمات و حروف قرآن تغییری پیدا نمی‌کند.
عضو هیئت‌علمی پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی افزود: بنابراین لازمه شمول همه زمانی قرآن این است که تفسیر جدیدی در هر عصری به عنوان تفسیر عصری بر اساس نیازهای موجود نوشته شود و بتواند پاسخگوی مردم باشد، چنانچه در طول همین قرونی که از نزول قرآن می‌گذرد، تفاسیر بسیار فراوانی نوشته شده که بعضا ممکن است، بر خی از آنها منسوخ هم شده باشد، ولی در زمان خودشان حرفی نو، تازه، جدید و پاسخگوی به نیازهای مردم بوده، اما طبیعی است که در عصر جدید که نیازهای مردم عوض شده است، شاید خیلی کارآمد نباشد. لازمه جاودانه بودن و پاسخگویی به همه زمان‌ها و مکان‌ها تفاسیر جدید است.
لوازم تفاسیر جدید
وی در پاسخ به این پرسش که مفسر برای رسیدن به تفسیری روزآمد چه کارهایی باید انجام داده و مطالعاتی داشته باشد؟ گفت: این سوال بسیار مناسب است، به این جهت که یک سری نیازهای مفسر نیازهای اولیه و سنتی است که آنها را همه مفسران به اتفاق قبول دارند و باید تامین کنند که عموما در کتب مختلف، وقتی شرایط تفسیر و مفسر گفته می‌شود، آمده است که مفسر باید ادبیات عرب، تاریخ و ... را بداند که مربوط به فهمیدن متن است.
پویا تصریح کرد: آنچه مربوط به سوال می‌شود، این است که همه اینها لازم است، اما کافی نیست. شان نزول قرآن لازم است، اما این تطبیق شان نزول با زمان و مکان و جهان معاصر است که نیاز به شناخت جهان معاصر نیاز دارد و مفسر باید شبهات، مشکلات و مسائل روز و نیازهایی که بشر امروز دارد را بشناسد و همه آنچه که مفسران گفته‌اند و درست هم گفته‌اند را باید بداند.
عضو هیئت‌علمی پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی با بیان اینکه علوم قرآن، ناسخ و منسوخ و ... چیزهایی است که به صورت طبیعی هر مفسری باید بداند، گفت: مفسری که می‌خواهد نیاز جامعه و انسان در عصر خود را پاسخ دهد، علاوه بر همه آنها طبیعی است که باید حضور میدانی در عصر خود داشته باشد و بتواند شبهات را درک و بررسی و پاسخگو باشد. مفسر اگر دست به تفسیر می‌زند و ترجمه می‌کند باید مطابق زمان باشد که پاسخگوی به شبهات هم باشد.
تفاسیر جدید روزآمد نیستند
پویا در پاسخ به این پرسش که با توجه به رجوع کم به تفاسیر قرآنی چقدر تفاسیر جدید به روز است؟ گفت: مع‌الاسف باید عرض کنم که به گمان من، به این نکته کمتر توجه شده است و تفاسیر خیلی سنتی نوشته شده است.
وی افزود: حتی تفاسیری که جدیدا نوشته شده است که برخی از نویسندگان از بزرگان هستند و در همین سال‌های اخیر و بعد از انقلاب اسلامی چاپ شده‌اند هم روزآمد نیستند. البته تفاسیر جدید به برخی از سوالات پاسخ داده‌اند و نباید از این مطلب گذشت، اما ببینید علامه طباطبائی و شیخ طبرسی و یا کشف‌الاسرار میبدی در زمان خود به همه شبهات در زمان خودشان توجه داشته‌اند.
عضو هیئت‌علمی پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی افزود: علامه در مباحث فلسفی خودش در شبهاتی که در خداشناسی توحید نبوت مطرح می‌شده اشراف داشته و به آنها خیلی دقیق و صریح پاسخ می‌داده است.
وی ادامه داد: تفاسیری که الان نوشته شده است آن گونه نیست و مفسرین یا به همه مباحث احاطه ندارند و یا کمتر احاطه داشته‌اند و هر کدام هم از نگاه خاصی تفسیر را انجام داده‌اند. برای مثال یکی از مفسرانی که سی سال است تفسیر می‌کنند، اگر کتاب تفسیری‌شان را باز کنید می‌بینید ایشان به نص آیات توجه می‌کند و برداشت‌هایی از آنها دارند. این برای اقشار خاصی که متدین به دین هستند و اعتقادشان به قرآن قوی است کاربرد دارد در حالی که صدها شبهه است و برای کسانی که علاقه‌مند به قرآن هستند مطرح است و این تفسیر پاسخگو نیست.
پویا تصریح کرد: از این رو باید مفسر زحمت کشیده و تلاش کند و مقداری از سطح‌نگری فراروی کند و واقعا به شبهات توجه کند که مع‌الاسف کسی که دقیق که تمام قرآن را مورد توجه کرده باشد وجود ندارد، هر چند به صورت سوره یا آیه و یا در یک مقاله، این کار انجام شده است.
حرکت به سوی تفاسیر عقلانی
عضو هیئت‌علمی پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه درون مایه دنیای جدید آزادی فردی، عقل‌گرایی و اومانیسم خوانده می‌شود، نسبت تفاسیر روز با این مسایل چه باید باشد؟ گفت: ما نباید از این بترسیم که به صورت عقلانی با مسائل دینی برخورد بکنیم. به جهت اینکه قرآن در همه کتب آسمانی با شجاعت بارها و بارها مومنان را به تفکر و تعقل دعوت کرده است.
پویا در پایان گفت: مفسران، علما و مراجع ما نباید هیچ ابائی داشته باشند که تفسیر عقلانی با رعایت مبانی از دین بشود. جوان و انسان امروز دنبال معرفت و شناخت است. با هر کس که صحبت می‌کنیم حتما باید استدلال عقلانی پشتوانه داشته باشیم، روایات و بیانات ائمه محفوظ و مورد توجه باید باشد. شما ببینید امام رضا(ع) در استدلال‌های خود در حضور مامون آیه و روایت نمی‌خوانند، بلکه استدلال عقلی می‌کنند. این بهترین نمونه است. امام صادق نیز در توحید مفضل به استدلال عقلانی توصیه می‌کنند، ما نیز باید به سوی تفسیر عقلانی از مباحث دینی برویم.