با وجود اثبات ناکارآمدی کامل طرح «زوج و فرد» در کاهش آلودگی هوای پایتخت، مسوولان اجرایی شهری و دولتی مصوبه هیات دولت در زمینه اجرای طرح آزموده شده «LEZ» را کنار گذاشته و نسخه منسوخ طرح ترافیکی زوج و فرد را با اصلاح جزئی همزمان با آغاز سال تحصیلی جدید در تهران تثبیت کردند. دیروز همزمان با بازگشایی مدارس و افزایش حجم ترافیک شاخص آلودگی هوای تهران 30 درصد افزایش یافت و به دنبال افزایش 20 درصدی ترافیک نسبت به مدت مشابه پارسال، از عدد 60 در هفته گذشته به حدود 80 رسید. عبور این شاخص از عدد 100 به معنای این است که هوای تهران«ناسالم برای گروه‌های حساس» است.
افزایش آلاینده‌های منتشر شده در هوای شهر به دنبال تشدید ترافیک همزمان با آغاز سال تحصیلی جدید و به‌رغم وزش باد، گویای آن است که آرایش جدید طرح زوج و فرد فعلا نتوانسته کیفیت هوای شهر را در حد انتظار بهبود ببخشد. به گزارش «دنیای اقتصاد» به رغم اقرار مدیریت شهری تهران به ناکامی مطلق در کنترل آلودگی هوا به وسیله طرح «زوج و فرد» و ثبت علائم و آمارهای منفی در سیستم‌های کنترل کیفی هوای تهران طی حدود 12 سال اجرای طرح ترافیکی «زوج و فرد» در تهران، این طرح روز گذشته با آرایشی متفاوت بار دیگر به‌عنوان نسخه مهار آلودگی هوای پایتخت در سال تحصیلی جدید به اجرا درآمد.
مسوولان شهری و دولتی مرتبط با ترافیک شهر تهران بدون توجه به مصوبه بهار 95 دولت که اجرای الگوی اروپایی کاهش آلودگی هوا در کلان‌شهرها را تکلیف کرده بود، این مصوبه را دور زدند و ترکیبی کم‌اثر از طرح منسوخ و بی خاصیت زوج و فرد و طرح «LEZ» را برای تهران تجویز کردند. از روز گذشته ورود به محدوده طرح زوج و فرد علاوه بر الزام رعایت انطباق شماره آخر پلاک با زوج یا فرد بودن روز هفته، مشمول داشتن گواهی معاینه فنی خودرو شده است. کارشناسان زیست‌محیطی اعتقاد دارند همان طور که طرح زوج و فرد در طول 12 سال گذشته اثر ملموس و قابل دفاعی روی کنترل آلودگی هوا نداشته است، تغییرات و آرایش جدید این طرح نیز نمی‌تواند نسخه موثری برای مقابله با آلودگی هوای تهران باشد. دولت در بهار سال جاری مصوبه‌ای را با هدف کنترل آلودگی هوای کلان‌شهرها گذراند و بر اساس آن شورای عالی ترافیک را به اجرای طرح ترافیک جهانی ترافیکی موسوم به «LEZ (محدوده کاهش حجم آلاینده‌ها)» مکلف کرد.
بررسی «دنیای اقتصاد» با استناد به مطالعات شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران نشان می‌دهد طرح «LEZ» یا همان الگوی جهانی کاهش انتشار آلاینده‌ها که در اروپا سابقه اجرایی طولانی مدت دارد، از سال 1996 میلادی در شهرهای بزرگ 10 کشور اروپایی به اجرا درآمده و توانسته 2 تا 60 درصد از حجم ذرات آلاینده ناشی از احتراق موتور خودروها (منابع آلاینده متحرک) در هوای شهر بکاهد.مبنای اجرای طرح ترافیکی «LEZ»، نوع موتور خودروها و میزان آلایندگی آنها است و این در حالی است که ملاک عمل طرح زوج و فرد بدون توجه به وضعیت موتور و احتراق سوخت خودروها و صرفا بر اساس شماره آخر پلاک خودرو تعیین شده که معیار معقولی برای کنترل آلودگی هوا نیست.
اما در قالب مدل اروپایی طرح «LEZ» برای دو گروه خودرو ممنوعیت و محدودیت اعمال خواهد شد؛ به این ترتیب که برای خودروهای فاقد استاندارد، قدیمی و با آلایندگی بالا ممنوعیت تردد در محدوده‌ای که این طرح اجرا می‌شود و برای سایر خودروها بر اساس میزان آلایندگی محدودیت تردد در محدوده مذکور اجرا می‌شود. سال گذشته اجرای طرح «LEZ» به شورای عالی ترافیک پیشنهاد و مقرر شد در محدوده 5/ 88 کیلومتر مربعی مرکز شهر که اکنون طرح زوج و فرد در آن اجرا می‌شود، این الگوی جدید برای مهار آلودگی هوا جایگزین طرح زوج و فرد شود.
مخالفت با دستور صریح دولتبا مصوبه سال جاری دولت که در آن به صراحت اجرای طرح «LEZ» را به شورای عالی ترافیک تکلیف کرده است و نیز با عزم جدی مدیران شهری، انتظار این بود که طرح مذکور از سال جاری جایگزین طرح منسوخ زوج و فرد شود. اما مخالفت برخی اعضای شورای عالی ترافیک و مسوولان اجرایی با پیاده‌سازی این الگوی جهانی آزموده‌شده، موجب شد طرح زوج و فرد برای دوازدهمین سال متوالی در پایتخت تثبیت شود. طرح زوج و فرد در سال 84 با هدف کاهش آلودگی هوای شهر تهران به‌صورت دائمی در پایتخت به اجرا درآمد و بر خلاف آنچه عموما تصور می‌شود، قرار بود با اجرای این طرح نه حجم ترافیک، بلکه حجم آلودگی هوای شهر کنترل شود.
اما نتایج بررسی شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران نشان می‌دهد در همین یکی دو سال اخیر، میزان انتشار خطرناک‌ترین ذرات آلاینده هوا (ذرات معلق با قطر کمتر از 5/ 2 میکرون) در محدوده طرح زوج و فرد حدود 5 درصد و در کل سطح شهر تهران 2 درصد افزایش یافته است. شهرداری تهران نیز به صراحت اعلام کرده اجرای طرح ترافیکی زوج و فرد تاثیری در بهبود کیفیت هوای شهر تهران نداشته است اما به رغم اذعان به ناکارآمدی محرز طرح زوج و فرد آن هم در شرایطی که هیات دولت سه ماه پیش گزینه جایگزین را به شورای عالی ترافیک معرفی کرده است، این طرح همچنان در پایتخت اجرا می‌شود و تنها شرط اخذ گواهی معاینه فنی به ساختار آن اضافه شده است. این در حالی است که شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران اعتقاد دارد اگر الگوی جهانی «LEZ» در تهران اجرایی شود، تعداد روزهای سالم هوای تهران از حدود 200 روز فعلی به 300 روز افزایش خواهد یافت؛ ضمن اینکه حجم ذرات آلاینده هوای تهران در کوتاه‌مدت حداقل 6 درصد و حداکثر 20 درصد کاهش خواهد یافت و حتی در میان‌مدت و بلندمدت به نصف خواهد رسید.
بررسی‌ها نشان می‌دهد اثر اجرای این الگوی جهانی در تهران به مراتب بیشتر از شهرهای اروپایی خواهد بود، چراکه از یکسو وخامت وضعیت هوای تهران بیش از شهرهای اروپایی است و از سوی دیگر با توجه به پوشش کامل معابر مرکز شهر با دوربین‌های کنترل ترافیکی در تهران، شرایط ایده‌آل برای نظارت کامل بر اجرای «LEZ» وجود دارد. از طرفی یکی از مزایای آشکار طرح «LEZ» در مقایسه با طرح زوج و فرد را می‌توان در کاهش محدودیت تردد خودروها دانست که در نتیجه می‌تواند در عین کنترل آلودگی هوا، مقبولیت عمومی بیشتری نسبت به طرح زوج و فرد داشته باشد. در قالب «LEZ» بیش از 90 درصد خودروها می‌توانند در روزهای سالم وارد محدوده طرح شوند و تنها شمار معدودی از خودروها از تردد منع می‌شوند.
با گذشت بیش از 20 سال از آغاز اجرای طرح «LEZ» در برخی شهرهای اروپایی، این طرح آزمون خود را پس داده و می‌تواند مدل مناسبی برای اجرا در تهران باشد. این طرح دست کم در 10 کشور اروپایی شامل آلمان، دانمارک، سوئد، ایتالیا، هلند، مجارستان، اتریش، انگلستان، نروژ و سوئیس سابقه اجرا دارد. در شهر میلان ایتالیا با اجرای طرح «LEZ» حجم آلاینده‌های هوا 20 درصد کاهش یافت و این حجم کاهش در لندن 5 درصد و در برلین آلمان 58 درصد بوده است. نکته جالب توجه این است که طرح زوج و فرد اکنون تنها در یکی دو کشور، آن هم فقط ایام خاصی از سال که جشن ملی در شهر برپا است، برای کنترل ترافیک استفاده می‌شود. در مدلی که سال گذشته برای اجرای طرح جهانی ترافیکی «LEZ» از سوی شهرداری پیش‌بینی شده بود و قرار بود پس از تصویب در شورای عالی ترافیک اجرایی شود، خودروهای هیبریدی و برقی بدون هیچ محدودیتی در تمام طول سال می‌توانستند در تمام نقاط شهر تردد کنند.
محدودیت تردد خودروهای انژکتوری دارای گواهی معاینه فنی نیز تنها در روزهایی که هوای تهران در شرایط ناسالم قرار گیرد در ساعات اجرای طرح یعنی 6:30 تا 19 اعمال می‌شد. خودروهای کاربراتوری دارای گواهی معاینه فنی هم امکان تردد در محدوده طرح را داشتند و تنها در روزهای ناسالم از ورود آنها به این محدوده در کل شبانه‌روز جلوگیری می‌شد. تردد گروه ناچیزی از خودروهای آلاینده و فرسوده که فاقد معاینه فنی هستند نیز در قالب طرح پیشنهادی شهرداری در محدوده طرح «LEZ» به کلی و در تمام ایام سال ممنوع بود.
مقایسه طرح «LEZ» با طرح منسوخ زوج و فرد نشان می‌دهد که محدودیت تردد از 6:30 صبح تا 19 در قالب طرح زوج و فرد برای همه خودروها به‌صورت یکسان و بر اساس شماره پلاک اعمال می‌شود اما در طرح «LEZ» ممنوعیت تردد فقط برای خودروهای کاربراتوری فرسوده و فاقد معاینه فنی و در روزهای ناسالم نیز برای خودروهای انژکتوری اعمال می‌شود که در این صورت می‌تواند در کاهش آلودگی هوای شهر موثر باشد.