ایران و آژانس توافق کردند که گذشته در گذشته بماند. ایران و گروه 1+5 نیز توافق کردند که برنامه هسته‌ای ایران با پذیرش برخی محدودیت‌ها، راهگشای لغو تحریم‌های اعمال‌شده بر ایران شود. این دو مسئله نه کاملا از هم جدا و نه کاملا در هم تنیده‌اند، اما اختلال در انجام یکی، اجرای آن دیگری را غیرممکن می‌کند. از همین‌رو در گام نخست باید توافق ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای همکاری بیشتر و مختومه‌کردن پرونده پی‌ام‌دی (ابعاد احتمالی نظامی گذشته برنامه هسته‌ای ایران) در شورای حکام به انجام رسد تا در گام بعدی توافق ایران و گروه1+5 یا همان برجام که در 14جولای (23تیر) نهایی شد، وارد مرحله اجرا شود. به‌دلیل اهمیت مختومه‌شدن پی‌ام‌دی، طی روزهای اخیر شاهد اظهارنظرهای مختلف دراین زمینه بوده‌ایم.
«بهار» برای ارزیابی سرنوشت احتمالی پی‌ام‌دی سراغ ناصر هادیان، استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه تهران، رفت. تحلیلگری که معتقد است گزارش آژانس بخش‌هایی از گذشته برنامه هسته‌ای ایران را باز نگه می‌دارد، اما از آنجایی که تصمیم‌گیری شورای حکام با جهت‌گیری‌های سیاسی انجام می‌شود، این پرونده یک‌بار برای همیشه مختومه خواهد شد. زیرا 6کشوری که با ایران پای میز مذاکره نشستند، گفت‌وگوها را با آگاهی کامل از گذشته و حال برنامه هسته‌ای ایران آغاز کردند و حال مختومه‌نشدن پی‌ام‌دی و درنتیجه عدم اجرای برجام به‌نفع هیچ‌یک از آن‌ها خواهد بود.
با توجه به اظهارنظرهای مختلفی که به‌خصوص طی روزهای اخیر درمورد سرنوشت پی‌ام‌دی مطرح می‌شود، به‌عقیده شما این پرونده درنهایت با حکم شورای حکام مختومه می‌شود؟مسئله پی‌ام‌دی به‌طور کلی این است که یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، قرار است گزارشی ارائه کند که فکر می‌کنم تا امروز گزارش خود را داده و شورای حکام 15دسامبر (24آذر) تشکیل جلسه می‌دهد تا براساس گزارش آقای آمانو درمورد پرونده پی‌ام‌دی (ابعاد احتمالی نظامی گذشته و حال برنامه هسته‌ای) ایران تصمیم‌گیری کند. خواسته ایران و توافقی که انجام شده این است که این پرونده مختومه شود؛ حال یا شورای حکام که تصمیمش سیاسی خواهد بود تماما بر مبنای گزارش آقای آمانو حکم خواهد داد یا براساس توافق‌هایی که با ما انجام داده‌اند و به‌رغم اینکه در گزارش آقای آمانو ممکن است به برخی موارد جواب قاطعانه داده نشده باشد و به‌عبارتی باز باشد، ولی به‌دلیل توافقاتی که با ایران شکل گرفته، شورای حکام تصمیم به مختومه‌شدن پرونده می‌گیرد. برداشت من نیز دقیقا همین است؛ یعنی گزارشی که آقای آمانو خواهد داد منجر به بسته‌شدن تمام این پرونده نمی‌شود و نقاط ابهامی را باقی می‌گذارد و اعلام می‌کند که برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برخی پاسخ‌ها قانع‌کننده نبوده و برخی موارد همچنان باز است. آقای آمانو چنین گزارشی را به شورای حکام می‌دهد. حال اگر شورای حکام تمام مبنای تصمیم‌گیری خود را بر این گزارش بگذارد بنابراین مخالفت خواهد کرد، اما برداشت من این است که تمام مبنای تصمیم‌گیری‌اش را بر این اساس نخواهد گذاشت؛ بلکه به‌این گزارش توجه خواهد کرد و از این گزارش تشکر خواهد کرد، اما به‌دلیل توافقاتی که با ایران داشته و درمجموع به‌دلیل منافعی که در اجرای برجام وجود دارد، این پرونده را مختومه خواهد کرد.
نکته ابهام برانگیز درباره مناقشه حول محور پی‌ام‌دی است که ایران و گروه 1+5 پس از 10 سال توانسته‌اند به توافقی دست پیدا کنند که به غرب تضمین می‌دهد آینده برنامه هسته‌ای ایران از مسیر صلح‌آمیز خارج نمی‌شود؛ در چنین شرایطی گذشته برنامه هسته‌ای ایران تا چه اندازه اهمیت دارد؟ چرا با وجود چنین توافقی، آژانس تا این اندازه به گذشته برنامه هسته‌ای ایران می‌پردازد؟در این مورد باید دو مسئله را کاملا از هم جدا کنیم؛ یک مسئله نبود عناصر هسته‌ای در مملکت و صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران است که دست‌کم هشت تا 10سال طول می‌کشد و به‌طور کلی یک امر جداگانه است و ربطی به پی‌ام‌دی ندارد. پی‌ام‌دی به اعمال گذشته ما در حوزه هسته‌ای بازمی‌گردد. درحال‌حاضر نیز اجرای توافق اصلا به صلح‌آمیز‌بودن برنامه هسته‌ای ایران مشروط نشده چراکه این امر طول می‌کشد اما ایران اعلام کرده و تاکید دارد که پرونده پی‌ام‌دی باید مختومه شود، توافق ایران نیز همین بود و اختلاف‌نظرهای فعلی نیز بر سر این مسئله است. هیچ بحث و جدلی درمورد صلح‌آمیز‌بودن برنامه هسته‌ای ایران نیست چراکه همه می‌دانند اعلام این مسئله برای مدتی طول خواهد کشید. اگر بخواهیم موارد گذشته را که منجر به برنامه هسته‌ای ایران شد در نظر آوریم، این مسئله ممکن است یک دهه به طول انجامد. در کشوری مانند ژاپن که همکاری زیاد و روابط نزدیکی با آژانس داشته، این مسئله بیش از 10سال به طول انجامید؛ بنابراین این دو مسئله را باید از هم جدا کرد. درحال‌حاضر بحث بر سر گذشته است.
درصورتی‌که آژانس و شورای حکام در موعد مقرر مختومه‌شدن پی‌ام‌دی را اعلام نکنند، واکنش احتمالی ایران چه خواهد بود؟واکنش طرف ایرانی کاملا مشخص است. در صورت مختومه‌نشدن پرونده پی‌ام‌دی، ایران قطعا فعالیت‌های خود در جهت اجرای برجام را متوقف و اعلام می‌کند که برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) را اجرا نخواهد کرد، اما من احتمال بسیار اندکی می‌دهم که چنین شرایطی شکل بگیرد.
با توجه به تاکید باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا، مبنی بر اینکه توافق هسته‌ای با ایران میراث دوران ریاست‌جمهوری‌اش خواهد بود، فکر می‌کنید در صورت عدم مختومه‌شدن پی‌ام‌دی و تبدیل‌شدن آن به خطری علیه برجام، واکنش آمریکا چه خواهد بود؟در حال حاضر تفکری که در غرب وجود دارد این است که نباید خیلی هم به پی‌ام‌دی یا گذشته برنامه هسته‌ای پرداخته شود و این مسئله کش پیدا کند چراکه توافق شکل گرفته و اجرای آن منافع بیشتری را متوجه تمام طرف‌ها می‌کند. آن‌ها معتقدند آگاهی بیشتر درمورد گذشته برنامه هسته‌ای ایران خوب است؛ چراکه دست کم گذشته می‌تواند راهنمایی برای آینده باشد اما درمجموع تکیه کشورها باید بر آینده باشد نه گذشته. اما کسانی که در غرب هستند و مترصد فرصتی هستند که این توافق را با مشکل روبه‌رو کنند و مانع اجرای آن شوند، در پی گزارش آمانو فضای سنگینی را در غرب ایجاد خواهند کرد مبنی بر اینکه ایران در گذشته اهدافی را در برنامه هسته‌ای خود دنبال می‌کرده و غرب نباید برجام را ادامه دهد و اگر ایران در گذشته نیت ساخت سلاح را داشته در آینده نیز این نیت را خواهد داشت. پس از انتشار گزارش آقای آمانو، آن‌ها سروصدای زیادی را به راه خواهند انداخت اما مسئله این است که همه طرف‌ها از همه مسائل آگاه بوده‌اند؛ گروه 1+5 که با ایران مذاکره کرد از گذشته برنامه هسته‌ای ایران آگاه بوده و ما هم با آگاهی کامل از گذشته برنامه خود پای میز مذاکره نشستیم؛ بنابراین توافقی که شکل گرفت براساس آگاهی بود. دوطرف به‌خوبی می‌دانستند که برای مذاکره درمورد چه چیز پای میز نشسته‌‌‌اند. با توجه به سرمایه‌گذاری‌هایی که دوطرف روی این توافق داشتند، حال دراین مرحله اقدامی در جهت برهم‌زدن آن صورت نخواهند داد. اوباما تنها یکی از طرف‌های این توافق است، دیگر طرف‌های توافق نیز همین تعهدات را داده‌اند؛ آن‌ها به‌خوبی می‌دانستند که چه کار می‌کنند. بنابراین احتمال اینکه پی‌ام‌دی مختومه نشود بسیار کم است. مکانیسم آن نیز همان‌طور که اشاره کردم به‌این شکل است که آمانو گزارش خود را ارائه خواهد داد، ولی شورای حکام پرونده را مختومه خواهد کرد.