فرارو- کلینیک های سلامت جنسی یکی پس از دیگری در کشور افتتاح می شوند. کاهش آسیب‌های جنسی در خانواده یکی از اهداف این کلینیک‌هاست. مراکزی که به گفته معاون امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری به کمک خانواده‌های ایرانی خواهد آمد. اما دکتر علی شفیعی درباره "مدیکالیزه شدن" مسائل جنسی در این کلینیک ها هشدار داد.
به گزارش فرارو، سال 90 یکی از اولین کلینیک‌های سلامت جنسی در مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط ابن‌سینا افتتاح شد. رییس پژوهشگاه ابن‌سینا در آن زمان گفته بود که باید همه بتوانند تحت درمان و بررسی مشکلات جنسی قرار بگیرند.
در یکی دو سال اخیر به طور ویژه‌ای به سلامت جنسی اهمیت داده شده‌است. مرداد امسال بود که اولین کلینیک ویژه سلامت جنسی بازگشایی شد.
پس از افتتاح این کلینیک رییس مرکز سلامت خانواده و جمعیت وزارت بهداشت بر لزوم تاسیس کلینیک‌های جنسی در سراسر کشور تاکید کرد. به گفته اسماعیل مطلق امسال 10 مرکز سلامت جنسی تاسیس خواهد شد و البته سال بعد نیز این مراکز در دانشگاه‌های علوم پزشکی فعالیشان را آغاز خواهند کرد.
دوماه پیش نیز مدیر پلی کلینیک سلامت خانواده مجتمع دارویی درمانی هلال احمر از برگزاری سیمنارها وکارگاه‌هایی برای کسب مهارت سلامت جنسی با حضور زوج‌های جوان خبر داد.
همچنین شهریور امسال وزارت بهداشت با تاسیس رشته "خانواده و سلامت جنسی" موافقتی اصولی کرد و این رشته حالا در دست بررسی قرار دارد.
پیش از همه این‌ها هم مراکز بهداشتی پیش از ازدواج مسائلی را به زوجین آموزش می‌دادند. آموزشی که البته به زعم کارشناسان فایده چندانی نداشته و حالا مسئولان به فکر راه‌هایی کارآمدتر در این‌باره هستند.
تاکید بر ایجاد مراکز سلامت جنسی به زعم مسئولان به مشکلات روابط جنسی در ایران بازمی‌گردد. رییس مجتمع دارویی و درمانی هلال احمر در افتتاح اولین کلینیک سلامت جنسی گفته نارضایتی جنسی از مشکلات عمده خانواده‌ها و باعث طلاق است.
آمار یکی از مراکز تحقیقات سلامت خانواده گویای اهمیت مسئله است. نسرین تهرانی، رییس یکی از این مراکز، چند ماه پیش گفت: 70 درصد مشکلات زوجین به به عدم آگاهی جنسی آنها بازمی‌گردد.
جامعه‌شناسان، روان‌شناسان، مددکاران و خیلی از کارشناسانی که به نحوی با خانواده درگیرند نیز مسائل جنسی را موضوعی مهم در کشور می‌دانند.
یک پژوهشگر اجتماعی و پزشک درباره مسائل جنسی و تاسیس مراکز سلامت جنسی در ایران میگوید "بخشی از مشکلات امروز در این حوزه به رسانه‌ها بازمی‌گردد که قاعدتا نمی‌توان از تاثیر آنها دور ماند. ما نباید انتظار داشته باشیم که آموزه‌هایی كه تنظيم كننده رفتار جنسي نسل قديم بود براي جوانان و نوجوانان امروزي كاركرد داشته باشد و بايد در محتوا و فرم کلینیک‌های سلامت جنسی اين تفاوت و تنوع درنظر گرفته شود."
دکتر علی شفیعی
در گفتگو با فرارو گفت: تاسيس كلينيك‌های سلامت جنسي اقدامي ضروري اگرچه ديرهنگام است. به رسميت شناختن وجود مشكلات -یا به عبارت دیگر بيماري‌ها يا اختلالات- در "دستگاه" جنسي برخي از افراد و ارائه مداخلات درماني برای آن خود قدمي رو به جلو به‌شمار می‌رود اما بيم آن وجود دارد كه مسائل اين بخش از زندگي فردی و اجتماعی مردمان ايراني در رويكرد تقليل گرايانه ي پزشكي، مديكاليزه شود. (مدیکالیزه‌شدن فرایندی است که در آن، مشکلات غیرپزشکی به‌نوعی تعریف می‌شود و به‌گونه‌ای با آن برخورد می‌شود که گویی مسأله‌ای پزشکی است.)
مدیکالیزه‌شدن مسائل جنسی
وی در ادامه اظهار کرد: براي مثال می‌توان به موضوع مصرف مواد و پديده اعتياد اشاره كرد. ساليان طولاني مصرف مواد رفتاري منحرف از ارزش‌هاي اجتماعي و باورهاي اعتقادي تلقي می‌شد كه مرتكبين آن در بهترين حالت قربانيان ناآگاه استعمارگران بشمار می‌آمدند كه بايد به هر شكل ممكن به راه راست و مقبول جامعه هدايت و يا از عرصه اجتماعي حذف شوند.
این پزشک همچنین گفت: براي تقويت اين رويكرد، مصرف مواد جرم‌انگاري شد و معتادان يعني كساني كه به مرحله وابستگي به مصرف مواد می‌رسيدند به انحاء مختلف مجازات می‌شدند. رفته‌رفته با آشكارشدن ناكارآمدي اين طرز تلقي و پيدايش تكنولوژي‌های تصويرنگاري كه می‌توانست تفاوت سيستم عصبي يك معتاد را با فرد سالم نشان دهد اين باور كه اعتياد يك بيماري رواني-عصبي با تظاهرات جسمي است، پذیرفته شد.
وی در ادامه تویح داد: اما جالب اينجاست كه امروز در قانون مبارزه با مواد مخدر در كشور ما مصرف مواد همچنان جرم است و معتاد بيمار مكلف به درمان خود است و اگر به اين كار مبادرت نورزد به اجبار قانون به مراكز درماني فرستاده می‌شود. به‌عبارت ديگر مديكاليزه كردن يك پديده چندوجهي یعنی اعتیاد، تنها تاثيري سطحي (در حد تاكتيك‌هاي اجرايی) بر نگرش جامعه و متوليان آن در اين خصوص داشته است كه البته نتيجه آن تضعيف تلاش‌هاي صورت‌گرفته در حوزه درمان و كاهش آسيب اعتياد بوده است.
علی شفیعی با اشاره به اینکه امکان مدیکالیزه شدن مسائل جنسی در تاسیس کلینیک‌های جنسی وجود دارد، گفت: آيا امكان دارد كه اين مشكل درخصوص مسائل جنسي نيز تكرار شود؟ به راحتي نمی‌توان پاسخ منفي به اين پرسش داد به‌خصوص كه هر دو اين موضوعات از آن بابت كه با موضوع لذت مربوط هستند نيز اشتراك دارند و برخوردهاي لااقل لايه‌های از جامعه با اين موضوعات مشابه است.
وی درباره جهت‌گیری‌های متفاوت جنسی در جامعه توضیح داد: به‌عنوان مثال جهت‌گيري‌های متفاوت جنسي يك بيماري درنظر گرفته می‌شود كه بايد درمان گردد. از سوی ديگر پزشكي بنابر ماهيت خود قائل به دسته‌بندي تظاهرات باليني در قالب علائم و نشانه‌های جسمي و حداكثر رواني است تا بتواند براي اين دسته بندي ها، مداخلات درماني "تجويز" كند تا علايم و نشانه‌ها نرمال گردند.
این پژوهشگر همچنین اظهار کرد: براين اساس لاجرم اگر حالات باليني ويژه‌ای براساس مطالعات اپيدميولوژيك و مشاهدات تجربي از نظر آماري از آنچه "طبيعي" پنداشته می‌شود، شيوعي كمتر داشته باشد يا در فعاليتهايي كه طبيعي تلقي می‌شود ايجاد اختلال كند آنگاه برچسب اختلال می‌خورد كه بايد براي درمان يا اگر قابل درمان نباشد به مثابه معلوليت براي بازتواني آن اقدام كرد. چنين ديدگاهي درخصوص پديده‌های بسيار پيچيده‌ای نظير رفتار جنسي انسان لزوما مفيد نخواهد بود.
تغییر در نگرش انسان به رفتارهای جنسی
این جامعه‌شناس پزشکی درباره تغییر نگرش به مسائل جنسی توضیح داد: نگرش انسان معاصر نسبت به رفتارهاي جنسي و ملاحظات مربوط به آن دچار تغييرات پايه شده‌است. در طول تاريخ و در بيشتر جوامع، غريزه قدرتمند جنسي به اشكال مختلف مهار شده و در راستاي تقويت منافع اقتصادي و اجتماعي جامعه بويژه از طريق توليد نيروي انساني لازم براي ادامه بقا، قرار گرفته است.
شفعی ادامه داد: طبعا اين منافع به صورت متقابل بوده و فرد براي برخورداري از حمايت‌ها و منابع جامعه به ساختارهاي آن پايبند بوده و كنش‌هاي جنسي خود را با هنجارها و قواعد جامعه خود هماهنگ كرده است. به اين ترتيب جنبه فرزندآوري كنش جنسي در مقايسه با ساير كاركردهاي آن بويژه كسب لذت مورد توجه و حتي تقدير قرار گرفته و ساير ابعاد تحت الشعاع آن بوده‌اند.
این پزشک درباره تظاهرات جدید مسائل جنسی گفت: اما در دنياي امروز عوامل مختلف، نظير روش‌هاي پيشگيری از بارداری مطمئن و در دسترس، كاهش نياز به نيروي انساني انبوه براي توليد ثروت، استفاده عمومي از سوژه‌های جنسي در اقتصاد، تلقي لذت‌خواهي به‌عنوان يك ارزش متعالي و رشد كمي و كيفي صنعت توليد لذت موجب گرديده مسائل جنسي نه فقط از نظر كنش و رفتار بلكه از جهت تمايلات، كشش‌ها و فانتزي‌های جنسي نيز از قالبهاي سنتي خارج گردد و تظاهرات فردي و اجتماعي جديدي پيدا كند.
وی همچنین گفت: به دنبال این دسته‌بندي آنچه در پزشكي به‌عنوان اختلال و كژكاردِ جنسي خوانده می‌شود مرتبا در حال تغيير و البته تابعي از شرايط اجتماعي بوده‌است و امروزه رفتار جنسي در وارياسيون‌هاي مختلف -هرچند كمتر شايع- نيز از نظر پزشكي طبيعي تلقي می‌گردد.
انسان ایرانی از مسائل جنسی روز جدا نیست
دکتر شفیعی با ذکر این نکته که جامعه ایران نیز متاثر از این تغییرات و نگرش‌های جنسی است اظهار کرد: در دهكده جهاني، انسان ايراني نيز جداي از اين قافله نيست. دسترسی آسان و فراگیر به انواع رسانه‌ها با برد اثری به گستردگي تمام دنیا، موجب شده تمامی دانش، باور، ارزش‌ها و تجربیات انسانی بین تمامی ساکنین کره زمین به اشتراک گذاشته شود. بنابراین عجیب نیست که ساکنین این بخش از جهان نیز با مسائل جديدي در زندگي جنسي خود يا نگرش‌هاي متفاوت نسبت به اين موضوع آشنا شوند كه بر رفتار جنسي آنان تاثير خواهد گذاشت.
وی درباره تاثیر پزشکی بر این تغییر نگرش گفت: شايد علم پزشكي با ماهيت پويايي كه دارد بتواند دسته‌بندی‌ها و تعاريف جديد ارائه كند اما اگر اين تعاريف و دسته بندی‌های جديد در جامعه‌ای با تغيير در نگرش عمومي يا لااقل بخشي از جامعه هم راستا نباشد اثربخشي خود را از دست خواهد داد. در اين شرايط با افراد درمانده‌ای روبرو خواهيم شد كه در بستر اجتماعي نامناسب، براي رهايي از تعارضات رواني و اجتماعي، خود را به دامان طب می‌اندازند اما در برخي مواقع به آن گرفتار می‌شوند.
این پژوهشگر اجتماعی با اشاره به دگرباشان جنسی گفت: يك نمونه بارز "دگرباشان جنسي" هستند كه چون جهت گيري جنسي آنان با نگرش جامعه همسو نيست به عمل‌هاي جراحي تغيير جنسيت كه درحقيقت در كشورهاي غربي به‌عنوان خواستگاه اين اعمال، ويژه افراد تراجنسي (ترانس سكسوال) طراحي شده پناه می‌برند كه گاه برايشان نتيجه‌ای جز ناكامي و سرخوردگي و گاه اقدام به پايان زندگي ندارد. دراين شرايط، تكنولوژي پزشكي در بستر نامناسب اجتماعي كاري از پيش نبرده است.
وی همچنین به مسائل جنسی در ازدواج سفید اشاره کرده و توضیح داد: مثال‌هاي ديگري نيز وجود دارد مانند آنچه بعنوان ازدواج سپيد شناخته می‌شود كه حتي می‌تواند از رعايت موازين شرعي فارغ نباشد اما در افكار عمومي در برابر آن مقاومت وجود دارد. درمانگران در مواجهه با مسائل جنسي زوج‌هايي كه در چنين قالب‌هايي زندگي مشترك دارند براساس چه موازيني اقدام خواهند كرد؟
شفیعی در ادامه گفت: درمانگران اگر بگويند فارغ از مسائل اجتماعي تنها به اصول درماني پايبند خواهند بود قطعا اقداماتشان در شرايط اجتماعي و به تبع آن رواني نامناسب نتيجه مطلوب را نخواهد داشت اما در عين حال مسائل اجتماعي نيز بايد توسط متخصصين همان حوزه رتق و فتق شود كه به دلايل مختلف جز بيان كلي مسئله از سوي آنان، حركت ديگري شاهد نيستيم.
نهادهای ایرانی در برابر تغییرات جنسی منفعل‌اند
وی با تاکید بر عملکرد منفعلانه نهادهای اجتماعی دربرابر نگرش‌های جنسی امروزی اظهار کرد: همانطور كه گفته شد امروزه عموم جامعه به واسطه دسترسي گسترده به انواع مديا و يا از طريق شبكه‌های اجتماعي، با ابعاد متفاوتي از مسائل جنسي روبرو می‌شوند كه نهادهاي اجتماعي موجود از خانواده گرفته تا مدرسه و رسانه‌های رسمي و غيره براي پردازش آن مسائل، يا منفعل عمل می‌كنند يا واكنشي كاملا سلبي و غير سازنده دارند.
عضو انجمن جامعه شناسی ایران تاکید کرد: در اين شرايط نمی‌توان انتظار داشت سيستم درماني با كمك دارو يا روان درماني حلال همه مشكلات باشد، اگرچه نبودش بسيار زيانبارتر است. البته اين ملاحظات درخصوص فعاليتهاي پيشگيرانه و آموزشي نيز وجود دارد چراكه صرف نظر از مسائل بسيار عمومي مانند بلوغ، بهداشت دستگاه توليد مثل، پيشگيري از آزارهاي جنسي و نظاير آن، موضوعات بسياري در حوزه جنسي وجود دارد كه باورها و نگرش نسل جديد به‌ويژه زنان به آن مسائل با والدين و معلمينشان متفاوت و متنوع‌تر است.
دکتر علی شفیعی در انتها گفت: بنابراين نمی‌توان انتظار داشت همان آموزه‌هایی كه تنظيم‌كننده رفتار جنسي نسل قديم بود براي جوانان و نوجوانان امروزي كاركرد داشته باشد و بايد در محتوا و فرم مداخلات پيشگيرانه اين تفاوت و تنوع درنظر گرفته شود.
ترسی که با افزاش اطلاعات پزشکی در مورد بیماریهای منتقله در برخی افراد مستعد وسواس فکری تاثیر گذاشته و عامل جدیدی به عوامل نگرانی و استرس می افزاید.
مثلا از نظر من همه افراد مبتلا به ایدز و زگیل تناسلی و یا تبخال تناسلی هستند مگر انکه برگه نتیجه آزمایش آنها را دیده باشم.