آزادی عمل عجیبی در شبکه بانکی موج می‌زند. با اینکه بانک مرکزی سپرده‌گیری به ازای وام را ممنوع کرده بود اما اغلب بانک‌ها فقط در ازای سپرده، وام می‌دهند. نکته غم‌انگیزتر این است که بانک‌ها در گام دوم بخشی از سپرده را تا بازپرداخت آخرین قسط بلوکه می‌کنند و با این اقدام با افتخار از پرداخت وام با سود براساس آخرین مصوبه شورای پول و اعتبار دم می‌زنند. این روش وام‌دادن را مؤسسات مالی و اعتباری بدون مجوز چند سال پیش باب کردند که بانک‌های دارای مجوز نیز با گردشی ١٨٠درجه به آنها پیوستند. در این گزارش سعی شده وضعیت وام‌دهی برخی بانک‌ها که به‌صورت تصادفی برگزیده شده‌اند در‌خصوص پرداخت دو وام خرد یعنی وام خرید کالا و خودرو بررسی شود.
بلوکه پول با طرح نرگسمؤسسه اعتباری وابسته به صنایع دفاع که از بانک مرکزی مجوز فعالیت دارد نخستین موردی است که برای تهیه گزارش به یکی از شعب آن وارد می‌شوم. رئیس شعبه که سرش خلوت هم هست در اولین واکنش از محل کارم و شغلم می‌پرسد. می‌گویم: کارم فرهنگی و محل کارم همین نزدیکی است. ادامه می‌دهد: طرحی داریم با عنوان نرگس که هر‌چقدر وام بخواهید باید ٣٠ درصد آن را اول واریز کنید که این مبلغ تا پایان بازپرداخت کل وام، بلوکه می‌شود. گردش حساب نمی‌خواهد اما برای هر ١٠ میلیون یک ضامن رسمی با کسر حقوق نیاز است. سود آن ٢١ درصد و بازپرداخت ٣٦ ماهه است. می‌پرسم:
وام خودرو هم می‌دهید؟مي‌گويد: وام خودرو هم به نظامیان بازنشسته می‌دهیم و سپس روند پرداخت وام را به این شکل توضیح می‌دهد: به نمایندگی «دیار خودرو» بروید، آنجا توضیحات را نوشته‌اند. آنجا کارهایتان را انجام دهید بعد به اینجا معرفی می‌شوید.
وام خودرو با شرط بیمه بدنه به نفع بانکبانک دولتی خصوصی‌شده که ردپایی در تخلف مالی سه‌هزار میلیارد تومانی داشت، هم یک‌چهارم از وام را بلوکه می‌کند اما عنوانش را وثیقه می‌گذارد. رئیس یکی از شعب این بانک می‌گوید: تا سقف ٢٠ میلیون تومان وام خرید کالا می‌دهیم. دو نفر ضامن نیاز است، باید فاکتور خرید هم بیاورید. اگر معدل حساب شما برای بانک قابل قبول باشد تا چند برابر معدل حساب وام می‌دهیم وگرنه باید ٢٥ درصد وام به‌عنوان وثیقه پیش ما بماند. یعنی یک‌چهارم وام را اول کار مسدود می‌کنیم. سود این تسهیلات ٢١ درصد و مشمول پوشش بیمه اموال و وثائق هم هست. آن‌گونه که باز هم رئیس توضیح می‌دهد پرداخت وام خودرو هم به همین شکل است اما به‌جای فرد به حساب خودروساز واریز می‌شود و یک تفاوت چشمگیرتر هم دارد و آن اینکه خودرو باید تا پایان اقساط به نفع بانک بیمه بدنه شود؛ یعنی در‌صورتی‌که خودرو سرقت شد، بیمه‌گر باید خسارت را به بانک بپردازد.
محرومیت بانک با دستور بالابانک خصوصی که قبلا با نام تات شناخته می‌شد هم مدعی ممنوعیت پرداخت وام توسط بانک مرکزی است. رئیس یکی از شعب اين بانك می‌گوید: از دی‌ماه سال گذشته تا کنون هیچ نوع تسهیلاتی نمی‌دهیم. دستور از بالاست، فعلا چیزی پرداخت نمی‌کنیم. ان‌شاءالله بانک مرکزی مجوز را آزاد می‌کند، آن‌وقت بیایید در خدمت هستیم.
وامی برای تمام نیازهاچند قدم دورتر یک بانک دولتی نه‌چندان بزرگ وجود دارد. روی در ورودی برگه‌ای چسبانده شده که ویژگی طرح سپرده برای سود ٢٠ درصد را نشان می‌دهد. کارمند دایره تسهیلات با شنیدن درخواست وام خودرو توضیحات خود را شروع می‌کند: از چهار تا ٤٠ میلیون وام می‌دهیم اما باید اول سپرده‌گذاری کنید و پول، از چهار تا شش ماه بماند. برای مثال اگر شما ٢٠ میلیون تومان را برای چهار ماه در حساب بگذارید حدود ١٦ میلیون تومان تسهیلات با سود ١٧ درصد می‌گیرید. سپرده خودتان هم مسدود نمی‌شود. سپرده شما قرض‌الحسنه است و سودی به آن تعلق نمی‌گیرد اما اگر بیشتر پول بگذارید یا مدت بیشتری آن را در حساب نگه دارید مدت بازپرداخت تسهیلات بیشتر می‌شود. بازپرداخت این وام هم از یک تا سه سال به‌صورت اقساط ماهانه است.
وام خودرو چطور؟فعلا وام خودرو نداریم اما با این وام خودرو هم می‌توانید بخرید!
وام فقط قرضالحسنهبانک زیرمجموعه وزارت ارتباطات فقط وام قرض‌الحسنه تا سقف ١٠ میلیون تومان پرداخت می‌کند و آن‌گونه که کارمند بانک روایت می‌کند کارمزد آن حداکثر چهار درصد است. این وام هم نیاز به سپرده‌گذاری دارد و کارمند بانک در توضیحات بیشتر می‌گوید: اول باید سپرده‌گذاری کنید، بعد براساس طرحی که انتخاب می‌کنید شرایط تسهیلات مشخص می‌شود. در برخی از طرح‌ها کل سپرده شما مسدود می‌شود. مثلا پنج میلیون می‌گذارید و بعد از یک ماه معادل ١٥٠ درصد موجودی خود یعنی هفت‌و‌نیم میلیون تومان تسهیلات با سود چهار درصد دریافت می‌کنید. کل پولتان بلوکه می‌شود اما به ضامن احتیاجی ندارید و بعد از اتمام اقساط باز هم می‌توانید همان وام را با اقساط طولانی‌تر دریافت کنید. در یک طرح دیگر معادل ٧٠ درصد میانگین هشت‌ماهه حساب خود تسهیلات بدون کارمزد با اقساط ١٦ ماهه می‌گیرید كه پولتان هم بلوکه نمی‌شود. رئیس شعبه اما روایت دیگری از انواع وام دارد: برای وام خودرو تا ١٥ میلیون و برای تسهیلات خرید کالا تا هشت میلیون تسهیلات می‌دهیم. شما در وهله اول باید یک حساب «جاری با کارت» افتتاح و تا شش ماه خوب با آن کار کنید. بعد اگر میانگین حسابتان خوب باشد در خدمت شما هستیم. سود از ٢١ تا ٢٤ درصد و بازپرداخت هم فعلا ٣٦ ماهه است.
وام با ٢١ درصد سود و ٢ درصد کارمزدبانک ویژه کارگران هم بانکی است برای وام‌گرفتن اما کارمند بانک می‌گوید: مشتری هر شعبه‌ای که هستید باید به همان شعبه مراجعه کنید. با گفتن اینکه اینجا هم حساب باز میکنم راضی به توضیح درباره وام می‌شود: بستگی به کارکرد حسابتان دارد. من از این شعبه نمی‌توانم گردش حساب شما در شعبه‌های دیگر را ببینم اما اگر معدل حسابتان خوب نباشد باید یک‌چهارم وام تا آخر دوره بازپرداخت مسدود شود. سود تسهیلات ٢١ درصد به اضافه دو درصد کارمزد است. فعلا این وام را پرداخت می‌کنیم اما وامی که به نام خودرو یا کالا باشد نداریم.
وامی برای خرید ابزار کاربانک متعلق به بنیاد مستضعفان وام خودرو و کالا ندارد اما وام برای خرید لوازم و ابزار کار می‌دهد. برای گرفتن این وام برخلاف سایر بانک‌ها نیاز به گردش بالای حساب نیست. برای این بانک شرایط دیگری مطرح است: فقط از نظر شغلی شرایط را داشته باشید کافی است یعنی بتوانید برای شغل خود ابزار بخرید. حداکثر ١٠ میلیون تومان تسهیلات می‌دهیم با سود ٢٤ درصد و با اقساط ٣٦ماهه که ١٥ درصد آن تا پایان بازپرداخت بلوکه می‌شود. مدارک خودتان را بیاورید به یک کارمند رسمی یا کاسب با پروانه کسب هم نیاز دارید.
بانک حامی کشاورزان، در عرصه وام به‌غیر‌از کشاورزی فعال است. در این بانک به ازای خرید کالا چهار میلیون و برای خرید خودرو هم ٦٠ درصد قیمت خودرو تا سقف ١٥ میلیون تومان تسهیلات پرداخت می‌شود. هر اندازه که تسهیلات بخواهیم ابتدا باید نصف آن مبلغ را سه ماه در حساب خود بگذاریم و به آن دست نزنیم. یک کارمند رسمی دولت به گواهي کسر از حقوق هم نیاز دارید. علاوه بر این برای وام کالا باید پیش‌فاکتور خرید کالا آورد. مابه‌التفاوت قیمت خودرو بعد از کسر مبلغ تسهیلات به بانک داده می‌شود؛ بانک هم کل مبلغ را یکجا به حساب خودروساز واریز می‌کند.
بانک زیرمجموعه بنیاد شهید تعریف دیگری از وام دارد. کارمند اداره تسهیلات این بانک می‌گوید: «فعلا نه. ما تحت شرایط خاصی به مشتریان...» حرف خودش را می‌خورد و بلافاصله ادامه می‌دهد: نه... فعلا وام نمی‌دهیم.
چرا؟متأسفانه منابع ما خیلی کم شده و نمی‌توانیم وام بدهیم.
اما دستورالعمل داده‌اند که بانک‌ها وام بدهند؟دستورالعمل بدهند! پرداخت تسهیلات در صورتی است که هر شعبه‌ای منابع مالی خود را داشته باشد. فعلا که منابع را برده‌اند.
کی برده! کجا برده!؟کسی نبرده. منظورم این است که همه منابع را وام داده‌ایم و تا برنگردد نمی‌توانیم وام جدیدی بدهیم.
بزرگ‌ترین بانک کشور پیش‌رویم است. خنک و خلوت. کارمندی که مسئول تسهیلات است فعلا حضور ندارد. یکی از همکاران او پاسخ سؤالات مرا می‌دهد.
برای گرفتن وام خودرو یا تسهیلات کالا باید چه کنم؟فعلا فقط برای پرداخت وام خرید کالا به مبلغ ١٠ میلیون تومان با سود ٢٤ درصد و با اقساط ٣٦ماهه بودجه داریم.
مراحل دریافت چگونه است، وضعیت ضامن و سود تسهیلات چطور؟اول اینکه آدرس محل سکونت شما باید در محدوده شعبه باشد. برای اثبات این مسئله باید مدارک احراز محل سکونت ارائه بدهید. طبق روال قبل باید یک ضامن کارمند با گواهی کسر اقساط داشته باشید. خود شما هم باید گواهی اشتغال و نامه کسر از حقوق بیاورید. ارائه پیش‌فاکتور خرید کالا هم الزامی است.
بانکی که زیرمجموعه یک نهاد نظامی است وامی برای پرداخت ندارد. از کارمند این بانک علت این‌همه تبلیغ را که جویا می‌شوم برای بار دوم تکرار می‌کند: گفتم تسهیلات نداریم آقا.
دریافت تسهیلات از بانک یا پرداخت به آن؟بانک دولتی خصوصی‌شده‌ای را پیدا میکنم. پرسان‌پرسان به مسئول تسهیلات می‌رسم. می‌گوید: وام می‌دهیم اما فقط با سپرده. ٢٠ میلیون تومان در حساب بخوابانید و ٤٠ میلیون تومان وام می‌دهیم.
عنوان این وام چیست و چقدر باید پول در حساب بماند؟با عنوان فروش اقساطی وام می‌دهیم. در این مثالی که زدم ٢٠ میلیون تومان شما تا تسویه آخرین قسط بلوکه می‌شود. ٤٠ تومان را هم با سود ١٤ درصد و با اقساط ٣٦ ماهه می‌دهیم.
وامی را که از قدیم به وام خرید خودرو معروف است نمی‌دهید؟به آن صورت نه. اول باید سپرده گذاری کنید بعد ما وام را به‌صورت کارت اعتباری به شما می‌دهیم. یک حساب جداگانه باز می‌کنید پول می‌گذارید و بعد از چهار ماه براساس میانگین حساب خود تسهیلات می‌گیرید. مثلا پنج میلیون در حساب خود می‌گذارید بعد از چهار ماه، پنج میلیون را با سود ٢١ درصد و با اقساط ١٢ماهه می‌گیرید. پول خودتان هم آزاد است. حالا هرچه پول بیشتر در حساب بماند به همان نسبت تعداد اقساط بیشتر می‌شود با همان سود ٢١ درصد.
یکی از اولین بانک‌های خصوصی که در دهه ٨٠ تأسیس شد را به‌عنوان آخرین بانک پیش‌رو دارم اما کارمند آن بانک مدعی است که فعلا هیچ تسهیلاتی برای پرداخت ندارند. چرایی‌اش را که می‌پرسم معلوم می‌شود که این شعبه رشد منابع نداشته، برای همین هیأت‌مدیره بودجه‌ای برای پرداخت تسهیلات به آنها نداده است. اما کارمند توضیح می‌دهد که کل وام‌ها بودجه‌ای و با سود ٢١ درصد است.
می‌پرسم، یعنی وام بی‌وام؟و می‌گوید: نگران نباشید. به‌زودی همه بانک‌ها وام خودرو می‌دهند چون خودرو روی دست کارخانه‌ها مانده و مشتری ندارد. به همه کارمندهای دولت خودروی صفر می‌دهند، ٣٠ درصد را می‌گیرند و بقیه اقساط. این وام قرار است پرداخت شود. ٣٣ تا بانک داریم، حداقل ٣٠ بانک این وام را خواهند داد.