از قاره سبز به خاورميانه. رفت و آمدهاي ديپلماتيك سياستمداران اروپايي به تهران كه با سفر زيگمار گابريل، قائم‌مقام صدر اعظم آلمان و وزير اقتصاد اين كشور به ايران تنها چند روز پس از حصول توافق جامع هسته‌اي در وين آغاز شده بود، سرعت بيشتري به خود گرفته است. فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا روز دوشنبه به منطقه آمد؛ سفري كه نخستين مقصد آن تهران نيست. موگريني ٢٤ ساعت قبل از ورود به تهران سري هم به رياض مي‌زند. پايتخت اصلي‌ترين رقيب منطقه‌اي ايران كه البته در دو سال گذشته در سايه دولت تدبير و اميد همچنان روزهاي ديپلماتيك پرتنشي را با ايران تجربه كرده است.
بر اساس برنامه اعلام شده از سوي دفتر مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا، موگريني در رياض با عادل الجبير، وزير امور خارجه ايران ستيز عربستان ديدار خواهد كرد؛ سفيري كه در روزهاي حضور در سفارت عربستان در امريكا ادعاي تلاش ايران براي ترور خود در خاك ايالات متحده را مطرح كرده بود.
بانوي دوم مذاكرات در تهران
فدريكا موگريني ٤٢ ساله نخستين حضور خود را در ايران در قالب سفري يك روزه خلاصه كرده است. نخستين سفر مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا به ايران كه البته پس از حصول توافق جامع هسته‌اي هم انجام مي‌گيرد، زمان‌بندي اين سفر به خودي خود گوياي اين واقعيت غيرقابل انكار است كه اتحاديه اروپا براي ازسرگيري رابطه با تهران در سايه دولت تدبير و اميد، منتظر توافق هسته‌اي بود كه در سايه آن رابطه ميان ايران و جامعه جهاني به روال عادي خود بازگردد. وزير امور خارجه سابق ايتاليا را ايراني‌ها در جريان مذاكرات هسته‌اي با ١+٥ بيش از پيش شناختند.
موگريني در تاريخ يكم نوامبر ٢٠١٤ بر كرسي كاترين اشتون در اتحاديه اروپا تكيه زد. سياستمداري كه ٢٠ سال از اشتون جوان‌تر است از همان زمان مسووليت مذاكرات هسته‌اي ايران را هم از اشتون تحويل گرفت و پس از اين جابه‌جايي تيم مذاكره‌كننده ايران ديگر با كاترين اشتون كه قرار بود به عنوان مشاور موگريني در امور مذاكرات ايران در اين پروژه باقي بماند، ديداري نداشت. موگريني از نوامبر ٢٠١٤ تا پنج سال پس از اين تاريخ همچنان عنوان مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا را برعهده خواهد داشت. حضور وي در اين مسند با ظهور چندپرونده سنگين از مذاكرات هسته‌اي ايران با ١+٥ تا بحران در رابطه اروپا و روسيه و همچنين مسائل اختلاف‌هاي مالي با يونان همراه شد. موگريني برخلاف كاترين اشتون در ماه‌هاي نخست حضور در اتحاديه اروپا در مذاكرات هسته‌اي نقش پررنگي ايفا نكرد. وي عمده كار را به هلگا اشميد، معاون خود واگذار كرد.
در تمام جلسات پس از رسيدن به راهكارهاي مشترك ميان ايران و نماينده اتحاديه اروپا به عنوان نماينده ١+٥ ما تصوير هلگا اشميد را در حال مذاكره با سيدعباس عراقچي، رييس تيم مذاكره‌كننده كشورمان در سطح مديران سياسي مي‌ديديم. در بزنگاه‌هاي مذاكراتي اما فدريكا موگريني خود را به ساير وزراي امور خارجه كشورهاي ١+٥ رسانده و در جريان ١٨ روز ماراتن مذاكراتي در وين دوشادوش محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان و جان كري همتاي امريكايي او براي رسيدن به توافق تلاش كرد. دفتر مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا اعلام كرده است كه اين سفر، فرصتي براي تبادل نظر با مقام‌هاي ايراني درباره اجراي توافق هسته‌اي ايران و ١+٥ و موضوعات منطقه‌اي و دو جانبه است. فدريكا موگريني برخلاف كاترين اشتون كه در مدت زمان حضور در مذاكرات ايران تلاش مي‌كرد با پوششي شبيه به پوشش مورد قبول در ايران در ميان مذاكره‌كنندگان ايراني حاضر شود، از همان ابتدا پوشش اروپايي خود را حفظ كرد و شايد نخستين آشنايي ايراني‌ها با وي به همين تفاوت در ظاهر با اشتون اختصاص داشت. در جريان ١٨ روز مذاكرات در هتل پله كوبرگ وين، موگريني گاه به گاه مقابل چادر خبرنگاران حاضر شده و از آخرين وضعيت جوي مذاكرات با آنها سخن مي‌گفت.
وي بيش از امريكايي‌ها خوشبين به نتيجه و كمتر از روس‌ها اميدوار به حصول به توافق هسته‌اي بود. نام موگريني در آخرين دور از مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و ١+٥ زماني برسر زبان‌ها در ايران افتاد كه برخي رسانه‌ها به نقل از يك منبع روس اعلام كردند كه محمد جواد ظريف در يكي از جلسات تند با وزراي امور خارجه امريكا و كشورهاي اروپايي زماني كه با تهديد به ترك مذاكرات از سوي موگريني روبه رو مي‌شود، خطاب به وي مي‌گويد: «هرگز يك ايراني را تهديد نكنيد.» پس از انتشار اين خبر بود كه مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا به مناسب‌هاي مختلف اعلام كرد كه در مذاكرات خواهان حفظ احترام متقابل است.
وي يك روز پيش از حصول توافق هسته‌اي در وين در مصاحبه‌اي كوتاه با كريستين امانپور، مجري مشهور شبكه سي‌ان‌ان توضيحاتي در خصوص اين خبر داده و گفت: در اين مذاكرات همه دنبال حفظ منافع كشورهاي خود بودند. شايد فرهنگ ما ايتاليايي‌ها با ايراني‌ها نزديك باشد اما آنجا نژادهاي مختلف با فرهنگ‌هاي مختلف داشتيم. ما بارها در اين مذاكرات صداي‌مان را بالا برديم اما اين به خاطر جدي بودن فضاي مذاكرات بود و اينكه همه مي‌خواستيم كار خيلي جدي به سرانجام برسد. با اين همه، ما با هم بر اساس احترام متقابل سخن مي‌گفتيم و در فضايي جدي بحث‌ها را پيش برديم.
فدريكا موگريني پس از حصول توافق هسته‌اي در وين هم در گفت‌وگوهاي متفاوت تاكيد كرد كه توافق هسته‌اي وين نشان داد كه رهبران ايران در جست‌وجوي فصل جديدي در روابط خود با جامعه بين‌المللي هستند. وي در موضع‌گيري‌هاي اخير خود هم بارها به اين حقيقت اشاره كرده كه توافق ميان ايران و گروه ١+٥ به امنيت منطقه‌اي و همچنين امنيت اروپا كمك خواهد كرد.
رقابت قاره سبزي‌ها براي ورود به ايران
توافق تاريخي هسته‌اي ميان ايران و ١+٥ به گشودن فصلي جدي در رابطه ميان ايران و اروپا منجر خواهد شد. سه كشور اروپايي كه در جريان مذاكرات هسته‌اي به اجماع سياسي نياز داشتند تا در برابر ايران يكصدا رفتار كنند امروز براي ورود به بازار اقتصاد ايران با هم رقابت مي‌كنند. با روي كار آمدن دولت تدبير و اميد در ايران و تغيير سياست‌هاي دستگاه ديپلماسي ايران، اروپايي‌ها اندك‌اندك فاصله خود را با ايالات متحده زياد مي‌كنند. از سال ٢٠٠٦ تا ٢٠١٤، اروپايي‌ها از مسير استقلال از امريكا در رابطه با ايران فاصله گرفته بودند و در نهايت براي تصويب قطعنامه‌هاي متفاوت در شوراي امنيت بود كه كشورهاي قاره سبز كنار امريكا ايستاده و تحريم‌هاي چندجانبه را بر ايران تحميل كردند. در دو سال گذشته وزراي امور خارجه كشورهاي اروپايي تمام تلاش خود را در جريان مذاكرات نفسگير به كار گرفتند تا بتوانند توافق هسته‌اي را كه در سال ٢٠٠٥ به دستور امريكا از امضاي آن سرباز زده بودند، به سرانجام برسانند.
توافقي كه مخالفت شديد اسراييل را برانگيخته است اما اروپايي‌ها بي‌توجه به اين اعتراض‌ها مسير تهران را درپيش‌گرفته‌اند. البته فدريكا موگريني هفته گذشته معاون خود هلگا اشميد را راهي تل‌آويو كرد تا سران رژيم صهيونيستي را در جريان هشتمين و آخرين دور از مذاكرات هسته‌اي با ايران قرار داده باشد. پس از توافق هسته‌اي انجام گرفته ميان ايران و ١+٥، اسراييلي‌ها صداي اعتراض خود را بالا بردند اما هيچ‌كدام از وزراي امور خارجه كشورهاي اروپايي راهي تل‌آويو نشدند و تهران را به عنوان نخستين مقصدهاي تورهاي منطقه‌اي خود انتخاب كردند. در اين شرايط اسراييل بيش از آنكه به ادعاي خود نگران تاسيسات هسته‌اي ايران باشد نگران گشايش سياسي پس از توافق هسته‌اي است.
گشايشي كه ايران را به جامعه جهاني بازگردانده و در عوض اسراييل را منزوي خواهد كرد. موگريني پيش از حضور در ايران در اقدامي كه بيشتر جنبه سمبليك دارد به عربستان هم سري مي‌زند تا در خصوص نزديكي به ايران از سوي اروپايي‌ها به خاندان سعود اطمينان خاطر بدهد. پايگاه اطلاع‌رساني اتحاديه اروپا گزارش داد كه موضوعات در دستور كار سفر موگريني به عربستان شامل روابط دوجانبه با عربستان، موضوعات منطقه‌اي، پسايند توافق هسته‌اي ١٤ جولاي ايران و ١+٥ و همچنين موضوعات بين‌المللي كه منافع مشترك طرفين را به همراه دارد، مي‌شود.
تنها دو روز پس از بازگشت تيم مذاكره‌كننده ايران به تهران بود كه هياتي اقتصادي به سرپرستي وزير اقتصاد آلمان راهي تهران شد. فدريكا موگريني نخستين مقام ارشد اروپايي است كه پس از اين توافق هسته‌اي به تهران مي‌آيد و چند ساعت پس از وي هم، لوران فابيوس، وزير امور خارجه فرانسه وارد تهران خواهد شد. آخرين بار در سال ٢٠٠٣ ميلادي بوده است كه رييس دستگاه ديپلماسي فرانسه به تهران آمده بود. كشورهاي اروپايي كه در فاصله سال‌هاي ٢٠٠٦ تا ٢٠١٣ در شوراي امنيت سازمان ملل با بالا بردن دستان خود به تحريم‌هاي ايران و ذيل فصل هفت بردن اين كشور راي مثبت داده بودند، چند روز پس از حصول توافق هسته‌اي در وين، در شوراي وزيران اين اتحاديه به اتفاق آرا برجام را تاييد كردند و سپس نمايندگان كشورهاي اروپايي در شوراي امنيت قطعنامه جديد ايران را كه براي نخستين بار در چند سال گذشته ذيل فصل نبود و تمامي قطعنامه‌هاي پيشين را ملغي اعلام مي‌كرد، به تصويب رساندند. شاخه زيتون‌هايي كه مي‌تواند آغازگر فصلي جديد در رابطه ميان تهران و قاره سبز باشد.
به نظر مي‌رسد كه شرايط بحراني منطقه پايان دادن به بحران غيرضروري پرونده هسته‌اي ايران را براي غربي‌ها اجتناب‌ناپذير كرده است. پرونده هسته‌اي كه در ١٠ سال گذشته از سوي امريكا و اسراييل براي رسيدن به اهداف سياسي در منطقه، مورد اغراق قرار گرفته بود اندك‌اندك به دست تروييكاي اروپايي و وزير امور خارجه دموكرات امريكا براي كمك گرفتن از ايران در بحران‌هاي غيرهسته‌اي منطقه‌اي در مسير عادي‌سازي قرار مي‌گيرد.
مصداق اين سخنان را بايد در اظهارات پنج روز پيش فيليپ هاموند، وزير امور خارجه انگلستان بيابيم كه به صراحت اعلام كرد انگلستان قصد همكاري نزديك با ايران را در نبرد عليه داعش دارد. هاموند كه كشورش از بيش از دو سال پيش رابطه ديپلماتيك بسيار پرتنشي را با تهران تجربه مي‌كند در اين اظهارات اعلام كرد كه توافق با ايران امكان گشايش گفت‌وگوهاي سازنده بيشتر با اين كشور را فراهم كرده و اين امر با توجه به وقايع كنوني منطقه مهم است. مقابله با تهديد داعش در حالي كه در يك سال گذشته اين ايران بوده است كه با وجود تمام تحريم‌هاي مالي و اقتصادي و نظامي موفق به مهار اين جريان در مرزهاي خود شده و به دولت عراق هم در مهار آن كمك كرده است، اصلي‌ترين انگيزه امريكا و اروپا براي به ثمر رساندن مذاكرات هسته‌اي با ايران بوده است.
پس از فدريكا موگريني و لوران فابيوس، تهران در هفته آتي و در روزهاي ١٣ و ١٤ مرداد ميزبان پائولو جنتيلوني، وزير خارجه ايتاليا خواهد بود. علاوه بر اين بر اساس برنامه‌ريزي‌هاي اعلام شده، هينز فيشر، رييس‌جمهور اتريش نيز روزهاي ٧ تا ٩ سپتامبر (١٦ تا ١٨ شهريور) در تهران خواهد بود. قرار است به همراه وي، وزير خارجه اتريش نيز به ايران بيايد. اين اولين سفر يكي از سران كشورهاي اروپايي به تهران از سال ٢٠٠٤ خواهد بود.
هشدار اروپايي به كنگره امريكا
گفته مي‌شود كه يكي از محورهاي مورد بحث در سفر موگريني به تهران، مراحل آتي اجراي برجام است. وزراي امور خارجه و مقام‌هاي رده بالاي كشورهاي عضو اتحاديه اروپا در حالي به ايران سفر مي‌كنند كه در داخل امريكا ميان كاخ سفيد و كنگره بر سر راي مثبت يا منفي به برجام، مشاجره‌هاي جدي در جريان است. در فضايي كه تندروها در داخل ايالات متحده مخالف هرگونه گشايش سياسي براي تهران پس از توافق هستند و برخي از پيش‌بيني‌ها هم حاكي از اين است كه احتمالا راي اوليه كنگره به برجام، منفي خواهد بود، اروپايي‌ها از هم‌اكنون مسير خود را از امريكا در رابطه گرفتن با ايران جدا كرده‌اند. اقدامي كه در حقيقت سيگنالي به تندروهاي امريكايي است. در حالي كه سناتورهاي امريكايي نسبت به تصويب قطعنامه ٢٢٣١ و تاييد برجام در شوراي امنيت پيش از راي خود به اين توافق عصباني هستند، تروييكاي اروپايي در جريان مذاكرات اصرار داشتند كه شوراي امنيت بايد در كوتاه‌ترين فاصله زماني ممكن پس از حصول توافق در وين، اين متن را به تاييد رسانده و قطعنامه ٢٢٣١ را تصويب كند.
دهن‌كجي سياسي به كنگره امريكا كه دست رييس‌جمهور را در مذاكرات هسته‌اي بي‌سابقه با ايران بسته است. جان كري، وزير امور خارجه امريكا هم در جلسه روز پنجشنبه با ١٠ سناتور عضو كميته سياست خارجي مجلس سنا به همكاران سابق خود در اين كميته هشدار داد كه راي منفي كنگره به توافق، به شكست ائتلافي كه عليه ايران در چند سال گذشته ايجاد شده بود منجر خواهد شد و از اين پس اروپايي‌ها، امريكا را شريكي غيرقابل اطمينان براي مذاكرات بين‌المللي خواهند دانست.
اروپايي‌ها با سفرهاي نوبتي به ايران به كنگره امريكا نشان مي‌دهند كه توافق هسته‌اي انجام گرفته ميان ايران و دولت‌هاي ١+٥ به تصويب عالي‌ترين نهاد بين‌المللي يعني شوراي امنيت رسيده و مسير عادي سازي رابطه با تهران فارغ از نظر كنگره آغاز شده است. در حالي كه دورنماي گفت‌وگوهاي بيشتر ميان ايران و امريكا پس از نخستين رايزني مستقيم در ٣٥سال گذشته چندان مشخص و روشن نيست و به قول مقام‌هاي ايراني به چگونگي پيشرفت اجراي برجام بستگي دارد، اروپايي‌ها به دنبال ايجاد شرايطي هستند كه بتوانند روي ايران به عنوان منبع تامين‌كننده انرژي مورد نياز خود در روزهاي تنش با روسيه حساب كنند.