پرسود. اين چيزي است كه اغلب در مورد صنعت نوشابه‌ساز تصور مي‌شد. با مواد اوليه‌اي به ظاهر ارزان و مشترياني پر و پا قرص. اما اين ظاهر قضيه است و حداقل شركت‌هاي ايراني توليدكننده نوشابه وضع خيلي رو به راهي هم ندارند.
به گزارش جام جم، اقتصاد كارخانه‌هاي نوشابه‌سازي ايراني، قبل از انقلاب، آميخته با موفقيت بوده است. مردم از نوشابه‌هاي توليدي بخصوص با طعم پرتقالي استقبال ميكردند و همين استقبال هم باعث شد كه شركت ساسان به بورس راه پيدا كند.
البته برخي هم معتقدند در ابتداي راه عدم تطبيق نوشابه با ذائقه مردم و وابستگي توليدكنندگان اين كارخانه‌ها به برخي فرقههاي مغضوب مردم و حكم تحريم مصرف نوشابه از سوي برخي مراجع از گسترش بازار مصرف اين كالا جلوگيري كرد.
ماجراي حكم تحريم اين بود كه بعد از ورود موسس يکي از شرکت هاي نوشابه سازي به اين صنعت، مردم به دليل وابستگي او به بهائيت از مصرف نوشابه خودداري ميكردند. فتواي علماي بزرگي چون آيت‌الله بروجردي در اين زمينه بسيار موثر بود.
آمارهاي غيرموثق حكايت از اين دارد كه در سال1356، 28 توليدكننده نوشابه در ايران بودند كه درمجموع حدود يك ميليارد و 700 ميليون ليتر نوشابه توليد ميكردند.
مصادره اموال نوشابه‌سازها در ابتداي انقلاب، شرايط انقلاب و جنگ تحميلي در كنار تحريم و وارد نشدن اسانس‌هاي نوشابه شرايط نوشابه در دهه 60 را كمي بحراني كرد. با اين حال، آمارهاي غيرموثق مي‌گويند توليد نوشابه در سال 62، به 2 ميليارد و 600 ميليون ليتر رسيد اما باز هم توليد به قدر تقاضا نبود، به‌طوري كه جمله معروف «نوشابه بدون ساندويچ داده نمي‌شود» در اغذيه فروشي‌ها در خاطر مردم باقي مانده است.
شرايط در دهه 70 بهبود پيدا كرد. آمارها مي‌گويند در طول سال‌هاي 1370 تا 1385، 110 كارخانه توليد نوشابه در ايران تاسيس شده است. شركت نوشاب در اين دهه تاسيس شد و توانست ليسانس كوكاكولا را به دست آورد.
خوشگوار هم باز توانست اسانس كوكا را وارد كند. با اين حال باز هم تحريم باعث شد صنعت نوشابه‌سازي به فرمول‌ها و اسانس‌هاي داخلي رو آورد.
آخرين گزارشي كه از وضعيت نوشابه بيان شده است حكايت از وجود 132 واحد توليدي نوشابه در ايران دارد.
76 درصد اين واحدها به بخش خصوصي تعلق دارد و 24 درصد متعلق به بخش عمومي است. ظرفيت اسمي اين واحدها، حدود 4 ميليارد و 300 ميليون ليتر است. اما توليد حدودا 2 ميليارد كمتر است.
اين آمار به آن معناست كه واحدهاي توليدي نوشابه با 56 درصد ظرفيت اسمي خود كار ميكردند. اين ميزان توليد، يك درصد توليد نوشيدني‌هاي گازدار در سراسر جهان است. ميزان كل توليد نوشيدني‌هاي گازدار در سال 2006، حدود 196 ميليارد ليتر بوده است.
بيشترين ميزان توليد نوشابه در ايران، مربوط به استان خراسان رضوي است و بعد از آن استان تهران. طبق آمار سال 1385 در 26 استان ايران كارخانه توليد نوشابه وجود دارد.
سرمايه اين شركت‌ها حدود 310 ميليارد تومان است و حدود 18 هزار نفر هم در اين واحدها مشغول به كارند. 50 هزار نفر هم به صورت غيرمستقيم در اين صنايع مشغول به كارند. صنعت بسته‌بندي يكي از صنايع وابسته به نوشابه‌سازي است.
آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت حاكي از خرج 180 ميلياردي شركت‌هاي نوشابه‌سازي در طول سال 1385 و درآمد 310 ميلياردي آنها دارد و اين يعني سود 130 ميلياردي اين شركت‌ها در طول يك سال مالي.
اين سود البته سهم همه شركت‌ها نيست و حتي شركت قديمي و معتبري چون ساسان به دلايل مختلفي زيانده و از بورس اوراق بهادار هم خارج شد.
درمورد صادرات و واردات نوشابه بايد به آمار گمرك مراجعه كرد. در سال 1389، 18 هزار تن نوشابه به ارزش 9 ميليون دلار و 125 تن اسانس كولا به ارزش 310 هزار دلار از كشور صادر شده است.
در مقابل 55 هزار تن نوشابه به ارزش 32 ميليون دلار و 21 تن اسانس كولا به ارزش يك ميليون دلار وارد كشور شده است. از مقايسه اين آمار، اين برداشت مي‌شود كه اسانس وارد شده كولا به كشور بسيار گرانقيمت‌تر از اسانس صادر شده است اما ارزش نوشابه‌ها تفاوت چنداني با هم ندارد.
اما در سمت تقاضاي ايرانيان براي نوشابه چه مي‌گذرد؟ طبق آمار وزارت صنعت، هر ايراني به طور متوسط 33 ليتر نوشابه مصرف مي‌كند. اين آمار 3 ليتر از ميانگين جهاني بيشتر است.
بزرگترين مصرف‌كننده نوشابه در جهان ايالات متحده آمريكاست كه ميانگين سرانه آن به ازاي هر فرد، 192 ليتر است.
گفته مي‌شود تبلیغات منفي عليه نوشابه در رسانه‌ها، ممنوعيت مصرف نوشابه در ادارات دولتي و ممنوعيت تبليغ نوشابه در صداوسيما در فروش نوشابه تاثيرگذار بوده است. برخي شركت‌هاي نوشابه هم به طور رسمي به اين‌گونه اقدامات اعتراض كرده‌اند.
اقتصاد جهاني نوشابه بسيار بزرگتر از اقتصاد آن در ايران است. كوكاكولا به عنوان بزرگترين برند، آنطور که در سايت خودش ادعا کرده حدود يك ميليارد و 800 ميليون دلار در هر روز فروش جهاني دارد، در 200 كشور دنيا فروخته مي‌شود (يعني همه كشورها به جز كره شمالي و كوبا) و 146 هزار كارمند دارد.
ارزش برند اين شركت 34 ميليارد دلار است. شركت كوكاكولا دارنده چهار برند از پنج برند برتر نوشابه در جهان است. (مطابق آمار سال 2006) پپسي در رده دوم برندها قراردارد و ارزش برند آن 9 ميليارد دلار است. فروش كلي پپسي در هر سال حدود 60 ميليارد دلار است؛ يعني تقريبا يك پنجم كوكاكولا.
آنچه از يك نگاه سر انگشتي به آمار و ارقام بر ميآيد، اين است كه فقط فروش روزانه دو كارخانه كوكاكولا و پپسي در دنيا، چيزي در حد دو ميليارد دلار است.
هر چند كه اين دو بزرگترين برندهاي نوشابه‌سازي در دنيا محسوب مي‌شوند، اما تمام صنعت نوشابه‌سازي دنيا را نمي‌توان در آنها خلاصه كرد، احتساب كارخانه‌هاي كوچك‌تر بين‌المللي نوشابه‌سازي و كارخانه‌هاي بسيار زياد محلي در نقاط مختلف دنيا در كنار اين دو كارخانه ممكن است كار را به رقم‌هاي سرگيجه‌آوري برساند.
آنطور كه موسسه آماري بين‌المللي «لوسينتل» در پايگاه اطلاع‌رساني خود اعلام كرده، ارزش بازار جهاني نوشابه در سال 2012، رقم سرسام‌آور 1280 ميليارد دلار بوده است.
اين موسسه همچنين پيش‌بيني كرده اين رقم تا سال 2017 رشدي 6/4 درصدي را هم تجربه كند و به مبلغ 1347 ميليارد دلار برسد. اين در حالي است كه وضع براي كارخانه‌هاي ايراني نوشابه‌سازي به اندازه نوشابه‌سازهاي بزرگ جهان «گل‌وبلبل» نيست.
البته از آنجا كه در برنامه‌ريزي‌هاي كلان كشوري، به دليل مضرات و آسيب‌هاي نوشابه، ديد نه‌چندان به مثبتي به اين نوشيدني وجود دارد، اين افول نسبي مي‌تواند قابل تحليل باشد.
اما به گواه تجربه اقتصاد و بازار در كشور ما چندان پيش‌بيني‌پذير نيست و از همين رو گمانه‌زني در خصوص آينده بازار نوشابه در ايران، دشوار و احتمالا غيرمنطقي است.