کمپین اینستاگرامی آنجلینا جولی برای ارسال تکه‌ای بریده شده از مو برای آنچه از سوی او یک گالری هنری در نیویورک و در واکنش به حوادث پس از فوت مهسا امینی عنوان شده در داخل کشورمان واکنش‌های مختلفی را به همراه داشته است.
به گزارش خبرآنلاین، گروهی این اقدام را یک تلاش برای سرقت «ژنوم» دختران ایرانی معرفی می‌کنند و هشدار داده اند. روزنامه همشهری و اعضای جبهه انقلاب اسلامی در فضای مجازی این افراد را تشکیل می‌دهند و در سوی مقابل کیانوش جهانپور پزشک عمومی و مدیر روابط عمومی اسبق وزارت بهداشت می‌گوید موی کوتاه شده از سر اصلا حاوی دی ان‌ای نیست که بخواهد سرقتی انجام بپذیرد و در حقیقت برای رسیدن به ژنوم ایرانیان راه‌های بسیار ساده تری است. اینکه ۷ میلیون ایرانی خارج از مرز‌های سرزمینی ایران هستند. مهاجران نسل اولی که بسیاری از آن‌ها در سال‌های اخیر به غرب برای ادامه زندگی رفته اند. آن‌ها به آزمایشگاه می‌روند، زندگی روزمره دارند و کیس‌های ساده تری برای کشف ژنوم ایرانی‌ها خواهند بود.
کدام یک از این دو گروه درست می‌گویند؟ دکتر محمود تولایی متخصص ژنتیک، استاد دانشگاه شهید بهشتی و دبیرعلمی همایش ژنتیک ایران در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «متاسفانه مشکل اینجاست که وقتی بحث‌های علمی و تخصصی به فضا‌های عمومی می‌آید دچار چنین اشکالاتی می‌شود و سوء برداشت‌هایی به همراه دارد. اگر تخصصی به مسئوله نگاه کنیم، برای برداشت پروفایل ژنتیکی افراد حتما نیاز به پیاز یا ریشه مو وجود دارد و نمی‌شود از تار موی چیده شده به این پروفایل رسید، چون تار موی بدون ریشه، فاقد دی ان‌ای است.»
این گفته را دکتر پانته آ ایزدی، متخصص ژنتیک و استاد دانشگاه تهران هم که اصلا این ماجرا را نشنیده و می‌گوید علاقه‌ای به شبکه‌های اجتماعی و بحث‌های شان ندارد، تنها در قالب یک پرسش علمی تایید می‌کند و می‌گوید: «وقتی یک تکه از موی سرتان را می‌چینید، حالا یا به سلمانی می‌روید و مو‌های تان را کوتاه می‌کنید، در حقیقت این بخش، بخش مرده مو است. ساقه مویی که فاقد دی ان‌ای. اگر قرار باشد از مو دی ان‌ای استخراج شود، باید یک دسته از مو‌های سر را از ریشه بکنید که خیلی کار دردناکی است و بعید می‌دانم کسی برای این کار پیشقدم شود. دی ان‌ای را فقط می‌شود از ریشه مو گرفت و بعید است کسی حاضر شود موهایش را محکم از ریشه بکند که برای یک نمایشگاه یا حالا هر چیزی ارسال کند، ولی خب جریان‌های رسانه‌ای این سلبریتی‌ها و هالیوودی‌ها را فرصت ندارم و علاقه‌ای هم ندارم که پیگیری کنم و برای همین است که اصلا در جریان این بحث‌ها و جنجال‌ها نیستم.»
این جمله را می‌گویند دکتر ملک زاده استاد و پژوهشگر پزشکی و معاون پیشین پژوهشی وزارت بهداشت، مدام در کلاس‌های درسش تکرار می‌کرده است: «با سرعتی که علم ژنتیک در پژشکی پیش می‌رود، هیچ بعید نیست آنچه امروز ما به عنوان پزشکی نوین اسم می‌بریم تبدیل به طب سنتی و شبه علم شود.» این تقریبا شبیه نظری است که دکتر تولایی در نگاه همراه با تردید به رفتار آنجلینا جولی دارد و می‌گوید: «درست است که تکه‌ای از مو فاقد دی ان‌ای است، اما تکنولوژی با سرعتی پیش می‌رود که محیرالعقول است. مثلا الان در متد‌های جدید می‌گویند پروتئین‌ها هم ساختار انحصاری دارند؛ و وقتی مثلا ما صحبت ژن را پیش می‌کشیم. حداقل ۲۰ هزار ژن کارکردی در بدن ما وجود دارد و ده‌ها هزار ژن غیر کارکردی؛ بنابراین کار خیلی پیچیده‌ای است که ما از پروتئین‌ها به ساختار ژنتیکی کارکردی بدن یک فرد برسیم یا نرسیم. اما مشکل اینجاست که هیچ کس هم با قطعیت نمی‌تواند این را رد کند که می‌شود پروژه‌ای پشت این درخواست‌های هنری و دارای ظاهر‌های فرهنگی و تحت پوشش سلبریتی‌ها باشد.»
بخشی از این جنجال، استدلال کیانوش جهانپور درباره امکان رسیدن به ژن ایرانیان از طریق ۷ میلیون مهاجر است. بحثی که دکتر تولایی آن را یک استدلال منطقی نمی‌داند و می‌گوید: «آنچه که در بدن ما فعالیت می‌کند ژن‌ها هستند، اما این ژن‌ها بر اثر شرایط زندگی، تعذیه و عوامل محیطی تغییر می‌کند؛ بنابراین پالس‌هایی که ژن‌ها از محیط دریافت می‌کنند اثر پذیر است و در علم به آن‌ها اپی ژن می‌گویند. بنابر این ضمن اینکه من معتقدم با این فعالیت‌ها نباید سهل انگاری کرد، چون ما نمی‌دانیم پشت این فعالیت‌ها و دکور‌ها در آن سوی دنیا چه اتفاقاتی در جریان است و باید احتیاط داشت و تجربه حدودا ده سال قبل فیلم «برای اما» هم این نیاز به دقت را بیشتر می‌کند. اگر یادتان باشد «اما» دختر ۱۳ ساله ایرانی بود که به نوعی بیماری سرطان خون مبتلا بود و آن موقع گلشیفته فراهانی و دیگر سلبریتی‌ها آمدند این فیلم را منتشر کردند و از مردم خواستند تا قطره‌ای از خون شان را برای لابراتواری در خارج از کشور بفرستند تا ما ببینیم چه کسی می‌تواند برای پیوند خونی با این کیس باشد.
خب این رفتار با هر نیتی منجر به جمع آوری انبوهی از نمونه‌های ژنتیکی مردم ایران می‌شد. چون که می‌دانیم قطره خون حاوی تمام گنجینه ژنتیکی یک فرد است. اما ریشه مو بدون ریشه خیلی کارکردی درباره بحثی که مطرح شده ندارد. برای همین هم من تئوری‌های توطئه درباره وجود دست‌های پنهان را نه می‌توانم رد کنم و نه تایید.»
در مقابل این دیدگاه دکتر پانته آ ایزدی نظری متفاوت دارد او معنقد به این دیدگاه است که وقتی درباره ژن‌ها حرف می‌زنیم، کاملا مشخص است که شناسنامه ژنی یک ایرانی از باستان تا امروز و یا یک ایرانی خارج از کشور خیلی تفاوتی با هم ندارد. او در این باره به خبرآنلاین می‌گوید: «دی ان‌ای یک جمعیت، به هر حال با اب و هوا عوض نمی‌شود. ما این شناسنامه نژادی را از اجدادمان گرفتیم. با توجه به اقوامی که اجدادمان را تشکیل می‌داده اند. پس اگر یک ایرانی از کشور خارج شود دی ان‌ای را با خود می‌برد، چون این شناسنامه ژنتیک را خودش از پدر و مادرش به ارث برده و آن‌ها از اجدادشان. پس به هر حال ایرانی، ایرانی است و شاخص‌های خودش که قومیتش را با خود به همراه دارد. پس درباره شناسنامه ژنی باید بگوییم نیازی نیست که یک ایرانی تما باید در ایران باشد تا شناسنامه ژنی کشورش را به همراه داشته باشد و رسیدن به این اطلاعات به راحتی از طریق ایرانیان مهاجر هم امکان پذیر است.»
اما بحث تنها درباره ژنتیک و شناسنامه ژنی نیست و درباره اپی ژن‌ها هم می‌شود اینچنین نظر داد؟ دکتر ایزدی پاسخ می‌دهد: «اگر چیز‌های دیگری قرار باشد بررسی شود قطعا تغییرات را شاهد هستیم. در بحث اپی ژن‌ها این تغییرات رخ می‌دهد. دی ان‌ای ژنوم ثابتی است، اما در بحث اپی ژن‌ها عوامل محیطی باعث تغییرات می‌شوند و آر ان‌ای گرفته شده تغییر می‌کند و پروتیین‌هایی که از آن‌ها مشتق می‌شود هم تغییر می‌کند، اما درباره دی ان‌ای، تغییری رخ نمی‌دهد. می‌بینید که از بقایای استخوان‌های به جای مانده چند صد ساله حتی می‌توانند شناسنامه ژنتیکی استخراج کنند و تبارشناسی را انجام دهند. یا مثلا همین بحث بازطراحی‌های بر اساس هوش مصنوعیی و مدل سازی‌های تقریبی که این روز‌ها مد شده که البته خیلی دقیق هم نیستند.»
تئوری‌های توطئه و ساختن ویروس‌هایی مثل کرونا برای مردم از طریق همین سرقت‌های ژنتیکی. مثلا از نمونه بزاق ها؟ این چیزی است که علیرضا آل داوود عضو ستاد فرماندهی جبهه انقلاب در فضای مجازی درباره اش ادعا کرده است. این‌ها آیا واقعیت دارد؟ پرسشی که دکتر تولایی در پاسخ به آن‌ها می‌گوید: «ببینید از طریق بزاق ویروس کرونا ساخته نمی‌شود. دقیقش می‌شود اینکه یک قطره بزاق دهان می‌تواند مثل یک تکه از پوست یا ریشه مو یا قطره خون کل پروفایل ژنتیکی یک فرد را در اختیار محقق قرار دهد. چون در بدن هر انسان بالغ ۱۰۰ تریلیون سلول دارد و هر سلول کل ویژگی‌های ژنتیکی یک فرد را دارد. یعنی همه این سلول‌های دارای هسته غیر از گلبول‌های قرمز ما که فاقد هسته هستند هر جزئی از آن بدست کسی بیفتد می‌تواند ساختار ژنتیکی فرد را بدست بیاورد. همین کاری که در پرونده‌های جنایی استفاده می‌کنند. ولی اینکه بگویند از بزاق ویروس کرونا ساخته شده که واقعا حرف خالی از علم است. از زنتیک به همه اطلاعات یک سلول زنده می‌توان رسید.
بنابر این می‌توان از شناسنامه ژنی به ایمنی رسید. می‌شود برای این حساسیت‌ها که که از عوامل ژنی استخراج می‌شود، عامل حساسیت و ضعف در برابر یک بیماری را با ساخت واکسن پر کرد و بر خلافش هم اگر کسی دنبال ایجاد اختلال باشد، می‌توان با داشتن اطلاعات نقاط ضعف در ساخت ویروس‌ها استفاده کرد. در جنایت‌هایی که در رفتار‌های بیوتروریسم اتفاق می‌افتد، از این اطلاعات بهره می‌گیرند. بالاخره ساده اندیشی هم نمی‌شود داشت. این که مثلا یک پزشک بگوید اگر کلی ایرانی خارج از کشور هستند و می‌شود نمونه‌ها را از آن‌ها گرفت هم دیگر خیلی ساده اندیشانه است. با توجه به بحث اپی ژن‌ها که گفتم، نمی‌توان تئوری توطئه را هم در مواردی اینچنینی رد کرد و نگاه همراه با تردید به کمپین خانم آنجلینا جولی خیلی هم بی ربط نیست. اگرچه واقعا با علم امروز بریده‌ای از مو برای یافتن شناسنامه ژنتیکی خیلی شیوه منطقی به نظرنمی رسد.»
دکتر پانته آ ایزدی، اما به این پرسش پاسخ نمی‌دهد، چون می‌گوید تخصصی در این زمینه ندارد: «من اقلا در این باره سواد ندارم و ترجیح می‌دهم درباره چیزی که مطالعه ندارم صحبت نکنم. یکی از خطرات بزرگ این است که درباره چیزی که سواد ندارند چیزی نگویند، چون حاصل این اتفاق تولید شبه علم است.»
از کشتن افراد عینکی به جرم روشنفکر بودن تا حذف پول و مذهب از مناسبات اجتماعی / فاجعهبارترین حرکت قرن بیستم برای ساخت اتوپیای روستایی
شباهتهای قائد بغداد و پیشوای برلین؛ از میل به ویرانگری تا قهرمان پرستی
طرز تهیه کباب لاهماجون، خوشمزهترین کباب ترکی
سالاد فیله مرغ سوخاری با سس رنچ، جذابترین سالادی که تابهحال خوردهاید
