نقشه‌ راه جدید ایران و آژانس

دیدار گروسی و اسلامی در وین یکی از نشانه‌های توافق ایران و آژانس درباره یک نقشه راه جدید است. بر اساس این معادله جدید، ایران و آژانس مسائل باقی‌مانده را به جای روز باز اجرا یعنی ۱۲۰روز پس از امضای توافق هسته‌ای، قبل از روز صفر حل خواهند کرد. بر این اساس این امید می‌رود که تهران و آژانس طی ۲تا ۳ماه آینده بتوانند مشکلات خود را با یکدیگر حل کنند.

به گزارش دنیای اقتصاد رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عصر سه‌‌شنبه در پیامی توییتری به دیدار خود با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران پرداخت. وی در این پیام توییتری نوشت: «دو روز با محمد اسلامی، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران درباره تعامل مجددمان برای روشن شدن موضوعات پادمانی باقی‌مانده گفت‌وگو داشتیم. کار زیادی پیش روی ما قرار دارد.»

مسائل پادمانی یکی از مهم‌ترین چالش‌های فراروی احیای برجام است و در عین حال به یکی از اختلافات مهم تهران و واشنگتن تبدیل شده است.

اما صحبت اخیر گروسی درباره اینکه هنوز کار زیادی پیش‌‌روی ایران و آژانس قرار دارد حکایت از آن دارد که احتمالا مهم‌ترین مساله باقی‌مانده بین ایران و طرف غربی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یعنی حل مساله پادمانی نیاز به صرف زمان بیشتری دارد.

البته ایران و آمریکا در حوزه تضمین نیز اختلافاتی بین‌‌شان باقی مانده و تهران خواهان آن است که حتی اگر دولت بعدی آمریکا از توافق خارج شد آمریکا تضمین بدهد تا شرکت‌‌هایی که در ایران آغاز به کار کرده‌‌اند تا دو سال و نیم بعد بتوانند بدون هیچ خطر تحریمی به فعالیت‌‌شان ادامه دهند.

اما ظاهرا تا مساله بین ایران و آژانس یعنی مساله پادمان یا همان سه مکان ادعایی حل نشود، توافقی هم بین تهران و واشنگتن حاصل نخواهد شد. در این خصوص ایران فرمول خود را به طرف غربی و آژانس ارائه کرده است.

ایران در آخرین پاسخ به آمریکا گفته که پرونده ایران باید قبل از روز صفر، یعنی روز اجرای برجام بسته شود. الگویی که ایران به دنبال عملیاتی شدن آن است، شبیه مدلی است که ایران و کشورهای ۴+۱در وین در اسفند ۱۴۰۰ داشتند. در آنجا قراری بین ایران و آژانس گذاشته شد مبنی بر اینکه تا سه‌‌ماه بعد یعنی ماه ژوئن، آژانس سوالات خود را به ایران تحویل و ایران هم به صورت مکتوب پاسخ دهد. در این راستا ایران دو نشست هم با آژانس برگزار کرد. اما سومین دور این نشست با صدور قطعنامه شورای حکام علیه ایران مواجه شد.

اما در آخرین دور مذاکرات در وین در مردادماه توافق شد که اگر ایران همکاری‌‌‌‌‌‌ها و اقدامات مقتضی را درباره سه ‌‌‌‌مکان ادعایی با آژانس داشته باشد، غربی‌‌‌‌‌‌ها در روز بازاجرا یعنی ۱۲۰روز پس از روز صفر (آغاز اجرای برجام) پرونده ایران را در شورای حکام ببندند. برجام طبق پیش‌‌‌‌‌‌نویس ۳۵صفحه‌‌‌‌‌‌ای جوزپ بورل قرار است در چهار مرحله اجرایی شود؛ این مراحل عبارتند از: روز صفر، روز تایید، روز اجرای مجدد و روز تکمیل.

اما ایران با این راهکار و فرمول موافق نیست و این نگرانی را دارد که اگر بپذیرد در روز بازاجرا پرونده ابعاد احتمالی بسته ‌‌شود، ممکن است آنها به تعهد خود پایبند نباشند.چرا که عباراتی همچون اینکه در صورت انجام اقدامات مقتضی از سوی ایران، پرونده پادمانی علیه کشورهای در روز بازاجرا مختومه خواهد شد، مبهم است. این در حالی است که در آن مقطع ایران وارد فرآیند اجرای برجام شده است و در این صورت اگر آژانس و غرب تصمیم بگیرند پرونده را مختومه اعلام نکنند و در مقابل، ایران هم بخواهد اقداماتی را که انجام داده است به حالت قبل بازگرداند، به عنوان مقصر شناخته خواهد شد. بنابراین بر مبنای الگوبرداری از مذاکرات ماه مارس (اسفند ۱۴۰۰) ایران می‌گوید اول باید پرونده پادمان در آژانس بسته شود تا وارد اجرای برجام و روز صفر شویم.

این فرمول ایران یعنی اینکه ابتدا پرونده اختلافات با آژانس بسته شود نیازمند یک بازه زمانی دو تا سه ماهه است.

با وجودی‌که در برخی تحلیل‌‌ها آمده است که قرار بود هفته گذشته توافق حاصل و تحریم‌ها نیز لغو شود و به دلیل ناآرامی‌‌ها در ایران این موضوع به تعویق افتاد، اما چنین سناریویی باتوجه به فرمولی که خود تهران در نظر دارد دور از تصور است.

باید توجه داشته باشیم که دیدار مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با رئیس ‌‌سازمان انرژی اتمی ایران روز دوشنبه انجام شد؛ دیداری که پیش‌تر تاریخ آن مشخص شده بود و ارزیابی رافائل گروسی از آن نیز این بود که هنوز کارهای زیادی پیش‌‌روی طرفین قرار دارد.

در این بین اگر تهران و آژانس به توافق برسند در مرحله بعد باید روند راستی‌آزمایی آغاز شود.

آژانس می‌خواهد درباره سه مکان ادعایی که گفته شده آثار اورانیوم غنی شده با منشأ انسانی در آن یافت شده نیز تحقیق کند. بنابراین چه حل مساله سه مکان ادعایی و چه راستی‌آزمایی پاسخ‌های ایران دو سه ماه زمان لازم دارد. یعنی اگر فرآیند راستی‌آزمایی و همکاری تهران و آژانس از همین امروز هم کلید بخورد احتمالا تا سه ماه دیگر آژانس بتواند نتیجه‌‌گیری را اعلام کند و بعد از آن نیز توافق هسته‌‌ای بین ایران و آمریکا اعلام شود.

اگر بخواهیم تحلیلی از این بازه زمانی داشته باشیم زمان توافق احتمالی ایران و آژانس و سپس نیز اعلام احیای برجام احتمالا موکول می‌شود به بعد از برگزاری انتخابات میان‌‌دوره آمریکا در آبان ماه. یعنی زمانی که دموکرات‌‌های حاکم بر کاخ سفید نیز از نتیجه انتخابات مطلع شده‌‌اند و با دل‌‌نگرانی کمتری سر میز مذاکرات با ایران حاضر می‌شوند.

در این رابطه اگر اظهارنظر مقامات آمریکایی را نیز در نظر بگیریم درمی‌‌یابیم که آنها نیز خود را برای توافق در چند ماه آینده آماده می‌کنند. همچنان‌که جان کربی، هماهنگ‌‌‌‌کننده ارتباطات شورای امنیت ملی آمریکا و آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا و برخی دیگر از مقامات کاخ سفید اخیرا در صحبت‌هایشان بارها بر این موضوع تاکید کرده‌‌اند که توافق در آینده‌‌ای نزدیک امکان‌پذیر نیست.

همچنین نشست بعدی شورای حکام کمتر از سه ماه دیگر یعنی آذر ماه (ماه نوامبر) خواهد بود که به نظر می‌‌رسد تا آن زمان ایران و آژانس مشکلات فی‌مابین را حل کرده و در آن نشست نیز قطعنامه‌‌ای صادر و صلح‌‌آمیز بودن برنامه‌‌ هسته‌‌ای ایران مورد تایید و تاکید قرار خواهد گرفت.

درواقع با توجه به فرمول ایران برای حل اختلافات پادمانی و زمان‌‌بندی محتمل با هدف به نتیجه رسیدن تهران و آژانس، این تحلیل که گفته می‌شود قرار بود هفته گذشته تحریم‌ها لغو شود، از اعتبار برخوردار نیست .

صحبت‌های رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از دو روز دیدارش با اسلامی نیز موید این موضوع است که هنوز راهی نه چندان کوتاه بین ایران و آژانس برای حل اختلافات باقی است. همچنان‌که گروسی روز دوشنبه و پس از نخستین دیدارش با محمد اسلامی گفت که گفت‌وگوها با ایران برای شفاف‌‌سازی درباره موضوعات برجسته پادمانی از سر گرفته شد ولی بعد از دومین دیدار و رایزنی با این مسوول ایرانی تاکید کرد که کار زیادی پیش روی ما قرار دارد.