رد صلاحیت داریم یا نداریم؟!

«در شورای نگهبان واژه‌ای به اسم رد صلاحیت وجود ندارد و اگر فردی ادعایی می‌کند، به قانون مراجعه کند»؛ جمله‌ای که برای نخستین‌بار از زبان یک عضو شورای نگهبان بیان می‌شود. این در حالی است که کدخدایی پیش از این بارها و بارها از واژه «رد صلاحیت» استفاده کرده است. مثلا یک بار گفته بود: «شرایط احراز صلاحیت نامزدهای مجلس شورای اسلامی با ریاست‌جمهوری متفاوت بوده و همه این شرایط در قانون مشخص شده است.

به گزارش شرق، شورای نگهبان بررسی صلاحیت‌هایی را که انجام می‌دهد، منجر به این می‌شود که افرادی تأیید صلاحیت و اشخاصی رد صلاحیت می‌شوند. گاهی اوقات افراد گمنام هستند و ما آنها را احراز نمی‌کنیم، چون شرایطی را که قانون معین کرده احراز نکرده‌ایم و این افراد نیز در زمره ردصلاحیت‌شده‌ها هستند.

یک‌ بار دیگر هم گفته بود: «واژه رد یا تأیید صلاحیت آن‌طورکه در افکار عموم و رسانه‌ها مطرح شده، اشتباه بوده یعنی رد ‌صلاحیت به آن مفهومی که در انتخابات مجلس است، در انتخابات ریاست‌جمهوری وجود ندارد». او در آخرین گفت‌وگوی خود با روزنامه کارگزاران هم باز به این تفکیک اشاره کرده بود؛ همان گفت‌وگویی که واکنش دختر مرحوم هاشمی رفسنجانی را در پی داشت.

کدخدایی گفته بود: «اصلا ما در انتخابات ریاست‌جمهوری رد صلاحیت نداریم. پس با جرئت می‌گویم که مرحوم هاشمی اصلا رد صلاحیت نشدند». تأکید او بر«انتخابات ریاست‌جمهوری» یعنی اینکه در «انتخابات مجلس» بحث ردصلاحیت وجود دارد.

اما او در آخرین اظهار نظر خود حتی این را هم تکذیب می‌کند.

فائزه هاشمی در واکنش به همین اظهار نظر کدخدایی گفته است: «احراز عدم صلاحیت در گذشته وجود داشته ولی چند سال است که مسیر عوض شده و باید این نهاد ثابت کند که کسی صلاحیت ندارد، نه اینکه خود کاندیدا ثابت کند صلاحیت دارد. در آن مقطع که بحث انتخابات ۹۲ مطرح بود، از آقایان لاریجانی و روحانی خواسته شد تا با آقای هاشمی راجع به انصراف از کاندیداتوری صحبت کنند که خوشبختانه بابا انصراف نداد و منتظر ماند تا آنها رد صلاحیتش کنند».

رد صلاحیت یعنی محرومیت از حقوق شهروندی
قانون‌گذار هفت شرط ایجابی و سلبی را برای نامزدهای انتخابات مجلس شورای اسلامی در نظر گرفته و گفته است مجریان و ناظران مکلف‌اند صلاحیت نامزدها را براساس این شرایط احراز کنند. ماده 28 قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی هفت شرط را برای انتخاب‌شوندگان در هنگام ثبت‌نام قید کرده که به این شرح است: «اعتقاد و التزام عملی به اسلام و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران، ابراز وفاداری به قانون اساسی و اصل مترقی ولایت مطلقه فقیه، داشتن حداقل مدرک کارشناسی‌ارشد و یا معادل آن، نداشتن سوء شهرت در حوزه انتخابیه، سلامت جسمی در حد برخورداری از نعمت بینایی، شنوایی و گویایی و حداقل سن 30 سال تمام و حداکثر 75 سال تمام». مجریان و ناظران در بررسی صلاحیت‌ها مکلف‌اند به کسانی اجازه دهند که وارد گردونه انتخابات شوند که مشخص شود آنان به شرایط اعلام‌شده پایبند هستند و آن شرایط را دارند.

رد صلاحیت، به این معناست که مسئولان مربوط علم قطعی و یقینی بر فقدان شرایط موضوع ماده 28 در فرد داوطلب کسب کرده باشند که در این صورت فرد حق شرکت در انتخابات به عنوان نامزد انتخاباتی را نخواهد داشت. به اعتقاد برخی حقوق‌دان‌ها رد صلاحیت به این معنی محرومت شهروند از یک حق شهروندی است.

حجت‌الاسلام دکتر سیدحسین هاشمی، عضو هیئت علمی دانشگاه مفید پیش‌از‌این در یک برنامه تلویزیونی نامزدی در انتخابات را از نظر حقوقی یک حق دانسته و گفته بود: «در‌حالی‌که اصل را باید بر برائت و حق برخورداری از حقوق اجتماعی بدانیم، کسانی که در زمره عدم احراز صلاحیت‌ها قرار گرفته‌اند هم باید در صف تأییدصلاحیت‌شده‌ها در نظر گرفته شوند».

هاشمی این سؤال را مطرح کرده بود که وقتی شورای نگهبان از نهادهای امنیتی و قضائی استعلام می‌گیرد، آیا درست است که نامزدها را در زمره عدم احراز صلاحیت‌ها اعلام کند؟ هاشمی توضیح داده بود: «چون بحث برداشت ذهنی است، باید عدم احراز صلاحیت‌ها را هم به نفع نامزدهای انتخابات احراز کرد و نه به ضرر آنها. حق برخورداری از حقوق شهروندی ازجمله حقوق مردم است و محرومیت از حقوق اولیه نیاز به اثبات ندارد. یکی از خلأ‌های قانونی این است که نهادی که نامزدهای رد صلاحیت ‌شده می‌توانند به آن اعتراض کنند، نباید نهادی باشد که زیر نظر هیئت‌های نظارت است بلکه باید نهادی مستقل به این اعتراض‌ها رسیدگی کند».

برای همین معتقدند که عدم احراز صلاحیت به معنای رد صلاحیت نامزدها نیست بلکه این مسئله به معنای آن است که صلاحیت‌ها در برخی نامزدها احراز نشده است. عدم احراز وجود صلاحیت، به این معناست که ناظران علی‌رغم انجام تحقیقات گسترده سلبا و اثباتا نتوانسته‌اند در خصوص شرایط موضوع ماده 28 علم قطعی کسب نمایند. در این حالت ازآنجایی‌که احراز صلاحیت و شایستگی افراد برای شرکت در انتخابات منوط به احراز و تعیین اوصاف مذکور در فرد است، داوطلب مذکور تأیید صلاحیت نخواهد شد.