یک تور بی سابقه برای ظریف

محمدجواد ظریف صبح امروز - یکشنبه - برای نخستین بار در کسوت وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روانه 6 کشور آمریکای لاتین شد تا فصلی تازه را در روابط دوجانبه و چندجانبه با کشورهای این منطقه آغاز کند.

 رییس دستگاه دیپلماسی ایران در سفر فشرده و یک هفته ای خود به 6 کشور آمریکای مرکزی و جنوبی، قرار است از کوبا، نیکاراگوئه، اکوادور، شیلی، بولیوی و ونزوئلا دیدار و با مقام های بلندپایه این کشورها درباره گسترش روابط در زمینه های مختلف بحث و تبادل نظر کند.

وزیر امور خارجه را در جریان این سفر علاوه بر شماری از مقام های بلندپایه سیاسی، هیاتی متشکل از 60 نفر از تجار، بازرگانان و صاحبان شرکت های بخش خصوصی و دولتی که بویژه در زمینه خدمات فنی و مهندسی فعالیت دارند، همراهی می کنند.

سفر ظریف به آمریکای لاتین در روزهای اخیر بازتاب گسترده رسانه ای در سطح منطقه ای و جهانی داشت و نگاه بسیاری از ناظران و تحلیلگران را به سوی خود کشانده است؛ به گونه ای که بسیاری از کارشناسان، از آن به عنوان «آغاز فصلی جدید» در روابط ایران و امریکای لاتین یاد می کنند.

بی سابقه بودن سفر در سال های اخیر، ترکیب هیات، اهداف سفر، شرایط پسابرجام و تحولات منطقه خاورمیانه و امریکای لاتین از جمله دلایلی است که بیش از پیش بر اهمیت این سفر افزوده است.

یک سفر بی سابقه
آنچه بیش از همه، موجب جلب توجه ناظران و تحلیلگران سیاسی به سفر ظریف به آمریکای لاتین شده، پیامی است که انجام آن به همراه دارد.

نیم نگاهی به سابقه تاریخی روابط ایران و کشورهای مختلف آمریکای لاتین روشن می کند که دو طرف تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی مناسبات چندانی با یکدیگر نداشته اند. اگرچه ایران با آرژانتین از سال 1902، برزیل و اوروگوئه 1903، مکزیک 1937 ، ونزوئلا 1947 و شیلی 1974 میلادی روابط سیاسی برقرار کرده بود اما این مناسبات بیشتر جنبه رسمی و دیپلماتیک داشت و تا زمان استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران، ارتباطات چندانی از نظر سیاسی میان طرفین وجود نداشت.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی اگرچه کشورهایی نظیر کوبا و نیکاراگوئه به دلیل ماهیت استکبارستیزی و ضدامپریالیستی آن، بلافاصله اقدام به برقراری روابط سیاسی با تهران کردند و مناسبات اقتصادی نیز میان ایران با کشورهایی نظیر آرژانتین و برزیل در دهه های 80 و 90 میلادی برقرار بود اما پایه گذار عصر جدید مناسبات دو جانبه را باید دولت اصلاحات در ایران به شمار آورد. در واقع، از اوایل سال 2000 میلادی به بعد بود که با سفرهای متقابل روسای جمهوری اسلامی ایران و جمهوری بولیواری ونزوئلا به پایتخت های یکدیگر و اعزام هیات های مختلف سیاسی از سوی ایران به کشورهای آمریکای لاتین، تحولی جدی در مناسبات دو طرف رخ داد و این مناسبات در دوره دولت نهم و یازدهم به اوج خویش رسید.

به عنوان مثال، اگر رییس دولت های هفتم و هشتم در دوران ریاست جمهوری خود، سه بار به ونزوئلا رفت و در مقابل، به همین تعداد، از هوگو چاوز همتای ونزوئلایی خود میزبانی کرد، تعداد سفرهای رییس دولت نهم و دهم به این کشور 9 بار بود به گونه ای که فقط طی ماه های ژانویه تا مارس 2013 - دی تا اسفند 1391 - احمدی نژاد سه بار به کاراکاس رفت. احمدی نژاد در هر بار سفر به ونزوئلا، از دیگر کشورهای آمریکای لاتین نظیر بولیوی (دو بار) ، برزیل، کوبا، اکوادور و نیکاراگوئه نیز دیدن کرد و در مقابل، در تهران میزبان روسای جمهوری این کشورها بود.

اما فراتر از سفرها، در همین دوران بود که برای نخستین بار روابط ایران و آمریکای لاتین در ابعادی بسیار بیش از بازدیدهای رسمی، خود را نشان داد و مناسبات آنها شکلی همه جانبه به خود گرفت. در این سال ها، ایران علاوه بر سفارتخانه هایی که در کوبا، ونزوئلا، برزیل، آرژانتین ، اوروگوئه، و مکزیک داشت، در بولیوی، کلمبیا، شیلی، نیکاراگوئه، اکوادور و سان ویسنته و گرانادین سفارتخانه دایر کرد و بولیوی تنها سفارتخانه اش در منطقه خاورمیانه را از قاهره به تهران انتقال داد.

امضای صدها توافقنامه و یادداشت تفاهم همکاری با کشورهای یادشده در زمینه های مختلف، راه اندازی شبکه ماهواره ای اسپانیولی زبان ایران به نام «هیسپان تی وی»، ایجاد مراکز متعدد تحقیقاتی و مطالعاتی در باره ایران و خاورمیانه در دانشگاههای امریکای لاتین، حضور شرکت های ایرانی فعال در زمینه ساختمان سازی، سدسازی، بهداشت و درمان، انرژی، فناوری های نو و دیگر عرصه ها در برخی کشورهای منطقه و افزایش مناسبات دو طرف در همین دوران نه تنها نگاه جهانیان را به سوی خود کشاند بلکه موجب شد تا کشورهایی نظیر امریکا و رژیم صهیونیستی بیش از پیش به این موضوع حساسیت نشان داده و اقداماتی را برای تخریب این روابط انجام دهند.

با پیروزی دکتر حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری سال 92 و تاکید وی بر حل پرونده هسته ای، بسیاری از کارشناسان بر این باور بودند که توسعه روابط با آمریکای لاتین از دستور کار ایران خارج شده اما اکنون سفر ظریف نشان می دهد که چنین برداشتی، واقع بینانه نبوده است.

دکتر روحانی که از همان آغاز تشکیل دولت یازدهم، توسعه مناسبات با کشورهای عضو جنبش عدم تعهد از جمله امریکای لاتین را از برنامه های خویش اعلام کرده بود، در سه سال گذشته، هیات های متعددی به امریکای لاتین اعزام کرده که سه بار آن، به ریاست «مجید تخت روانچی» معاون اروپا و آمریکای وزیر امور خارجه بوده اما حال، شخص وزیر امور خارجه سفر دوره ای خود را به 6 کشور منطقه آغاز کرده است؛ سفری که به گفته روانچی، مقدمه ساز دیدار دکتر روحانی از آمریکای لاتین خواهد بود.

آنچه بیش از پیش به سفر ظریف اهمیت می دهد، دیدار او از 6 کشور منطقه است. به جز شیلی ، ایران در سال های اخیر روابط سیاسی عالی با همه کشورهایی که از آنها دیدن می کند، داشته اما با این سفر، شیلی نیز به جمع آنها می پیوندد.

شیلی کشوری است که برای نخستین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در ماههای اخیر سفارتخانه خود را در تهران فعال کرده و حالا، ظریف بلندپایه ترین مقام ایرانی است که برای گشایش فصلی تازه در روابط دوجانبه به شهر سانتیاگو می رود.

ترکیب هیات
دومین ویژگی مهم سفر ظریف به آمریکای لاتین را باید در ترکیب هیات همراه او جست وجو کرد. این هیات، شامل تعدادی از مقام های سیاسی و بیش از 60 تن از فعالان اقتصادی اعم از بخش های دولتی و خصوصی است. ترکیب هیات مذکور به گونه ای است که کاملا غلبه اهداف اقتصادی را بر سیاسی آن روشن می کند.

تخت روانچی هفته گذشته در این باره به خبرنگاران گفت:« امریکای لاتین برای ایران اهمیت فراوانی دارد و با وجود بعد مسافت جغرافیایی، زمینه های همکاری میان دو طرف در عرصه های گوناگون بسیار زیاد است.»

وی با یادآوری این که از نظر سیاسی، دو طرف روابط خوبی با یکدیگر دارند و مشکل عمده ای در راه توسعه آن نیست، تصریح کرد: در عرصه اقتصادی زمینه های بسیاری برای همکاری و فعالیت مشترک وجود دارد اما ما هنوز نتوانسته ایم از این ظرفیتها بخوبی بهره ببریم.

اظهارات تخت روانچی و ترکیب هیات بیانگر آن است که یکی از مهمترین اهداف نخستین سفر وزیر خارجه دولت روحانی به امریکای لاتین، «بهره گیری از ظرفیتهای اقتصادی» مشترک است؛ این نکته ای است که رسانه های خارجی نیز بر آن انگشت گذاشته اند.

خبرگزاری افه اسپانیا در گزارشی در این زمینه به نقل از دیپلمات های کشورهایی که ظریف از آنها بازدید می کند، نوشته است:« هدف این سفر آن است که شرکت های خصوصی و دولتی ایران با سرمایه گذاران یا دریافت کنندگان سرمایه در آن کشورها تماس بگیرند و در زمینه های موردعلاقه با یکدیگر همکاری کنند.»

بر اساس گزارش ها، همکاری در زمینه خدمات فنی و مهندسی، معدن، پتروشیمی، نفت و گاز، امور بانکی، دارو و تجهیزات درمانی، کشاورزی، صنایع غذایی، دریانوردی، امور حمل و نقل ، فناوری های پیشرفته، سدسازی و مسکن از اهداف اقتصادی این سفر است.

آمریکای لاتین منطقه ای با حدود 30 کشور و 600 میلیون نفر جمعیت است که ظرفیت های زیادی برای بهره گیری از توانمندی ایران در عرصه های یادشده دارد و طی چند سال اخیر نیز شرکتهای ایرانی تجارب موفقی در مواردی همچون خانه سازی، سد سازی، ایجاد صنایع لبنی، ساخت کارخانجات سیمان، خدمات دارویی و درمانی، ماشین آلات کشاورزی و فناوری های نو در آنها داشته اند.
به گفته تخت روانچی، این گونه خدمات ایران در کشورهای مختلف منطقه امریکای لاتین مورد استقبال قرار گرفته و اکنون زمینه خوبی برای گسترش آنها وجود دارد.

ظریف هم در جریان دیدار دوشنبه شب گذشته خود با وزیران خارجه و نفت ونزوئلا در تهران، به آنها گفت:« در این سفر یک هیات بلندپایه و بزرگ اقتصادی متشکل از مقامات دولتی و نمایندگان بخش خصوصی، اینجانب را همراهی خواهند کرد که نسبت به سفرهای پیشین از کیفیت و کمیت بیشتری برخوردار است و این خود نشانگر توجه عمیق ایران به توسعه هر چه بیشتر روابط همه جانبه با کشورهای آمریکای لاتین است.»

ایران همچنین در جریان این سفر به دنبال آن است تا روند همکاریهای مشترک با امریکای لاتین به مرحله ای برسد که از ایران به عنوان دروازه ای بزرگ برای صادرات کالاهای خود به منطقه آسیای میانه و خاورمیانه نگاه کنند.

 شرایط پسابرجام
سومین ویژگی سفر ظریف و هیات همراه او به امریکای لاتین را باید در شرایط پسابرجام جست وجو کرد. اگرچه روابط تهران با کشورهای این منطقه در دولت های نهم و دهم از نظر سیاسی، توجهات بسیاری را به خود جلب کرده بود اما واقعیت آن است که این حجم گسترده تماس های سیاسی آنهم در سطح مقامهای بلندپایه کشورها، از نظر اقتصادی دستاورد چندانی به همراه نداشت. یکی از دلایل مهم این وضعیت، تحریمهای ظالمانه و ناعادلانه ای بود که در سطح بین المللی بخاطر برنامه صلح آمیز هسته ای بر کشورمان اعمال شده بود.

با دستیابی به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و لغو تحریمها، تاکنون هیاتهای خارجی بسیاری از کشورهای مختلف جهان با هدف گسترش روابط و استفاده از ظرفیتهای همکاری اقتصادی در دوره جدید به ایران آمده و برخی هیاتهای ایرانی نیز به کشورهای دیگر رفته اند اما این نخستین هیات بزرگی است که از ایران به منطقه آمریکای لاتین می رود.

در دوره تحریم ها، کشورهایی نظیر ونزوئلا که تلاش داشتند مناسبات اقتصادی خود را با ایران حفظ کنند، از سوی امریکا و برخی کشورهای غربی با مجازاتهایی روبرو شدند و دیگر کشورهای آن منطقه نیز با توجه به وضعیت موجود، رغبتی به بهبود مناسبات اقتصادی نشان نمی دادند.

در چنین شرایطی، مبادلات تجاری دو طرف بطور سنتی در حد صادرات اقلامی نظیر گوشت، برنج، گندم و دانه های گیاهی از امریکای لاتین به ایران و در مقابل، خشکبار، فرش، اقلام دارویی و برخی تجهیزات کشاورزی از ایران به آن منطقه بود که با تشدید تحریمها، همین روند نیز با مشکلات جدی روبرو شده بود.

از همین رو، توافق چندماه پیش ایران و گروه 1 + 5 (آمریکا، فرانسه، انگلیس، روسیه، چین و آلمان) در زمینه برنامه هسته ای بلافاصله با استقبال کشورهای مختلف امریکای لاتین روبرو شد. به عنوان مثال، شیلی یکی از این کشورها بود که در 14 ژوییه 2015 با صدور بیانیه ای مفصل، «رضایت» خویش را از این توافق ابراز کرد و از اینکه «حق همه کشورهای عضو پیمان منع گسترش جنگ افزارهای هسته ای (ان پی تی) را برای بهره گیری از کاربردهای صلح آمیز انرژی هسته ای مورد تایید قرار داده است»، پشتیبانی کرد.

دولت شیلی در این بیانیه همچنین اطمینان داد که «لغو تحریم ها، منافع گوناگونی برای ایران خواهد داشت.»

در همین راستا، شیلی سفارتخانه خود در تهران را که هنگام پیروزی انقلاب اسلامی تعطیل شده بود، اخیرا بازگشایی کرده و حالا میزبان ظریف به عنوان نخستین وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران است که از آن کشور بازدید می کند.

تحولات منطقه ای
سفر ظریف همچنین در بحبوبه تحولات مهم منطقه ای در امریکای لاتین و خاورمیانه صورت می گیرد. در ماه های اخیر، کشورهای مهمی نظیر برزیل و ونزوئلا که دولتهای چپگرا بر آن حاکم هستنند، با برخی مشکلات داخلی و قدرت گرفتن راستگرایان همراه بوده اند که این امر به نوبه خود، موجب ناآرامی های داخلی و تغییر در معادلات منطقه ای همراه شده است.

از سوی دیگر، تحولات منطقه خاورمیانه از جمله بحران سوریه موجب شده است تا کشورهایی نظیر عربستان سعودی دایره رقابت و خصومت با ایران را تا دورترین نقاط دنیا بکشانند و از همین رو، حتی نسبت به سفر مقامهای ایرانی به امریکای لاتین واکنش نشان داده اند.

روزنامه «الشرق الاوسط» وابسته به عربستان سعودی در گزارشی در این زمینه نوشته است:« به نظر می رسد حیاط خلوت امریکا به مذاق ایران خوش آمده است. ایران به دخالت در امور کشورهای عربی و محیط منطقه ای پیرامون خود بسنده نکرده و حالا سعی دارد در حیاط خلوت امریکا بازی کند.»
این روزنامه در ادامه با طرح برخی اتهامات از جمله ادعای اهداف نظامی برای سفر ظریف، کوشیده است اهمیت این سفر را زیرسوال ببرد و حتی کشورهای امریکای لاتین را از ایران بترساند؛ همان کاری که مدت ها است رژیم صهیونیستی و امریکا علیه ایران در این منطقه دنبال می کنند.

تخت روانچی معاون اروپا و امریکای وزیر امور خارجه در این باره گفت: «برخی رژیمها سعی دارند روابط ایران را با دیگر کشورها از جمله در آمریکای لاتین تخریب کنند. رژیم صهیونیستی از مدت ها پیش در این زمینه تلاشهای بی نتیجه ای داشته و اکنون برخی کشورهای منطقه نیز به او پیوسته اند تا تصور غلطی از ایران به افکار عمومی دیگر کشورها ارایه کنند.»

وی با مضحک خواندن طرح اهداف نظامی برای این سفر، هدف از اینگونه القائات را «ایران هراسی» دانست و تصریح کرد: «پس از برجام، تعدادی از کشورها که انگشت شمار هستند، احساس می کنند بازنده بوده اند. از همین رو، هر جا از دستشان بر می آید، می خواهند این بازندگی را به شکلی جبران کنند.»

تخت روانچی گفت: «سیاست ما در امریکای لاتین، کاملا شفاف و بر اساس منافع متقابل است و با وجود سم پاشی دشمنان، خوشبختانه هیچ ذهنیت منفی در آن منطقه برای همکاری با ایران وجود ندارد.»

معاون وزیر خارجه در باره تحولات داخلی کشورهای امریکای لاتین نیز گفت که ایران با دولت هایی از طیف ها و گرایشات مختلف سیاسی در آمریکای لاتین روابط دارد و علاوه بر آن، معتقد است با تغییر احتمالی دولتها نباید روابط دوجانبه تحت الشعاع قرار بگیرد چون روابط ایران با کشورهای مختلف مبتنی بر اصول مورد قبول جامعه بین المللی یعنی عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر، مذاکره از موضع برابر و احترام به استقلال کشورها است.