گروهی از ناظران مدعی‌اند که تحولات شام بستر را برای رقابت پنهان ایران و ترکیه هموار کرده است؛ بدین معنا که آنکارا در صدد است تا با توسل به اهرم کردها و ایجاد همگرایی میان گروه‌های کرد که درگیر چند صدایی هستند، بستر را برای نفوذ بیشترش در اقلیم کردستان هموار کرده و با توسل به اهرم‌های دیپلماتیک و اقتصادی فعالیت و نفوذ تهران در این جغرافیا را تحت تاثیر قرار دهد.
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از امواج میدیا، این وبگاه خبری با انتشار یادداشتی مدعی شد: با پیروزی ظاهری ترکیه در سوریه پس از سقوط دولت بشار اسد در دسامبر گذشته، زمینه برای افزایش رقابت‌ها میان آنکارا و تهران در منطقه فراهم شده است.
در عراق، این تحولات می‌تواند پیامد‌های قابل‌توجهی داشته باشد. سقوط اسد -که یکی از متحدان کلیدی محور مقاومت محسوب می‌شد- بر بحث‌های جاری درباره ادغام ادعایی نیرو‌های بسیج مردمی عراق -الحشد الشعبی-، که عمدتاً متشکل از گروه‌های شیعه هستند، تأثیر گذاشته است. در این معادله، منطقه کردستان عراق ممکن است به نقطه‌ای حیاتی تبدیل شود که در آن ایران و ترکیه، در حوزه‌های دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی درگیر رقابت شوند.
به ادعای این وبگاه، سیاست‌گذاران ترکیه که به نظر می‌رسد قصد دارند تحولات سریع منطقه را به نفع خود هدایت کنند، در تلاش‌اند ایران را به بازتنظیم استراتژیک متوازن‌تر در عراق سوق دهند. در همین حال، با وجود درخواست‌های اخیر ایالات متحده برای انحلال الحشد الشعبی -احتمالا از طریق ادغام این نیرو در ارتش عراق-موضع آنکارا در این خصوص همچنان مبهم است، هرچند ترکیه از نفوذ قابل‌توجهی در این مقوله برخوردار است.
آنکارا رابطه‌ای پیچیده و متغیر با گروه‌های عمدتا شیعه که زیر چتر الحشد الشعبی فعالیت می‌کنند، دارد. اگرچه رجب طیب اردوغان در سال ۲۰۱۷ این نیروی چتری را در لیست سیاه قرار داد، اما رئیس الحشد الشعبی، فالح الفیاض، در سال ۲۰۲۳ با مقامات عالی‌رتبه در آنکارا دیدار کرد و حتی در کنگره حزب عدالت و توسعه (AKP) شرکت نمود. با توجه به اینکه برخی از گروه‌های وابسته به الحشد الشعبی پیش‌تر به پایگاه‌های ترکیه در شمال عراق حمله کرده بودند، این تغییر موضع، نشان‌دهنده یک چرخش اساسی در روابط بین دو طرف از خصومت متقابل به همکاری استراتژیک است.
دیدگاه اردوغان درباره الحشد الشعبی به تدریج تغییر کرده و موجب شده این گروه از یک مانع استراتژیک به یک شریک ویژه تبدیل شود. این تغییر هم‌زمان با چرخش راهبردی آنکارا در برابر حزب کارگران کردستان (PKK) رخ داده است. پس از مشخص شدن محدودیت‌های عملیات «چنگال-قفل» در سال ۲۰۲۲ و ناکامی اقدامات یکجانبه نظامی، ترکیه تلاش کرده است تا روابط خود را با بغداد و الحشد الشعبی تقویت کند.
مجموعه‌ای از اقدامات دیپلماتیک در سال‌های اخیر سرانجام در مارس ۲۰۲۴ به امضای یک توافق امنیتی میان آنکارا و دولت فدرال عراق منجر شد؛ توافقی که به‌طور قابل‌توجهی شامل برخی گروه‌های الحشد الشعبی هم می‌شود.
به ادعای ناظران، این توافق، یک تغییر استراتژیک برای ترکیه را رقم زد که به نظر می‌رسد اکنون بیش از آنکه به دنبال تحت تاثیر قرار دادن قدرت و نفوذ ایران باشد، اولویت خود را بر مقابله با پ‌ک‌ک قرار داده است.
این توافق همچنین الحشد الشعبی را به‌عنوان یک بازیگر مشروع تحت حاکمیت بغداد به رسمیت می‌شناسد. در نتیجه این نزدیکی، شاهد گسترش همکاری‌های سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی میان آنکارا و بغداد بوده‌ایم، از همین رو عراق پ‌ک‌ک را یک «سازمان ممنوعه» می‌داند. هرچند هنوز برچسب «تروریستی» مورد نظر اردوغان بر این گروه زده نشده، اما به‌طور گسترده به‌عنوان یک امتیاز اعطایی عراق به ترکیه تلقی شده است.
ترکیه در راستای شراکت فزاینده خود با بغداد، ظاهرا در باب آینده الحشد الشعبی، رویکردی محتاطانه اتخاذ کرده تا از متهم شدن به مداخله در امور داخلی عراق جلوگیری کند. همچنین، سرمایه‌گذاری ترکیه در یک بازار باز و پررونق در عراق، عامل دیگری است که موجب شده آنکارا از هرگونه بی‌ثباتی سیاسی که ممکن است در نتیجه تغییر سریع وضعیت الحشد الشعبی ایجاد شود، پرهیز کند.
در نتیجه، به نظر می‌رسد ترکیه تا زمانی که منافعش به‌طور مستقیم تحت تأثیر قرار نگیرد، از ورود به این مناقشه خودداری خواهد کرد. یک منبع دیپلماتیک آگاه که به‌شرط ناشناس ماندن مدعی شد، آنکارا از کنترل دولت عراق بر گروه‌های مسلح حمایت می‌کند و به بغداد اعلام کرده که الحشد الشعبی باید از هرگونه درگیری در سوریه دور بماند و خود را از تنش‌های بین ایران و اسرائیل جدا کند. در شرایط کنونی، آنکارا و تهران تا حد زیادی پ‌ک‌ک (PKK) را به‌عنوان دشمن مشترک می‌بینند و در سال‌های اخیر برای مقابله با حزب حیات آزاد کردستان (PJAK)، همکاری راهبردی داشته‌اند.
با این حال، این معادله تحت تأثیر اتهامات ادعایی ترکیه در باب حمایت تهران از مجموعه‌ای از گروه‌های کرد همسو با پ‌ک‌ک در سراسر منطقه پیچیده‌تر شده است. این گروه‌ها شامل نیرو‌های دموکراتیک سوریه (SDF) تحت حمایت آمریکا در شمال شرقی سوریه، اتحادیه میهنی کردستان (PUK) مستقر در سلیمانیه عراق هستند.
یک منبع دیپلماتیک آگاه که به‌شرط ناشناس ماندن مدعی است که آنکارا بر این باور است که تهران پشت هماهنگی گسترده فرامرزی میان این گروه‌های کردی قرار دارد.
این منبع همچنین مدعی شد که سیاست‌گذاران ترکیه‌ای نگران‌اند که ایران، در واکنش به تحرکات ترکیه در سوریه، از طریق بسیج متحدان منطقه‌ای خود علیه منافع آنکارا اقدام کند. در واکنش به گزارش‌هایی درباره تعامل ادعایی ایران با یگان‌های مدافع خلق (YPG)، شاخه نظامی اصلی نیرو‌های دموکراتیک سوریه-، هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، در ژانویه مدعی شد: «برخی در ایران دیدگاه متفاوتی درباره پ‌ک‌ک دارند. ما از همه کشور‌ها -از جمله آمریکا، روسیه و ایران- می‌خواهیم که از پ‌ک‌ک حمایت نکنند یا حداقل نسبت به آن بی‌تفاوت نباشند».
در راستای همین نگرانی‌ها، یک روزنامه محافظه‌کار و تندروی ترکیه در همان زمان ادعا کرد که ایران توافق کرده است ۱،۵۰۰ پهپاد انتحاری در اختیار YPG قرار دهد تا در برابر جاه‌طلبی‌های ترکیه در سوریه ایستادگی کند. این در حالی است که وزارت خارجه ایران از اظهارات عبدالله اوجالان، رهبر پ‌ک‌ک، در ۲۷ فوریه مبنی بر درخواست برای کنار گذاشتن سلاح استقبال کرده و اعلام داشته که تهران از «هر روندی که امنیت را در ترکیه همسایه تقویت کند» حمایت می‌کند.
به ادعای ناظران، اگر ایران برای مسلح کردن یگان‌های مدافع خلق گامی بردارد، قطعاً اختلافات موجود بین آنکارا و اتحادیه میهنی کردستان (PUK) را که متحد نزدیک نیرو‌های دموکراتیک سوریه است و اغلب به‌عنوان کانالی برای انتقال سلاح شناخته می‌شود، تشدید خواهد کرد. افزون بر این، هرگونه هماهنگی نظامی بین اتحادیه میهنی کردستان و کرد‌های سوریه، متحدان ترکیه در حزب دموکرات کردستان (KDP) را تحت فشار قرار خواهد داد تا واکنش نشان دهند. تمام این تحولات نشان می‌دهد که منطقه کردستان عراق احتمالاً به صحنه اصلی هرگونه تشدید رقابت‌ها میان آنکارا و تهران تبدیل خواهد شد.
به ادعای این وبگاه، با در نظر گرفتن نفوذ احتمالی ایران، آنکارا تلاش‌های دیپلماتیک خود را در منطقه کردستان عراق افزایش داده است. در ۸ ژانویه، مسرور بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم کردستان برای گفت‌و‌گو درباره تحولات منطقه‌ای به آنکارا سفر کرد.
هرچند تأیید نشده، اما شایعاتی وجود دارد مبنی بر اینکه مقامات ترکیه هم‌زمان در بغداد با بافل طالبانی، رهبر اتحادیه میهنی کردستان، دیدار کرده‌اند که این امر نشان‌دهنده تلاش آنکارا برای کاهش شکاف‌های داخلی در میان احزاب کردی است. تحرکات دیپلماتیک ترکیه ظاهرا پویایی سیاسی تثبیت‌شده منطقه کردستان را نیز متأثر کرده است.
در ۱۶ ژانویه، دیداری کم‌سابقه میان بارزانی و طالبانی برگزار شد که ظاهراً با محوریت تشکیل دولت پس از انتخابات پارلمانی اقلیم کردستان در اکتبر گذشته صورت گرفت. این دیدار می‌تواند نشانه‌ای از تمایل طالبانی برای تعامل در مسائل مربوط به پ‌ک‌ک و نیرو‌های دموکراتیک سوریه باشد. علاوه بر این، اقدام اتحادیه میهنی کردستان در بستن چهار مرکز فرهنگی و رسانه‌ای مرتبط با پ‌ک‌ک در ژانویه را می‌توان به‌عنوان یک «شاخه زیتون» به سمت آنکارا و حزب دموکرات کردستان (KDP) تعبیر کرد.
روابط گرم‌تر میان احزاب کرد بدون شک می‌تواند به تلاش ترکیه برای احیای روند صلح با پ‌ک‌ک کمک کند؛ چراکه آنکارا رهبران کرد عراقی را به‌عنوان میانجی‌های بالقوه این فرایند در نظر گرفته است. دیدار مسعود بارزانی، رهبر حزب دموکرات کردستان (KDP)، با مظلوم عبدی، فرمانده نیرو‌های دموکراتیک سوریه (SDF)، در ۱۶ ژانویه در اربیل را می‌توان اقدامی در راستای سنجش امکان ایفای نقش میانجی‌گری تلقی کرد و همچنین تلاشی برای پیشگیری از نفوذ احتمالی ایران در این روند.
گفتگوی عبدی و بارزانی تا حدی با هدف شفاف‌سازی موضع کرد‌های عراق در مورد ادغام نیرو‌های دموکراتیک سوریه در نظم سیاسی جدید این کشور انجام شد. از دیگر موضوعات کلیدی می‌توان به چگونگی ایجاد توازن در روابط تنش‌آمیز نیرو‌های دموکراتیک سوریه با احزاب کردی متمایل به حزب دموکرات کردستان در شمال شرق سوریه اشاره کرد.
این دیپلماسی فعال در باب حزب دموکرات کردستان که با حمایت ترکیه انجام می‌شود، نشان می‌دهد که توافقاتی در حال شکل‌گیری است که ممکن است نفوذ ایران را تحت تاثیر قرار دهد. با این‌حال، هرگونه بهبود روابط میان گروه‌های کردی، به‌طور اساسی به تحولات سوریه بستگی دارد، به‌ویژه مذاکرات جاری بین نیرو‌های دموکراتیک سوریه و دولت دمشق برای ادغام نیرو‌های این گروه در ساختار نظامی ملی سوریه.
اگر این مذاکرات موفقیت‌آمیز باشد -و به‌ویژه اگر در راستای پیشبرد توافق صلح میان آنکارا و پ‌ک‌ک نیز قرار گیرد- می‌تواند محاسبات ژئوپلیتیکی تمامی طرف‌های درگیر را به‌طور اساسی تغییر دهد.