در روز‌هایی که موضوعات منطقه‌ای افکار عمومی بسیاری از ایرانیان را معطوف خود ساخته، عباس عراقچی، وزیر خارجه دولت چهاردهم از آمادگی کشور برای وارد شدن به مذاکرات شرافتمندانه خبر می‌دهد. عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان که برای شرکت در نشست وزرای خارجه گروه D ۸ به قاهره سفر کرده بود، در گفت‌وگویی با شبکه الغد درباره آمادگی ایران برای ورود به یک مذاکرات شرافتمندانه خبر داده است.
به گزارش اعتماد، مذاکراتی که به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران می‌تواند گفتمان دولت چهاردهم در خصوص تنش‌زدایی را عملیاتی کرده و فشار فزاینده تحریمی علیه ایران را کاهش بدهد. بسیاری از فعالان سیاسی منتظرند تا ایده تنش‌زدایی از طریق مذاکره با کشور‌های غربی، روسیه و چین محقق شود.
بسیاری از وعده‌های مسعود پزشکیان زمانی عینیت پیدا می‌کند که زمینه کاهش تحریم‌های اقتصادی فراهم شود. از سوی دیگر افزایش قیمت ارز باعث شده تا قدرت خرید مردم نیز تا حد زیادی کاهش یابد و فشار اقتصادی بیشتری متوجه مردم شود.
اما مذاکره شرافتمندانه‌ای که عراقچی از آن یاد می‌کند شامل چه ویژگی‌هایی است که و چه شاخص‌هایی باید داشته باشد؟ اساسا آیا این دور از مذاکرات شباهتی به مذاکرات قبلی که منجر به احیای برجام شد خواهد داشت یا نه؟
برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها گفت‌و‌گو‌هایی را با سه فعال سیاسی اصلاح‌طلب، میانه‌رو و اصولگرا ترتیب داده تا دیدگاه‌های طیف‌های مختلف سیاسی در ایران را پیرامون اصل مذاکره جویا شود. علی باقری، اسماعیل گرامی‌مقدم و حسین کنعانی‌مقدم، سه چهره‌ای هستند که مخاطب پرسش‌های ما قرار گرفته‌اند.
علی باقری، فعال سیاسی اصلاح‌طلب در واکنش به صحبت‌های دیروز وزیر امور خارجه در خصوص آمادگی ایران برای آغاز مذاکرات شرافتمندانه با طرف‌های مقابل می‌گوید: «یکی از وعده‌های آقای پزشکیان در ایام انتخابات ریاست‌جمهوری این بود که در عرصه روابط بین‌الملل، دیپلماسی فعال، تنش‌زدایی و مذاکره را مبنای حرکت خود قرار بدهد. این پیش‌زمینه با شرایطی که در منطقه به وجود آمد و حساسیت‌ها و مخاطراتی که منطقه خاورمیانه با آن مواجه شد، سیاست اعلامی رییس‌جمهور را ضروری‌تر از قبل کرده است.»
باقری با اشاره به مخالفان حل مشکلات ارتباطی ایران با غرب ادامه داد: «به نظر می‌رسد جریاناتی در منطقه هستند که برافروخته شدن جنگ و درگیری در منطقه را عامل بقای خود می‌دانند، حیرت‌انگیز اینکه در داخل کشور هم این رویکرد رادیکال طرفدارانی دارد. جریانات تندروی داخلی به‌شدت به دنبال درگیر کردن ایران در منازعات منطقه‌ای و بین‌المللی هستند. خوشبختانه باید گفت، مشی حاکمیت و دولت پزشکیان دور کردن کشور از تنازعات زیانبار و پر آسیب برای کشور است. به هر حال این مشی از داخل و خارج کشور در حال پیگیری است.»
این تحلیلگر سیاسی در ادامه یادآور شد: «در این شرایط جایگزین منطقی و قابل قبول تنازع، تنش‌زدایی و تلاش برای درگیر کردن کشور در منازعات نظامی و دیپلماتیک، رفتن به سمت مذاکره و گفت‌و‌گو با طرف‌های مختلف در عرصه بین‌المللی است. این سیاست در دولت پزشکیان یک سطح منطقه‌ای دارد که از دل روابط با کشور‌های منطقه تبلور می‌یابد و یک سطح بین‌المللی و مذاکره برای پایان دادن به تحریم‌ها. حضور اخیر رییس‌جمهور در مصر و مذاکرات سازنده‌ای که با کشور میزبان و سایر کشور‌های حاضر در اجلاس دی- ۸ داشت، بخشی از سیاست منطقه‌ای دولت چهاردهم است. بخش بین‌المللی و جهانی راهبرد تنش‌زدایی دولت از طریق مذاکره با کشور‌های اثرگذار و قدرت‌های جهانی معنا پیدا می‌کند. کشور‌هایی که ایران با آنها تنش‌هایی ریشه‌دار و قدیمی دارد به خصوص امریکا در راس کشور‌هایی قرار دارد که باید برای مذاکره با آنها برنامه‌ریزی کرد.»
باقری با اشاره به اینکه مذاکرات و تفاهم‌های جهانی که امریکا در آنها غایب باشد، مذاکرات و توافقات پایداری نخواهد بود، می‌گوید: «به نظرم اینکه دولت جدید بدون لکنت و با انجام هماهنگی‌های لازم در سطوح بالای حاکمیتی از مذاکره صحبت می‌کند و دامنه این مذاکرات را در محدوده‌های ملتهبی که قبلا در زمره نقاط غیر قابل دسترس قرار داشته، گسترش می‌دهد، نویدبخش دستیابی دولت چهاردهم به دستاورد‌های قابل توجهی است. این مذاکرات در صورت انجام می‌تواند مطالبات مردم را تا حد زیادی محقق کند.»
او می‌گوید: «قید شرافتمندانه‌ای هم که برای مذاکرات در نظر گرفته شده، مذاکراتی است که مبتنی بر تامین منافع ملی و حفظ هویت ایران و ایرانی باشد. در مذاکرات حفظ شرافت ملی و مردم بزرگ ایران شرط اساسی و قیدی است که دولت به آن اهتمام خواهد داشت. مجریان دستگاه سیاست خارجی طی یک دهه گذشته نشان داده‌اند مذاکره‌کنندگانی هستند که قطعا حفظ اعتبار و جایگاه رفیع کشور در مذاکرات خارجی برای آنها دارای اهمیت است. این دیپلمات‌ها اجازه نخواهند داد، ایران و ایرانی مورد تحقیر و تخفیف قرار بگیرد و قطعا در راستای منافع ملی، تلاش می‌کنند تحریم‌ها را لغو ساخته یا کاهش بدهند.»
عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی و یکی از تحلیلگران سیاسی و اقتصادی کشورمان، اما از زاویه متفاوتی به بحث ضرورت آغاز مذاکرات با کشور‌های ۱+۵ سخن می‌گوید. اسماعیل گرامی‌مقدم با اشاره به اینکه مردم ایران طی سال‌های اخیر ذیل فشار‌های اقتصادی دامنه‌داری قرار دارند و باید هرچه سریع‌تر زمینه رفع یا کاهش این فشار‌ها را فراهم کرد، می‌گوید: «یکی از ریشه‌های اصلی بروز ناترازی‌ها در ایران به حوزه سیاست خارجی بازمی‌گردد. بسیاری از گرفتاری‌های اقتصادی فعلی ما مباحث تحریم‌ها است. اینکه امروز آقای عراقچی از ضرورت انجام مذاکره شرافتمندانه صحبت می‌کنند و اجماع نخبگانی هم در انجام همین ضرورت است، نشان‌دهنده این امر است که هرچه سریع‌تر باید این معادله را حل و فصل کرد.»
گرامی‌مقدم در ادامه یادآور شد: «بر کسی پوشیده نیست که در شرایط کنونی وضعیت معیشت و رفاه خانوار‌های ایرانی نامناسب است. فاصله بین درآمد‌ها و هزینه‌ها به خودی خود گواه عمیق‌تر شدن شکاف میان هزینه‌ها و درآمدهاست. طی ۲ الی ۳ ماه اخیر نرخ دلار به ۷۵ هزار تومان و بالاتر افزایش یافته است. این نوسان به این معناست که کالا‌های مصرفی ایرانیان نیز با افزایش روبه‌رو بوده است. در کنار افزایش نرخ ارز، خودرو نیز با افزایش حداقل ۳۰ درصدی مواجه بوده است. این گزاره‌ها باعث کاهش قدرت خرید مردم و افزایش مشکلات آنها شده است.»
او گفت: «گفتنی است بخشی از این مشکلات در اثر نظام برنامه‌ریزی‌های داخلی کشور و بخش دیگر آن برآمده از فشار قابل توجه تحریم‌های اقتصادی است که حل و فصل آن در گروی انجام مذاکرات با کشور‌های غربی به خصوص امریکاست. برای ایجاد بازدارندگی در برابر ریزش ارزش پول ملی، ایران باید راه‌های مبادله کالا، صادرات و مبادلات مالی و بیمه‌ای را باز کند. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که ایران از ذیل تحریم‌ها خارج شود. تا زمانی که بانک‌های ایران، گاز، پتروشیمی، کالا‌های صادراتی که عایدی آن به دلار یا ارزهای خارجی است تحریم باشند، این فشار زایدالوصف به خانوار‌های ایرانی ادامه خواهد داشت.»
گرامی مقدم در پاسخ به این پرسش که تحقق مذاکرات شرافتمندانه که عراقچی درباره آن صحبت کرده، شامل چه مواردی است، می‌گوید: «مذاکرات و توافق شرافتمندانه یک مساله ملی است و انجام آن در گروی مشارکت افرادی است که تخصص لازم را در دستگاه سیاست خارجی کشور دارند. ایران نباید از روبه رو شدن با گفت‌و‌گو و مذاکره و تفاهم نگرانی به خود راه دهد. مذاکره‌ای شرافتمندانه است که به منافع ملی ایرانیان آسیب نرساند و اهداف و مطالبات ایران را محقق کند. یعنی ایران هم دستاورد‌های مذاکراتی داشته باشد و هم از منافع ملی خود صیانت کند، در این صورت مذاکره‌ای شرافتمندانه انجام شده است. در شرایط فعلی ایران باید تلاش کند، تحریم‌های اقتصادی در توافقنامه‌ای که میان ایران، اروپا و امریکایی‌ها منعقد می‌شود از میان برداشته شود. در عین حال ایران باید مطالبات طرف مقابل را به گونه‌ای محقق کند که به منافع ملی‌اش ضربه وارد نشود.»
او گفت: «معتقدم بازدارندگی تنها در حوزه نظامی محقق نمی‌شود، ایران باید بتواند در حوزه اقتصادی و اجتماعی و ارتباطی نیز بازدارندگی لازم را ایجاد کند. اگر ایران بتواند از طریق این مذاکرات روابط حسنه و روابط مستحکم اقتصادی با کشور‌های غربی و شرقی و همسایگان ایجاد کند، بازدارندگی مناسبی در حوزه اقتصادی نیز ایجاد کرده و می‌تواند از این ارزش افزوده به نفع ملت و برای بهبود سطح زندگی مردم استفاده کند.
حسین کنعانی مقدم، فعال سیاسی اصولگرا نیز نسبت به انجام مذاکره خوش‌بین است. او در این خصوص می‌گوید: «در استراتژی کلی نظام مذاکره کردن منع نشده است، بلکه شرایطی برای آن در نظر گرفته شده است. مذاکراتی مجاز است که در آن منافع ملی، امنیت ملی و مصالح عمومی لحاظ شده باشد. با توجه به تجربیاتی که ما در مذاکرات مختلف داشته‌ایم، اگر قرار است توافقی صورت گیرد باید در چارچوب سیاست‌های کلی نظام که مصوب مقام معظم رهبری و قوانین جاری کشور است، باشد. بنابراین نفس مذاکره کردن در ایران منع نشده و قابل اجرایی شدن است.»
کنعانی مقدم ادامه داد: «به نظرم میز مذاکره‌ای که در گذشته در خصوص برجام برپا شده بود، محسنات و معایبی داشت. محسنات آن این بود که توانستیم از بخشی از قطعنامه‌هایی که علیه ایران تصویب شده بود خارج شویم. البته برخی افراد و جریانات در خصوص ذیل فصل هفتم بودن ایران ابهاماتی را مطرح می‌کنند، اما با بررسی‌هایی که شخصا انجام داده‌ام، شرایط ایران در آن برهه بسیار شکننده بود. نهایتا با ایده نرمش قهرمانانه‌ای که مقام معظم رهبری توصیه کرده بودند، ایران میز مذاکره را ترک نکرد و علی‌رغم اینکه می‌دانست بسیاری از مواردی که در بطن برجام وجود دارد، خلاف منافع ملی‌اش است، اما باز مذاکرات را تداوم بخشید.»
این فعال اصولگرا با اشاره به اینکه زمین بازی مذاکرات باید تغییر کند، می‌گوید: «ایران دیگر ایران گذشته نیست، ایران امروز، ایرانی با دانش هسته‌ای بالاست. از نظر قدرت نظامی و پاسخگویی به تهدیدات در شرایط بازدارندگی مناسب قرار دارد. ایران می‌تواند از مواضع بالاتری وارد مذاکره شود. اما این مذاکره باید همه‌جانبه بوده و فقط مختص به امریکا نباشد. تجربیات قبلی نشان داده که امریکا به خصوص ترامپ، تعهدی به قرارداد‌های خود ندارند. به همین دلیل باید جامعه جهانی و سازمان ملل تضامینی به ایران بدهد که ضمانت اجرایی داشته باشد. به گونه‌ای نباشد که امریکا به راحتی بتواند از قرارداد خارج شود بدون اینکه خسارات وارده را جبران کند.»
کنعانی‌مقدم یادآور می‌شود: «معتقدم عباس عراقچی می‌تواند یک میز مذاکره جدید را باز کند. به نظرم چارچوب‌های میز گذشته فروریخته است و صفحه دیگری باقی نمانده است. میز مذاکره جدید باید به گونه‌ای طراحی شود که از تجربیات گذشته درس گرفته شود و اشکالات قبلی اصلاح شوند. متن برجام در گذشته به نظرم در یک شرایطی نوشته شد که امریکا از موضع ابرقدرتی برخورد می‌کرد، امروز، اما نه امریکا آن امریکای قبلی است و نه ایران، ایران قبلی. کشور‌های اروپایی هم امروز متوجه شده‌اند، جمهوری اسلامی را هر اندازه بیشتر تحریم کنند و بیشتر به ایران فشار بیاورند و... مستحکم‌تر می‌شود.
او در پایان خاطرنشان کرد: «باید منطق مذاکره را تغییر داد. در منطق قبلی امریکایی‌ها می‌گفتند شما هسته‌ای نشوید و هرچه ما می‌گوییم را گوش دهید در غیر این صورت از مکانیسم‌های مختلف استفاده می‌کنیم. یکی از این مکانیسم‌ها، مکانیسم‌های اسنپ‌بک یا ماشه است. به نظرم در گفت‌وگوی آینده و میز مذاکره آینده، مساله هسته‌ای نشدن ایران باید از دستور کار خارج شود. امروز ایران به حد بالایی از دانش هسته‌ای رسیده و می‌توان ایران را ذیل قدرت‌های هسته‌ای جهان قرار داد. تنها تفاوت ایران با قدرت‌های هسته‌ای این است که ایران آزمایش هسته‌ای‌اش را انجام نداده است. وگرنه ۳ عنصر پرتاب‌کنندگی، چاشنی و غنی‌سازی اورانیوم را دارد. البته ایران به لحاظ تعهداتی که دارد هرگز به دنبال آزمایش هسته‌ای نمی‌رود.»