بهمن نجفی محیط‌بانی منطقه حفاظتی توران گفت: سال گذشته از طرف معاونت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست پیشنهادی در زمینه حفاظت مشارکتی مطرح شد و بر این اساس فردی که از گذشته در منطقه مستحدثاتی داشت، برای همکاری اعلام آمادگی کرد و به این ترتیب تفاهم‌نامه‌ای میان سازمان حفاظت محیط زیست و بخش خصوصی به امضا رسید و اقدامات خوبی در مناطقی از توران آغاز شد که نتایج خوبی هم به همراه داشت.
به گزارش همشهری آنلاین، وی با اشاره به مشاهده ردپای یوزپلنگ در منطقه چشمه کرباسی در بخشی از توران افزود: ۴۵ سال قبل در زیستگاه جنوب شرق توران در بخش درونه فعالیت می‌کردم. تا سال ۱۳۶۳ در محدوده کرباسی محیط‌بان بودم. آن زمان ۳۰۰ تا ۴۰۰ راس قوچ و میش و تعداد کمتری کل و بز، جبیر و آهو در منطقه وجود داشت که با وجود این تعداد طعمه، یوزپلنگ هم در منطقه زیست می‌کرد.
وی به خاطره‌ای از وجود یوز‌ها در آن منطقه اشاره کرد و گفت: در سال ۱۳۵۷ دو توله یوز را زنده‌گیری کردیم. آن زمان دوربین عکاسی کم بود، اما از جایی دیگر یک دوربین به درونه آورده شد. از این رو قرار شد ۲ توله یوز که با مادرشان در منطقه زیست می‌کردند زنده‌گیری و بعد از عکس گرفتن رهاسازی شوند. این کار انجام شد، اما توله‌ها موفق به فرار شدند و به مادرشان که حدود ۵۰۰ متر بالاتر ایستاده بود ملحق شدند. یک سال بعد، یعنی سال ۱۳۵۸، همین دو توله یوز را از چوپانی گرفتیم که چند دست فروخته شده بودند، این دو مدت‌ها در یک باغ وحش نگهداری شدند.
نجفی ادامه داد: می‌خواهم بگویم آن زمان زیستگاه کرباسی به علت بکر بودنش محل زیست یوز‌ها بود. زیستگاه کرباسی از یک طرف به طبس و منطقه خراسان بزرگ که الان جزو خراسان رضوی است، منتهی می‌شود و، چون محدوده بکری بود حیات وحش در آن زادآوری می‌کردند و رفت و آمد داشتند. آن زمان جاده‌ای در آن منطقه نبود، بنابراین تردد خودرو‌ها هم وجود نداشت. گله‌های دام موقتی بودند که در سال ۲ تا ۳ ماه در آنجا اقامت می‌کردند و بعد از منطقه خارج می‌شدند. در واقع شرایط برای حضور یوز‌ها فراهم بود. اما بعد از گذشت چند سال چشمه‌ها خشک، مراتع بدون آب و علف و منطقه بدون طعمه شد، از این رو دیگر یوزی هم در آنجا زیست نمی‌کرد.
وی افزود: تا اینکه سال گذشته سازمان حفاظت محیط زیست از ما خواست منطقه را به لحاظ وجود حیات وحش و در مجموع شرایط زیستی بررسی کنیم. بعد از ۲ هفته گشت در منطقه فقط ۴ راس میش و یک راس قوچ را مشاهده کردیم و هیچ خبری از گونه‌های دیگر نبود. چشمه‌های منطقه از جمله چشمه کرباسی خراب شده بود. شتر‌ها آن را تخریب کرده بودند (البته الان دیگر پروانه چرای شتر در آن منطقه داده نمی‌شود).
وی ادامه داد: بعد از آن، چشمه‌ها را با همکاری بخش خصوصی و شرکت آهوان طلایی دشت سنگسر مرمت کردیم. البته پیشنهاد دادیم از کسانی که در منطقه و کنار این بوته‌ها بزرگ شده بودند یا شکارچیانی که قبلا مهاجم بودند، برای حفاظت از منطقه استفاده شود.
این محیط‌بان گفت: مرز‌های ورودی خارتوران همین منطقه کرباسی بود، منطقه‌ای که سر سه‌کنجی تپه داغ چه از عشق‌آباد، چه از بردسکن و روستا‌های درونه واقع شده است؛ در واقع مرزی است که سر سه‌کنجی به نام کرباسی یا نَهَنی که به شکسته کرباسی معروف است، واقع شده و تا منطقه لاغری ادامه دارد و در نهایت به کویر مرکزی وصل می‌شود. خواستیم که با این افراد این محدوده را بررسی کنیم. مردم محلی هم همکاری کردند. در نهایت از این افراد یک تیم ۴ نفره معرفی کردیم که از منطقه حفاظت کنند.
به گفته او، این افراد همان کسانی هستند که قبلا تا عمق توران به دنبال گورخر می‌رفتند. بعد از آن شرکت آهوان طلایی ۲ دستگاه تریل و یک دستگاه پیکاپ خریداری کرد و در اختیار آن‌ها قرار داد و از یک سال پیش ۲ نفر ۲ نفر به صورت شیفت هفتگی در منطقه گشت می‌زنند.
وی با اشاره به اقدامات صورت‌گرفته در منطقه گفت: برای غنی کردن منطقه از طعمه یوز، حیواناتی را از تپال وارد منطقه کردیم (منطقه شکار ممنوع تپال با وسعتی برابر ۳۰ هزار هکتار در شمال غربی شهرستان شاهرود واقع شده است). البته در این روند مشکلات زیادی داشتیم. خیلی‌ها مدعی شدند که قصد داریم این حیوانات را بفروشیم. حتی عده‌ای معتقد بودند اگر حیات وحش را در آن منطقه رها کنیم معلوم نیست سر از کجا درآورند، چون منطقه متروکه است.
نجفی ادامه داد: با وجود همه این حاشیه‌ها سال گذشته تعداد ۴۱ قوچ و میش در منطقه رهاسازی کردیم و، چون وضعیت آب و هوایی منطقه مساعد است، پس از رهاسازی، با هدایت صورت‌گرفته، چشمه‌ها را پیدا کردند و ماندگار شدند و زاد و ولد کردند. البته از این تعداد ۱۵ راس باردار بودند که در همان منطقه زایمان کردند و به ۵۶ راس رسیدند. علاوه بر این، تعدادی هم مهمان آن‌ها شدند، یعنی قوچ و میش‌هایی از نقاط همجوار به دنبال این‌ها وارد منطقه شدند. وقتی امنیت را دیدند، همانجا ماندند؛ بنابراین الان چیزی حدود ۷۰ راس حیوان در منطقه وجود دارد در حالی که مرداد و شهریور سال گذشته تعداد حیات وحش منطقه ۳ تا ۴ راس بود.
نجفی افزود: بعد از این اقدامات منتظر بودیم نشانی از حضور یوز در منطقه مشاهده کنیم که زودتر از انتظار هم به وقوع پیوست. اوایل شهریورماه بود که ردپای یوز در منطقه چشمه کرباسی مشاهده شد. باید تاکید کنم که هیچ ردپایی با ردپای یوز مطابقت ندارد. تاجی که عقب پای یوز است نه در پلنگ، نه در کاراکال، نه گرگ و نه کفتار وجود دارد و با همه این‌ها تفاوت فاحشی دارد، از این رو طور مطمئن شدیم که قطعا ردپای یوز است.
وی ادامه داد: محیط‌بان شیفت که ردپا را مشاهده کرده بود، اعلام کرد ۲۰۰ متر جلوتر از ردپا حتی لاشه شکار را هم پیدا کرده است. شواهد نشان می‌داد ۲ یوز به ۲ میش حمله کرده، اما موفق به شکار یک میش شده بود. آن‌ها مقدار زیادی از لاشه را خورده و بعد زیر سایه‌ای خوابیده و بعد از مدتی محل را ترک کرده بودند. چون ردپا تازه بود، توانستیم رخداد ماجرا را تشریح کنیم. بعد از اینکه شواهد را بررسی کردیم، به طور واضح مشخص شد که ردپای یوز است و شکار هم شکار یوز است و حضور این گربه‌سان در منطقه برای ما ثابت شد.
این محیط‌بان اظهار داشت: بعد از مطرح شدن طرح حفاظت مشارکتی قرار شد دوربین‌های تله‌ای در منطقه نصب شود که با مشاهده ردپای یوز در چشمه کرباسی این کار سرعت گرفت و اکنون ۳ دوربین در مسیری که یوز وارد چشمه کرباسی شده بود، نصب شده است. البته اخلاق یوز‌ها اینطور است که وقتی هوا سرد می‌شود حرکت می‌کنند و مدام راه می‌روند، از این رو ممکن است زمان ببرد تا دوباره در منطقه مشاهده شوند. اما قطعا امکان مشاهده دوباره وجود دارد. نحوه شکار یوز‌ها هم به این صورت است که معمولا هفته‌ای یک گونه بزرگ مانند قوچ یا میش را شکار می‌کنند بعد از آن، با شکار‌های کوچک‌تر مانند خرگوش سر می‌کنند. بر این اساس ممکن است ۲۰ روز یا یک ماه طول بکشد که دوباره به همان محل برگردند. چون آب، طعمه و امنیت منطقه را دیده‌اند، دیگر آن منطقه در حافظه آن‌ها قرار گرفته است.
وی درباره موقعیت منطقه چشمه کرباسی گفت: منطقه چشمه کرباسی حدود ۲۰۰ کیلومتر با طبس و ۷۰ تا ۸۰ کیلومتر با درونه فاصله دارد. البته تا سال ۱۳۶۳ وضعیت حیات وحش منطقه خوب بود و یوز هم مشاهده می‌شد، اما بعد از آن منطقه تخریب شد و بعد از آن دیگر حیات وحش کم و کمتر شد. شکارچیان از درونه وارد منطقه می‌شدند. از طرف دیگر هم توران از این منطقه دور بود و امکان حفاظت چندان مقدور نبود، از این رو حیات وحش نابود و منطقه متروکه شد. اما با اجرای طرح حفاظت مشارکتی، در منطقه کار‌های احیایی انجام دادیم. چشمه‌هایی مانند چشمه قبرستان که در دامنه کلوت کرباسی در شرق آن واقع شده را احیا کردیم، در حالی که چشمه کرباسی در جنوب منطقه واقع شده، در شمال آن هم چشمه قوچی بود که خشک شده بود. آن را هم احیا کردیم. یک منبع سیمانی با ظرفیت ۵ هزار لیتری احداث کردیم و یک آبشخور سیمانی اول کوه کرباسی قرار دادیم. یک آبشخور دیگر هم ۲ کیلومتر دورتر احداث کردیم. الان ۴ منبع آب در منطقه احیا شده که ۲ تا دست‌ساز و ۲ تا طبیعی است.
نجفی افزود: علاوه بر این، ۵ تا ۶ کیلومتر دورتر از این منطقه، منطقه‌ای به نام کلوت نَهَنی وجود دارد که ۲ چشمه دارد؛ از جمله چشمه شیر نهنی، که ۲ تا ۳ ماه پیش یوزی در شمال طبس یعنی در همین منطقه چشمه شیر دیده شد. رد پا را بررسی کردیم، دیدیم که حدود ۲۰ روزی در منطقه طبس به گشت و گذار پرداخته بعد از آن از کنار منطقه کرباسی به توران برگشته بود، اما به چشمه کرباسی نیامده بود. اما ۲ یوزی که در منطقه چشمه کرباسی دیده شدند، از مسیر قدیمی عبور کردند و به چشمه کرباسی رسیدند.
وی تاکید کرد: اکنون ورود دام به منطقه به خوبی مدیریت می‌شود. مالک شرکت آهوان طلایی قبلا پدرانشان از اوایل اسفندماه هر سال ۴ تا ۵ گله گوسفند وارد منطقه می‌کردند و به مدت ۲ تا ۳ ماه دام‌ها در منطقه ماندگار می‌شدند، اما از پارسال ـ با شروع این طرح ـ دیگر آن تعداد گله که نزدیک به یک میلیون و ۵۰۰ هزار گوسفند می‌شد، وارد منطقه نشدند. بعد از ورود حیات وحش به منطقه، این تعداد گله به ۲ گله کاهش یافت. همچنین هر گله ۵ سگ نگهبان داشت که آن را به ۲ سگ کاهش دادند. تمام این اقدامات در راستای امضای تفاهم‌نامه همکاری با سازمان محیط زیست انجام شد.
وی اظهار داشت: یکی از کار‌هایی که در راستای امضای تفاهم‌نامه همکاری با سازمان حفاظت محیط زیست قرار است انجام شود، پرورش و تکثیر حیات وحش مانند قوچ و میش و آهو است. در این راستا مقرر شد سالانه ۳۰ درصد این گونه‌ها به عنوان طعمه یوز در طبیعت رهاسازی شوند و ۷۰ درصد باقیمانده هم می‌تواند گردشگر جذب کند تا درآمدی برای بخش خصوصی باشد و هم اینکه سازمان حفات محیط زیست می‌تواند آن‌ها را خریداری و در مناطق دیگر رهاسازی کند. حتی قرار است در منطقه یونجه‌کاری صورت گیرد تا سرسبز شود. با این شرایط نظر گونه‌های حیات وحش به منطقه جلب می‌شود.
به گفته وی، البته پرورش آهو هنوز به مرحله اجرایی نرسیده است، اما جزو برنامه قرار دارد.
نجفی تاکید کرد: تمام این اقدامات در مستثنیات و ملک شخصی مالک این شرکت انجام می‌شود و حتی یک متر هم از منابع طبیعی استفاده نشده است، از این رو می‌تواند صنعت گردشگری را هم توسعه دهد و به سوددهی برسد.