شامخ وسایل نقلیه و قطعات وابسته در مهرماه نشان از آن دارد که روند رکودی صنعت خودرو در اولین ماه از پاییز امسال به اوج خود رسید؛ به طوری که شامخ این صنعت به کمترین مقدار یک سال قبل خود رسیده است.
براساس داده‌های به‌دست‌آمده از بنگاه‌های بخش خودرو، شاخص مدیران تولیدکننده وسایل نقلیه و قطعات وابسته در مهرماه به ۴۱.۲واحد رسیده که طی یک سال گذشته بی‌سابقه بوده است. روند رکودی صنعت خودرو که از خردادماه امسال شروع شده بود، در مرداد رکورد رکودی جدیدی را زد، اما در شهریور کمی بهبود داشت. حالا شامخ مهرماه نشان می‌دهد بهبود رخ‌داده کاملا موقتی بوده و شامخ مهرماه حتی پایین‌تر از شامخ مرداد ایستاده است.
شامخ کل گروه خودرو در مهر ۶.۴ واحد کمتر از شهریورماه است. این رقم در ماه پایانی تابستان ۴۷.۶ واحد ثبت شده بود. نکته قابل‌توجه اینکه در شهریور نیز شامخ ثبت‌شده برای صنعت خودرو و قطعات زیر مرز ۵۰ بوده است، بنابراین در ششمین ماه از سال هم وضعیت این صنعت رو به بدتر شدن بوده، اما در مهرماه حرکت صنعت خودرو به سمت رکود سرعت گرفته است.
این دومین بار طی تنها دو ماه است که شامخ کل صنعت خودرو به کف یک‌ساله خود رسیده است. این گزارش ۱۳ شاخص مختلف را رصد می‌کند که در شامخ مهرماه ۱۰ شاخص نسبت به شهریور با افت همراه بوده و تنها سه شاخص، یعنی قیمت خرید مواد اولیه، میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی و مصرف حامل‌های انرژی افزایش یافته‌اند. نکته جالب اینکه حتی «انتظارات تولید آینده» که به‌نوعی امید به آینده خودروسازان را نشان می‌دهد هم به کف یک‌ساله خود رسیده است. این فاکتور از ۵۵.۷۷ واحد در شهریورماه به ۴۸.۲ واحد در مهر رسیده تا افت ۷.۵۷ واحدی را ثبت کند.
این در حالی است که در عموم مواقع زمانی که شامخ کل گروه سقوط می‌کند، فاکتور انتظارات تولید آینده صعودی است، اما اعداد و ارقام شامخ مهرماه نشان می‌دهد خودروسازان حتی امید ندارند که وضعیت رکودی این صنعت در آذرماه بهبود پیدا کند. در واقع مهر، ماه چهارمی بود که شامخ وسایل نقلیه و قطعات وابسته نشانگر رکود بوده است. اما علت اصلی این چهار ماه رکود چیست؟ طی چند ماه گذشته خودروسازان به‌نوعی منتظر رشد قیمت محصولات خود بودند، چراکه مشکل نقدینگی در این صنعت به چالشی جدی بدل شده است.
حتی در اردیبهشت‌ماه هم که بعد از ۱۸ ماه فریز قیمتی، شورای رقابت با رشد ۱۰ تا ۴۹ درصدی قیمت خودرو موافقت کرد، فعالان این صنعت به هیچ عنوان از رشد محقق‌شده راضی نبودند و تاکید داشتند با قیمت‌های جدید بعد از ۱۸ ماه فریز قیمتی، همچنان خودروسازی‌ها زیان‌ده خواهند بود.
البته در ماه جاری خودروسازان با اضافه کردن برخی آپشن‌ها توانستند به‌نوعی افزایش قیمت را اعمال کنند، اما این اتفاق هنوز در مهرماه رخ نداده بود که منجر به افت قابل توجه بیشتر فاکتور‌های موثر در این صنعت شد. البته می‌توان گفت این رکود دلیل تورمی هم دارد.
فاکتور «قیمت خرید مواد اولیه» که یکی از معدود فاکتور‌های افزایشی شامخ مهر بوده به‌خوبی نشان از اثر تورم بر این صنعت دارد. «قیمت خرید مواد اولیه» با رشد قابل‌توجه ۱۳.۸۳ واحدی، از ۵۵.۷۷ واحد به ۶۹.۶ واحد رسیده است؛ بنابراین خودروسازان در اولین ماه از پاییز امسال مواد اولیه موردنیاز خود را با قیمت بسیار بیشتری خریداری کرده‌اند.
اتاق بازرگانی ایران، به عنوان مرجع انتشار شامخ، این شاخص اقتصادی را این طور توصیف می‌کند: «شامخ یکی از شاخص‌های اقتصادی است که مورد پذیرش بیشتر کشور‌های توسعه یافته است. درحال‌حاضر شاخص شامخ برای حدود ۲۹هزار بنگاه بخش خصوصی در بیش از ۴۰ کشور جهان محاسبه و منتشر می‌شود.
این شاخص براساس پایش پرسش‌نامه‌ای به دست می‌آید و بینش آنی و تصویر سریعی از شرایط اقتصاد کلان، به ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش‌های صنعت و خدمات، ارائه می‌دهد. درواقع شامخ تصور تولیدکنندگان از وضعیت تولیدی بوده و به نوعی نشان از میزان امید آن‌ها به آینده دارد.»
همان‌طور که اشاره شد بیشتر فاکتور‌های مورد بررسی در شامخ مهرماه نشان از عمیق‌تر شدن رکود در صنعت خودرو داشته‌اند. یکی از این موارد «میزان تولید محصولات» است که در مردادماه با افتی بسیار قابل‌توجه به کمترین میزان خود در یک سال گذشته رسیده بود، در شهریورماه کمی رشد را ثبت کرد و روی مرز ۵۰ ایستاد، اما در مهر حتی نسبت به مرداد نیز رقم کمتری را ثبت کرد و به ۳۷.۵ واحد رسید، تا دومین رکوردشکنی رکودی خود را طی تنها دو ماه تجربه کند.
البته آمار تولید منتشرشده توسط وزارت صمت تاییدکننده این موضوع نیست. طبق آماری که سیاستگذار خودرو منتشر کرده بود، تولید انواع خودرو در کشور از ۱۰۶ هزار و ۹ دستگاه در شهریور ماه به ۱۲۰ هزار و ۳۷۰ دستگاه در مهر رسیده است؛ بنابراین شاید افت تولید رخ‌داده در مورد صنعت قطعه باشد که البته این موضوع با فاکتور‌های «انتظارات تولید آینده» و همچنین «موجودی مواد اولیه» نیز همخوانی دارد که هر دو با افت قابل‌توجهی همراه بوده‌اند.
یعنی ممکن است کاهش تولید قطعه موجب افت امید به تولید آینده خودروسازان شده باشد. «موجودی مواد اولیه» نیز که فاکتور دیگری است که در شامخ بررسی می‌شود، با کاهش فاحشی همراه بوده است. این شاخص که در شهریورماه رقم ۵۱.۹۲ واحد را ثبت کرده بود، در هفتمین ماه از سال به ۳۷.۵ واحد رسید تا افت ۱۴.۴۲ واحدی داشته باشد. همان‌طور که مشخص است، موجودی مواد اولیه در مهرماه مرز ۵۰ را رد کرده است.
رقم ۵۰ مرز مهمی در بررسی شامخ است. درواقع رقم زیر مرز ۵۰ در شامخ نشان از وضعیتی نامطلوب دارد. بر این اساس عدد محاسبه شده چنانچه زیر ۵۰ باشد، اما از عدد محاسبه شده ماه قبل بیشتر باشد، نشان می‌دهد سرعت بدترشدن وضعیت کاهش یافته است.
در مقابل، عدد محاسبه شده چنانچه بالای۵۰ باشد، اما از عدد ماه قبل کمتر باشد، نشان می‌دهد سرعت بهبود وضعیت در مقایسه با ماه قبل کاهش یافته است؛ بنابراین موجودی مواد اولیه در این صنعت در شهریورماه رو به رشد بوده، اما در ماه ابتدایی پاییز رو به کمتر شدن گذاشته است، به طوری که این فاکتور نیز به کف یک‌ساله خود رسیده است.
البته افت مواد اولیه در انبار خودروسازان قطعا متاثر از رشد فاکتور «قیمت خرید مواد اولیه» است. همان‌طور که اشاره شد، این فاکتور از ۵۵.۷۷ واحد در شهریور به ۶۹.۶ واحد در مهر رسیده است که نشان از اثر تورمی بسیار فاحش بر صنعت خودروی کشور دارد.
همراه با افت فاکتور مربوط به تولید، «میزان فروش محصولات» در صنعت خودروی کشور با کاهش همراه بوده است. این شاخص که در شهریورماه ۴۶.۱۵ واحد ثبت شده بود، در مهر به ۳۹.۳ واحد رسیده تا کاهش ۶.۵۸ واحدی را ثبت کند. هر دوی این ارقام زیر مرز ۵۰ هستند که نشان می‌دهد فروش محصولات در این صنعت در شهریور نیز کاهشی بوده، اما در هفتمین ماه از سال وضعیت آن رو به «بدتر شدن» رفته است. علاوه بر این، در مهرماه فعالان صنعت وسایل نقلیه و قطعات وابسته سفارش‌های کمتری را هم ثبت کرده‌اند.
افت این شاخص از تیرماه آغاز شد، پس از آن از ۴۶.۱۵ واحد در مرداد به ۴۰.۳۸ واحد در شهریور رسید، اما در مهرماه با ثبت رقم ۳۷.۵ واحد، نسبت به شهریور ۲.۸۸ واحد افت داشت تا به کمترین میزان خود در یک سال گذشته برسد. اما ثبت سفارش خودرو تنها از طریق سامانه یکپارچه انجام می‌شود و آخرین مرحله آن اردیبهشت‌ماه بود؛ بنابراین خودروسازان از اردیبهشت‌ماه تاکنون سفارش جدیدی نگرفته‌اند که بخواهد دستخوش افزایش یا کاهش شود.
این‌طور به نظر می‌رسد که افت رخ‌داده در مورد سفارش خرید قطعه باشد. فاکتور دیگری نیز در لیست شاخص‌های مورد بررسی شامخ دیده می‌شود که به «سرعت انجام و تحویل سفارش» می‌پردازد. این فاکتور در شهریور ۵۹.۶۲ واحد کاهش پیدا کرده و روی مرز ۵۰ ایستاده است. این به آن معناست که وضعیت رو به بهبود سرعت تحویل سفارشات متوقف شده است.
موجودی محصول در انبار فاکتور دیگری است که در شامخ مهرماه با افت همراه بوده است. ترمز این شاخص که از مردادماه روندی رو به افزایش داشت، در مهرماه کشیده شد. البته تغییرات این فاکتور چندان وابسته به تصمیم خودروسازان نبود گزارش‌های نهاد‌های مختلف، از جمله اتاق بازرگانی ایران که مرجع منتشر‌کننده شامخ است و همچنین پژوهشکده پولی و بانکی، نشان می‌دهد روند دپوی خودرو از خردادماه امسال رو به رشد گذاشته بود، اما در مهرماه این موضوع حاشیه‌های زیادی به همراه داشت، به طوری که رئیس قوه قضائیه خواستار رسیدگی نهاد‌های نظارتی مانند سازمان بازرسی کل کشور به این موضوع شد.
نتیجه ورود نهاد‌های نظارتی این بود که روند رو‌به‌رشد محصول در انبار خودروسازان در مهرماه متوقف شد و فاکتور مربوط به آن در شامخ از ۵۹.۶۲ واحد به ۵۰ واحد رسید.
همچنین شامخ در بازه زمانی مورد بررسی نشان می‌دهد «میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی» در مهرماه با کمی رشد همراه بوده است. این شاخص که شهریورماه ۴۴.۲۳ واحد ثبت شده بود، در ماه ابتدایی پاییز به ۴۶.۴ واحد رسید که نشان می‌دهد سرعت کاهش استخدام در این ماه کمتر شده است.
فاکتور بسیار مهم دیگر در بررسی شامخ «انتظارات تولید آینده» است که در این ماه با افت محسوسی همراه بوده است. خودروسازان در مرداد با وجود رکود عمیق امیدوارتر بودند و این فاکتور در این ماه ۶۱.۵۴ واحد ثبت شده بود، اما در شهریور گویا از رشد قیمت و به تبع آن افزایش تولید ناامیدتر شدند و برای ماه ششم سال رقم ۵۵.۷۷ واحد را ثبت کردند، اما وضعیت در مهرماه بغرنج‌تر شد، به طوری که این فاکتور به زیر مرز ۵۰ سقوط کرده و روی ۴۸.۲ واحد ایستاد تا ۷.۵۷ واحد افت نسبت به شهریورماه را ثبت کند.
«قیمت محصولات تولید‌شده» که کل تابستان یعنی سه ماه متوالی روی رقم ۵۰ ثابت بود، در مهرماه با افت ۱.۸ واحدی همراه بوده و به ۴۸.۲ واحد رسیده است.
البته قیمت رسمی خودرو از اردیبهشت‌ماه تاکنون تغییری نداشته، اما شاید این فاکتور نشان از رشد نارضایتی مدیران خودروساز نسبت به قیمت محصولات خود در مهرماه داشته باشد. «میزان صادرات» شاخص دیگری است که در شامخ اولین ماه از پاییز امسال با افت همراه بوده و از ۵۱.۹۲ واحد به ۴۲.۹ واحد رسیده است؛ بنابراین صادرات خودرو یا قطعات در این ماه با کاهش همراه بوده، اما اطلاعاتی در دست نیست که کاهش رخ‌داده از چه محلی است.
میزان «مصرف حامل‌های انرژی» آخرین شاخصی است که در شامخ مهرماه خودروساز‌ها مورد بررسی قرار می‌دهیم. این شاخص در این ماه با ۲.۰۵ واحد رشد، از ۴۶.۱۵ واحد به ۴۸.۲ واحد رسیده است. البته گرچه این فاکتور با رشد همراه بوده، اما از آنجایی که هنوز زیر مرز ۵۰ است، یعنی مصرف حامل‌های انرژی درحال کمتر شدن است، اما از سرعت افت آن کاسته شده است. این موضوع می‌تواند به علت تغییرات دمایی ناشی از عبور از تابستان باشد.