مرکز آمار ایران روز گذشته گزارش تحولات شاخص قیمت مصرف‌کننده در مهر ماه سال جاری را همزمان با متوسط قیمت کالاهای خوراکی منتخب در مناطق شهری کشور منتشر کرد. در این دو گزارش اطلاعات مهمی از روند تورم در مهر ماه و شرایط نامساعد قیمت خوراکی‌ها و شوک قیمتی آن‌ها در یکسال گذشته ارایه شده است.
به گزارش اعتماد، تورم نقطه‌ای یعنی تحولات شاخص قیمت مصرف‌کننده در بازه یکساله، در تابستان پس از یکسال به پایین ۴۰ درصد برگشت، اما بالای ۳۹ درصد باقی ماند. اما در مهرماه امسال برای چهارمین ماه متوالی تورم در فاصله ۳۹ تا ۴۰ درصد قرار گرفته است. افزایش شاخص قیمت‌ها در پایان مهر امسال نسبت به مهر پارسال، ۳۹.۲ درصد برآورد شده است.
آمار تازه نشان می‌دهد که سطح قیمت‌ها در مهر ماه نسبت به شهریور ماه با سرعت بالاتری رشد کرده است، چراکه بنا به آخرین داده‌های مرکز آمار از شاخص قیمت مصرف‌کننده، تورم ماهانه در مهر ماه امسال ۲.۳ درصد برآورد شده، این در حالی است که تورم شهریور ماه ۲ درصد بوده است.
اما در بازه «یک ماهه» قیمت کالای خوراکی و غیرخوراکی، دو روند معکوس را طی کرده‌اند. در مهرماه، تورم خوراکی‌ها از ۱.۵ درصد در شهریور ماه به نیم درصد در مهر ماه رسیده است. یعنی از سرعت افزایش قیمت خوراکی‌ها در مهر کاسته شده است. اما در مقابل اوضاع برای اقلام غیرخوراکی و خدمات چنین نبوده و تورم ماهانه غیرخوراکی‌ها از ۲.۳ درصد در شهریور به ۳.۳ درصد در مهر ماه رسیده است. بنابراین عمده افزایش قیمت‌ها در نخستین ماه پاییز ۱۴۰۲، از سمت اقلام غیرخوراکی و خدمات بوده، به گونه‌ای که تورم غیرخوراکی‌ها بالغ بر ۶ برابر تورم خوراکی‌ها بوده است.
با شروع فصل مدارس و دانشگاه‌ها، بالاترین سطح افزایش قیمت‌ها همان‌گونه که پیش‌بینی هم می‌شد در بخش «آموزش» رخ داده است. در مهرماه سال جاری تورم در این بخش نزدیک به ۲۲ درصد نسبت به شهریورماه رشد کرده است. هر چند تورم ماهانه گروه‌های کالایی مانند مسکن، تفریح و فرهنگ یا هتل و رستوران و حتی پوشاک و کفش نیز از تورم متوسط ماهانه خانوارها بالاتر بوده است.
برخلاف اینکه در مهر ماه سرعت تورم ماهانه افزایش یافته، تورم نقطه‌به‌نقطه و تورم سالانه روندی نزولی داشته‌اند. تورم نقطه‌به‌نقطه در مهر ماه امسال ۳۹.۲ درصد برآورد شده، به عبارت دیگر خانوارهای ایرانی برای تهیه سبد مشخصی از کالا و خدمات، در مهر ماه امسال نزدیک به ۴۰ درصد بیشتر از مهر ماه سال گذشته مصرف کرده‌اند. تورم نقطه‌ای در شهریور ماه ۳۹.۵ درصد بوده است. همچنین تورم سالانه از ۴۶.۱ درصد در شهریور ماه به ۴۵.۵ درصد در مهر ماه رسیده است.
به عبارت دیگر میانگین شاخص قیمت در دوازده ماه منتهی به مهر ماه امسال نسبت به میانگین شاخص قیمت در دوازده ماه منتهی به مهر سال گذشته، بالغ بر ۴۵ درصد افزایش یافته است. علت نزولی شدن تورم‌ها سالانه و نقطه‌به‌نقطه، روند نزولی تورم ماهانه در ماه‌های قبل‌تر است، چنانچه روند صعودی تورم که در مهر ماه به وجود آمده در ماه‌های آتی نیز تکرار شود، شاهد افزایش تورم نقطه و سالانه نیز تا پایان سال خواهیم بود.
اطلاعات دیگری که مرکز آمار منتشر کرده، متوسط قیمت کالاهای خوراکی منتخب در مناطق شهری کشور است که در این بخش نیز داده‌ها نشان می‌دهد شرایط عجیب و غریبی طی یکسال اخیر تجربه شده است. این داده‌ها به خوبی نشان می‌دهد که قدرت خرید ساکنان مناطق شهری سال گذشته در همین ماه‌ها چگونه بوده و در یکسال اخیر تا چه حد افت پیدا کرده است.
مرکز آمار می‌گوید از ۵۳ قلم خوراکی منتخب در نقاط شهری، در مهر ماه سال جاری، ۱۸ قلم درصد تغییر سالانه بالاتری از نرخ تورم نقطه‌ای نقاط شهری کشور داشته‌اند. اگر نگاهی به جزییات این قیمت‌ها بیندازیم، متوجه می‌شویم که شوک دوبرابر شدن نرخ دلار، چگونه موجب افزایش سطح عمومی هزینه‌های تولید شده و طی یکسال اثر خود را روی قیمت خوراکی‌ها گذاشته است.
به‌طور مثال، قیمت اقلام پروتیینی در این یکسال با شوک قیمتی شدیدی روبه‌رو شده‌اند. یک کیلو گوشت گوسفندی در مهر سال گذشته، حدود ۱۸۷ هزار تومان بوده که مهر امسال به حدود ۴۶۹ هزار تومان رسیده است. یعنی نزدیک به ۱۵۱ درصد رشد فقط در یکسال! یا قیمت یک کیلو گوشت گاو و گوساله که سال گذشته ۲۱۱ هزار تومان بوده و مهر امسال به حدود ۵۰۰ هزار تومان رسیده و ۱۳۲ درصد در این یکسال رشد کرده است! یک کیلو ماهی قزل‌آلا در مهر سال گذشته چیزی حدود ۱۰۲ هزار تومان بوده و حالا به نزدیک ۲۰۰ هزار تومان رسیده است یا حتی کنسرو ماهی تن که یک قوطی ۱۸۰ گرمی آن را می‌شد در مهر سال گذشته حدود ۳۵ هزار تومان خرید و الان باید برای همان قوطی کمتر از ۲۰۰ گرمی تن ماهی بیش از ۷۲ هزار تومان هزینه کرد!
با اینکه در شاخص قیمت کالای خوراکی طی مهر ماه امسال نسبت به شهریور ماه، رشد زیادی دیده نمی‌شد؛ اما در کف بازار، قیمت‌ها به رشد ماهانه‌شان ادامه داده‌اند و آمارها نیز این موضوع را تایید می‌کنند. به‌طور مثال، گوشت گوسفندی ۲.۱ درصد و گوشت گاو یا گوساله بیش از ۳ درصد نسبت به شهریورماه رشد قیمت داشته‌اند.
یک کیلو برنج خارجی شهریور ماه امسال حدود ۵۵ هزار تومان فروخته می‌شد و مهرماه نزدیک به ۳ هزار تومان روی این قیمت آمده است یا یک کیلو ماهی قزل‌آلا در پایان شهریور ماه حدود ۱۷۸هزار تومان بوده و ساکنان شهرها در مهرماه برای یک کیلو از این ماهی بیش از ۱۹۰ هزار تومان پول داده‌اند. حتی این موضوع در محصولاتی مانند دسته «لبنیات» نیز که عمده قیمت‌های آن به صورت دستوری تعیین می‌شود و به قول دولت، کارخانه‌ها حق افزایش قیمت را ندارند نیز دیده می‌شود.
مثلا یک بسته ۲۰۰ گرمی خامه پاستوریزه در شهریورماه ۲۹هزار و ۶۰۰ تومان فروخته شده که در مهر ماه این رقم به بیش از ۳۰هزار تومان رسیده یا یک قالب کره پاستوریزه ۱۰۰ گرمی در شهریور ۲۹ هزار تومان بوده و در مهر ماه نزدیک به هزار تومان رشد قیمت پیدا کرده است. مشخص نیست این دسته از کالاها که عمدتا به صورت دستوری قیمت‌گذاری می‌شوند چگونه حق افزایش قیمت در بازه یک ماهه پیدا کرده‌اند و اگر قرار به قیمت‌گذاری دستوری است چرا بالاتر از قیمت‌های مصوب فروخته شده‌اند؟
نکته دیگر اینکه با افزایش قیمت محصولات پروتیینی، شهرنشینان به سمت خرید قارچ و جایگزینی آن با گوشت قرمز و سفید تقریبا «هجوم» برده‌اند. چرا هجوم؟ چون قیمت قارچ به شدت در بازه یک ماهه و یکساله رشد پیدا کرده است. اقتصاددانان از این موضوع به تئوری «اثر گیفن» یا «کالای پست» یاد کرده و در تعریف آن، جایگزینی کالای پست با کالای اصلی را موجب افزایش قیمت کالای پست می‌دانند.
قارچ به عنوان یک محصول پروتیینی در شهریور امسال کیلویی ۱۰۴ هزار تومان فروخته شده که در مهر ماه به ۱۱۰ هزار تومان در هر کیلو رسیده. قیمت این کالا در مهر سال گذشته، ۶۵هزار تومان بوده و در واقع نزدیک به ۶۸ درصد فقط در یکسال رشد قیمت داشته است. قیمت یک کیلو لوبیا چیتی در مهر ماه گذشته ۷۱ هزار تومان بوده، شهریور ماه امسال به حدود ۹۰ هزار تومان و مهر ماه امسال به حداکثر ۱۰۵هزار تومان رسیده است. قیمت یک کیلو لوبیا قرمز مهر پارسال ۵۵هزار تومان، شهریور امسال ۷۵ هزار تومان و مهر ماه به حداکثر ۹۰ هزار تومان رسیده است.