شاید هنگام جستجو در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی با ویدئو‌هایی عجیب و ترسناک از حرکت لاشه حیوانات مرده مانند ماهی و قورباغه مواجه شده باشید. در شرایطی که سر حیوان قطع شده یا امعاء و احشاء آن خارج شده است، اما لاشه همچنان حرکاتی از خود نشان می‌دهد.
اما چرا یک حیوان مرده همچنان حرکت می‌کند؟
فرایند‌های بیولوژیکی خاصی که در عضلات و اعصاب حتی پس از توقف عملکرد مغز و سایر اندام‌های حیاتی رخ می‌دهند، ممکن است دلیل بروز این شرایط باشد.
یکی از فرایند‌هایی که می‌تواند این پدیده را توضیح دهد، جمود نعشی (Rigor Mortis) است. پس از مرگ، جسد حیوانات یک سری تغییرات بیوشیمیایی را تجربه می‌کند که آزاد شدن کلسیم در ماهیچه‌ها از آن جمله است. این موجب انقباض عضلانی می‌شود که می‌تواند به بروز حرکات در بدن حیوانی مانند قورباغه حتی پس از مرگ آن منجر شود.
با این وجود، امکان رد این نظریه وجود دارد. انقباض عضلانی در شرایط جمود نعشی پایدار و سفت است و دو تا چهار ساعت پس از مرگ رخ داده و می‌تواند تا ۴۸ ساعت ادامه یابد.
پتانسیل عمل یا پتانسیل کنش (Action Potential) تغییر در بار الکتریکی است که در سلول‌های عصبی و عضلانی رخ می‌دهد. هنگامی که یک سلول در حال استراحت است، یک بار الکتریکی منفی در درون و یک بار الکتریکی مثبت در بیرون آن وجود دارد.
هنگامی که یک محرک به سلول می‌رسد، به عنوان مثال یک تکانه عصبی، یون‌های مثبت به سمت داخل سلول سرازیر می‌شوند که تغییر بار الکتریکی سلول را به همراه داشته و یک پتانسیل عمل ایجاد می‌کند.
طی پتانسیل عمل، یک قطب‌زدایی یا دیپلاریزاسیون (Depolarization) سریع و هماهنگ غشای سلولی وجود دارد، به این معنی که بار الکتریکی درون سلول نسبت به بار الکتریکی بیرون مثبت‌تر می‌شود. این قطب‌زدایی زمانی رخ می‌دهد که یون‌های سدیم (+Na) از طریق کانال‌های یونی که در واکنش به یک محرک مناسب باز می‌شوند، به سرعت وارد سلول می‌شوند.
پس از ورود یون‌های سدیم به سلول و ایجاد قطب‌زدایی، یک جریان سریع از یون‌های پتاسیم (+K) از طریق کانال‌های یونی که در واکنش به قطب‌زدایی باز شده اند از سلول خارج می‌شوند. این جریان خروجی یون‌های پتاسیم موجب ایجاد قطبش دوباره سلول می‌شود، به این معنی که بار الکتریکی درون سلول بار دیگر نسبت به بار الکتریکی بیرون سلول منفی می‌شود.
به طور خلاصه، پتانسیل عمل با ورود یون‌های سدیم (+Na) به درون سلول ایجاد شده که با یک جریان خروجی سریع از یون‌های پتاسیم (+K) دنبال می‌شود.
اما چرا پتانسیل عمل زمانی که یک حیوان مرده است کار می‌کند؟
توقف عملکرد مغز در یک حیوان به معنای آن است که دیگر هیچ فعالیت الکتریکی قابل تشخیص در مغز آن وجود ندارد. با این وجود، برخی مطالعات نشان داده اند که در برخی موارد، برخی سلول‌ها در بدن، از جمله سلول‌های عضلانی و عصبی، برای مدت کوتاهی پس از مرگ همچنان می‌توانند زنده باقی مانده و پس از مرگ مغزی نیز برای مدت کوتاهی به عملکرد خود ادامه دهند.
از آنجایی که این حیوانات به تازگی مرده اند، عملکرد عضلات آن‌ها هنوز به طور کامل متوقف نشده است. از این رو، افزودن ماده‌ای مانند نمک (سدیم کلرید) می‌تواند ورود یون‌های سدیم به درون سلول را موجب شده و پتانسیل عمل را فعال کند.
فعال شدن پتانسیل عمل در عضله موجب شکل گیری یک سری فرایند‌ها می‌شود که به انقباض عضلانی ختم می‌شود و این برای هر حرکت بدن ضروری است.
در پایان، باید اشاره داشت که این حرکات شاهدی از زنده بودن حیوانات نیستند.