حدود ۳۰ سال از ساخت سریال «امام علی» می‌گذرد و روایت‌ها و داستان‌های متفاوتی از زبان عوامل سازنده این سریال نقل شده است.
به گزارش خبرآنلاین، احتمالا اصطلاح «سریال خیابان خلوت کن» را شنیده باشید، اصطلاحی که این روز‌ها دیگر برای هیچ یک از سریال‌هایی که تلویزیون می‌سازد به کار برده نمی‌شود، اما روزگاری بود که تلویزیون هیچ رقیبی نداشت و سازندگان هم در ساخت سریال کم و کسر نمی‌گذاشتند و از این سریال‌های خیابان خلوت کن مانند «امام علی» بی تردید سریال «امام علی» در چهار سال گذشته، یکی از موفق‌ترین پروژه‌های مذهبی پخش شده است.
این سریال تاریخی، مذهبی تلویزیون برای ساخته شدن راه پرپیچ و خمی را طی کرده. از ساخت دکور، بودجه مصوبش گرفته تا انتخاب بازیگران و آغاز ساخت سریالی که هنوز هم در حافظه تاریخی مردم جایگاه اول را داراست. اما این اثر چگونه ساخته شد؟
سال ۱۳۷۰ است. علی لاریجانی رئیس فعلی مجلس شورای اسلامی، ریاست صدا و سیما را برعهده دارد. داود میرباقری فیلمنامه سریالی با عنوان «خاری در گلو» را براساس زندگی حضرت علی ابن‌ابوطالب (ع) به صدا و سیما ارائه داده است. احتمال می‌رود برخی سلیقه‌ها و اختلاف‌نظر‌ها بر سر سناریو، تلویزیون را از تولید یکی از ماندگارترین آثارش محروم کند.
از میرباقری خواسته می‌شود فیلمنامه‌اش را بازنویسی کند و این روند و اعمال اصلاحیه‌ها تا چند بار تکرار می‌شود. به نظر می‌رسد این موانع برطرف شدنی نیستند، اما مگر می‌شود نیت و همت خالص برای ساخت چنین سریالی بیهوده بماند.
سرانجام با تأیید و عنایت مسئولان وقت تلویزیون، نخستین سریال مهم تاریخی مذهبی صدا و سیما در چنین ابعادی کلید می‌خورد. «خاری در گلو» ـ که اشاره به خطبه «شقشقیه» علی (ع) در نهج‌البلاغه دارد ـ در سال ۱۳۷۳ با حضور ۱۵۰ بازیگر اصلی و بیش از ۵ هزار هنرور از نیرو‌های ارتش مقابل دوربین می‌رود.
داریوش ارجمند نقش مالک اشتر را دارد. گویا پس از نقش‌آفرینی آنتونی کوئین در نقش حضرت حمزه (ع) در فیلم «محمد رسول‌ا... (ص)» (یا «الرساله») با آن جذبه خاص سینمایی بازیگرش، ارجمند آمده تا نقش مذهبی دیگری را با جلال و جبروت چشمگیرش خلق کند. بهزاد فراهانی لباس یکی از سفاکترین حاکمان تاریخ، معاویه بن‌ابوسفیان را می‌پوشد.
زنده‌یاد مهدی فتحی، چه زیبا یکی از زشت‌کارترین نزدیکان دسیسه‌چین معاویه یعنی عمرو عاص می‌شود. ویشکا آسایش در نقش قطام، چنان حیله‌های زنانه‌ای می‌اندیشد که با اجرای خوب بازیگرش درگذر سال‌ها همچنان از آن به عنوان بهترین نقش او یاد می‌شود.
اکبر عبدی، مرحوم سیروس گرجستانی، سعید نیکپور، پرویز پرستویی، مرحوم انوشیروان ارجمند، اصغر همت، عنایت ا... شفیعی، مرحوم جواد خدادادی، عنایت بخشی، مرحوم کریم اکبری‌مبارکه، آتش تقی‌پور، مرحوم جهانگیر فروهر، نادر رجب‌پور، عباس امیری، بهمن زرین‌پور، چنگیز وثوقی، کامران فیوضات، باقر صحرارودی و ... هم هستند و حالا ساخته شدن این سریال آغاز می‌شود.
خود میرباقری در همان مقطع در گفت‌وگویی با هفته‌نامه سروش گفت: «هشتاد درصد این سریال تخیل است که در ارتباط با درک و دریافتم از تحقیقات در تاریخ اسلام به این نتایج رسیده‌ام. اگرچه بیست درصد مکتوب تاریخی اساس قرار گرفت، ولی چندان بی‌ربط با تخیلات نیست و منشأ آن به اسناد تاریخی برمی‌گردد.»
البته سخنانی هم از زبان بازیگران این سریال وجود دارد که خواندن آن خالی از لطف نیست، همان زمان مهدی فتحی می‌گفت: «ابتدا از سوی داود میرباقری ایفای نقش دیگر به من پیشنهاد شد که به نظر کاراکتر پررنگ و لعابی در اجرا نبود. پس از خواندن فیلمنامه خودم درخواست ایفای شخصیت عمروعاص رادادم که با موافقت میرباقری همراه شد.»
فتحی در خصوص ایفای شخصیت عمروعاص هم گفته بود: «دلم نمی‌خواست این شخصیت منفی تاریخی تاحدی منفور باشد که در تمام لحظات تخت دیده شود. من در نمایش وجوه مختلف این شخصیت با داود میرباقری مشورت داشتم و او نیز فیلمنامه را آنقدر خوب و منسجم نوشته بود که هرکدام از دیالوگ‌های این شخصیت برای خودش جای بازی داشت. گاهی اوقات خودم از رفتار‌های این شخصیت اذیت می‌شدم.»
انوشیروان ارجمند بازیگر شخصیت اشعث کندی در سریال «امام علی (ع)» در خصوص حضورش در این سریال گفته بود: «به نظر من دلیل اینکه کاری چه در سینما، چه در تلویزیون یا روی صحنه تئاتر موفق و ماندگار می‌شود را باید در همدلی، صمیمیت و یکدلی و یکپارچگی همه عوامل جستجو کرد.»
عنایت بخشی بازیگر نقش ابن ذهب در سریال «امام علی (ع)» در خصوص حضورش در این مجموعه تاریخی گفت: «دلیل ماندگاری این مجموعه قبل از هر چیز قلم توانای آقای داود میرباقری بود که همه به آن اذعان دارند و پس از آن‌ها حس همکاری و همیاری عوامل بود که با خلوص نیت در شرایط سخت آن مجموعه فعالیت می‌کردند.»
بخشی در ادامه گفت: «یادم می‌آید در سریال من دیالوگی علیه مولا داشتم که هرگز نمی‌توانستم آن را ادا کنم. یک جور‌هایی هر طور با خودم کلنجار رفتم، نمی‌توانستم آن جمله را بگویم. جمله این بود «ما به روی علی شمشیر خواهیم کشید». این مسئله را با داود میرباقری در میان گذاشتم. او مرا در آغوش کشید، دلداری‌ام داد و گفت چاره‌ای نیست تو بازیگری و باید این جمله را به نحوه احسن ادا کنی.»
او افزود: «ما سکانس‌های جنگ صفین را در تیر و مرداد و در بدترین شرایط آب و هوای بندرعباس ضبط کردیم. اگرچه قرار بود آن سکانس را در زمستان کار کنیم، اما به دلیل اینکه سیل دکور‌ها را تخریب کرد، مجبور شدیم در تابستان جنگ صفین را در بندرعباس و در آن آب و هوای شرجی که در همه حال بالای ۵۰ درجه بود کار کنیم. آب و هوای شرجی یک طرف، لباس‌های سنگین و گریم و کلاه خود و ... هم که در بسیاری اوقات باعث می‌شد حتی نتوانیم نفس بکشیم از سوی دیگر، شرایطی را ایجاد کرده بود که تنها نام و عشق علی (ع) قوت قلب بچه‌ها بود که کار کنند و دم نزنند.»
او در پایان هم گفت: «یادم می‌آید وقتی کار تمام می‌شد و سوار پاترول می‌شدیم، برای بازگشتن نمی‌دانستیم باید شیشه ماشین را پایین بکشیم یا بالا، چون اگر شیشه را پایین می‌کشیدیم حرم گرما اذیت می‌کرد واگر نه، گرمای داخل ماشین غیرقابل تحمل می‌شد.»
داریوش ارجمند هم حرف‌های جالبی درباره این سریال زده است. اوگفت: «برای بازی کردن در این سریال استخاره کردم، چون اگر بد بازی می‌کردم باید از ایران می‌رفتم.»
او همچنین از گرمای هوای آن زمان گفت: «تمام لحظاتی که ما از صبح تا غروب آفتاب با آن لباس‌های سنگین بازی می‌کردیم و عرق می‌ریختیم، از شدت گرما دستمان به دسته شمشیر می‌چسبید و سیاهی لشکر‌های نیزه به دست در زیر آفتاب گنو در بندعباس می‌افتادند و آمبولانس یکی یکی آن‌ها را می‌برد، مار نیششان می‌زد، اما یک نیرویی آنجا ما را نگه داشته بود و ترانه آوای برگ‌های نخل‌هایی که باد می‌زد و به هم می‌خوردند، دائم تداعی ناله‌های حضرت علی (ع) بود، تداعی مدینه بود، تداعی رنج علی بود، تداعی نفاقی بود که به جان علی افتاد و ریایی که بر پوست دین خدا نشسته بود و ما داشتیم نوکری کسی را می‌کردیم که مظلوم اول همه تاریخ بود و نگاه همه ستمدیدگان به اوست تا وقتی که بشر زنده است. این امام در سریال من هم مظلوم بود آرام می‌شدیم و سعی می‌کردیم عمق این مظلومیت را نشان بدهیم. اما یک روزی وقتی دور هم بودیم داوود میرباقری گفت این امام در سریال من هم مظلوم بود و نتوانستم آن طور که باید مظلومیتش را نشان بدهم»
البته صحبت‌های تهیه‌کننده این کار هم خالی از لطف نبود. محمد بیک‌زاده، درباره هزینه و زمان ساخت این سریال گفت: «اگر به شهرک غزالی بروید متوجه می‌شوید که من آن دکور را با سنگ و آجر و سیمان ساختم که از بین نرود و هر چه باران بخورد جاافتاده‌تر و بهتر شود. همین الان هم خیلی از دوستان که کار تاریخی مذهبی می‌کنند در همان لوکیشن هستند. آن لوکیشن ماندگار است و در آن زمان حدود ۲۷ میلیون تومان هزینه ساخت لوکیشن شد و در نهایت توانستم سریال را در ۱۹ ماه بسازیم.»
ابتدا برای مالک اشتر صحبت فردین شد. البته برای خیلی از نقش‌ها صحبت خیلی از بازیگران قبل از انقلاب شد. آن زمان هم حرف من را خیلی گوش می‌کردند مثل امروز نبود که گوششان را روی حرف ما ببندند. برای خیلی‌ها مجوز بازی گرفتیم، اما برای بازی فردین اجازه ندادند. علتش هم خیلی ساده است، ما قهرمان زنده نمی‌خواهیم. فردین برای توده مردم قهرمان بود.»
او ادامه داد: «فردین را نپذیرفتند. علی آزاد را پذیرفتند؛ در حالی که اگر به تصاویر سینمای قبل انقلاب برگردیم فردین سمبل جوانمردی و آزادگی بود و علی آزاد سمبل نامردی و ناجوانمردی. علی آزاد هم نقش ابن‌عباس را بازی کرد. فخری خوروش و داوود رشیدی را هم ما پیشنهاد دادیم و مهدی فریدزاده مجوز بازیشان را گرفت. ولی فردین را اجازه ندادند، گوگوش را هم همینطور. تصمیم داشتم از فائقه آتشین را برای بازی در نقش قطام کمک بگیرم.»
تهیه کننده این سریال درباره دستمزد‌ها گفت: «داریوش ارجمند، قبل از ما کاری انجام داده بود که ۲۵۰ تومان گرفته بود، ولی ما با داریوش قرارداد ۱۰۰تومن بستیم که ۵تومن مالیات برمی‌داشتیم، ۹۵تومان می‌دادیم. بچه‌ها دلی آمدند. یک بخشی لطف به شخص من داشتند به خاطر سابقه مودتی که داشتیم و از طرف دیگر ارادتی که به علی داشتند، قرارداد را سفید امضا می‌کردند. حتی یادم است داریوش غر زد که من دستمزد قبلی که گرفتم ۲۵۰تومان بود، اقلا یک رقمی بزن که صدتومان رند شود. گفتم خیلی حرف بزنی، اینجا نوشتم مالک اشتر، یک ضمه می‌گذارم روی الف می‌شوی مالک اُشتر. این تهدید را کردم به شوخی و او گفت هر طور صلاح می‌دانی. نه فقط داریوش، همه بازیگران ما، گاهی دکوراتور بودند، گاهی به لباس کمک می‌کردند، در همه کار‌ها همکاری می‌کردند. خط کشی‌هایی که مرسوم در سینما و تلویزیون است، نبود. با عشق کار می‌کردند.»