رامین فخاری؛ در طی ما‌های اخیر ارزش لیر ترکیه ۴۴ درصد سقوط کرده است و آمار‌هایی مبنی بر تورم ۶۰ درصدی در ترکیه منتشر شده است، این در حالی است که ترکیه هم اکنون نیز یک قدرت اقتصادی در خاورمیانه است و تولید ناخالص داخلی این کشور سه برابر ایران است.
در این نوشته دلایل نوسانات اقتصادی ترکیه را در طی ما‌های اخیر برسی می‌نماییم:
- مورد اول این مساله است که بخشی از اقتصاد ترکیه بر توریسم و گردشگری استوار است، ظهور پاندمی کورنا در طی دوسال گذشته به شدت صنعت گردشگری را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار داده است، هرچند که در طول یک سال گذشته دوباره این صنعت در حال جان گرفتن است، اما تا زمان ریشکنی کامل کوید اثرات آن بر بخشی از اقتصاد‌های مبتنی بر گردشگری سایه خواهد افکند.
- مورد دوم بر این اساس استوار است که بخشی از تولیدات ترکیه شامل پنبه و لباس می‌شود، در دوران پاندمی کورنا به دلیل کاهش معاشرت‌های اجتماعی و رکود اقتصادی میل به خرید منسوجات نیز در سطح جهانی کاهش یافته است. حتی در شرایط رکود فعلی پوشاک و منسوجات نزدیک به ۸.۵ درصد از صادرات ترکیه را شامل می‌شوند.
- مورد سوم این مساله است که اقتصاد ترکیه در گذشته از لحاظ بعد منطقه‌ای و صادرات کالا به محیط پیرامونی قوی‌تر و پویا‌تر عمل می‌کرد، اما به دلیل تحولاتی مانند بهار‌های عربی، جنگ سوریه و همچنین کنش‌های امنیتی ترکیه در دریای مدیترانه و شمال آفریقا در قفقاز و در سوریه عملا "رژیم صهیونیستی" و "مصر"در ناحیه دریای مدیترانه و ایران در منطقه خاورمیانه و قفقاز مبدل به رقبای منطقه‌ای این کشور شده اند و این مساله بر مبادلات مالی کشور‌ها تاثیر گذار می‌باشد. مبادلات ایران و ترکیه را که در یک دهه گذشته بیش از ۲۰ میلیارد دلار بود به ۵/۲ میلیارد دلار در سال گذشته رسانده است، هرچند عامل قطع ارتباط ایران با سوئیفت نیز بر این مثاله تاثیر گذار بوده است، اما رقابت‌های منطقه‌ای ترکیه با ایران و تلاش ترکیه برای جایگزین کردن منابع انرژی ایران بر کاهش مبادلات بین ایران و ترکیه اثر گذار بوده است. عامل دیگر نیز سد سازی‌های ترکیه بوده است که در کاهش محبوبیت ترکیه در سوریه و عراق بی تاثیر نبوده است.
- مورد چهارم این مساله است که پاندمی کورنا اقتصاد سراسر جهان را تحت تاثیر قرار داده است و مبادلات اقتصادی در بین همه کشور‌ها کاهش یافته است شاید ترکیه جزو اولین کشور‌هایی است که اثرات پاندمی کورنا بر اقتصادش آشکار شده است.
- بیشترین افزایش ترکیه متعلق به بخش حمل و نقل با ۹۹.۱۲% بوده است و رتبه بعدی متعلق به مواد غذایی است، که بالا رفتن قیمت جهانی سوخت و همچنین بحران اوکراین که‌تر از تحت تاثیر قرار گرفتن زنجیره مواد خوراکی را در سطح جهانی افزایش داده است می‌تواند بر این مساله تاثیر گذار باشد. اردوغان اعلام کرده است که در ماه فوریه با غول نفتی عربستان دیداری خواهد کرد و با توجه به ارسال پرونده قاشقچی به عربستان احتمالا تلاش‌هایی را برای واردات سوخت از عربستان انجام خواهد داد.
- اقتصاد ترکیه برای تولید مواد غذایی و منسوجات به شد به واردات وابسته است، کاهش قیمت لیر در برابر دلار این واردات و به تبع آن زنجیره تولید را تحت تاثیر قرار داده است، بطور مثال قیمت گوجه فرنگی که در ما‌های اخیر در ایران نیز افزایش داشته است در ترکیه نیز با رشد ۷۵ درصدی مواجه بوده است، زیرا ترکیه مواد مورد نیاز برای کشت گوجه فرنگی را وارد می‌نماید. گرانی مواد تولید منجر به بدهی‌های گسترده کشاورزان ترکیه و رکود در این بخش شده است.
- سیاست‌های پولی و مالی اردوغان نیز نقش بسزایی در این مورد داشته است، زیرا با بالا بردن نرخ بهره سعی در کاهش تورم این کشور داشت که این مساله برای کوتاه مدت مفید است، اما می‌تواند باعث کاهش فعالیت‌های اقتصادی و کاهش رشد اقتصادی و کاهش تقاضا و افزایش پز انداز شد و دولت اردوغان مداخلات سنگین غیر مستقیم در نرخ بهره در ترکیه انجام داده است که بخشی از رکود ترکیه نیز از این مساله منشا می‌گیرد. همچنین اردوغان در سال گذشته نرخ بالایی از استقراض را انجام داده است.
- درباره مداخله غیر مستقیم اردوغان که منجر به تورم در این کشور می‌شود می‌توان گفت که ممکن است که دولت ترکیه از این مساله سود خواهد برد، زیرا با کاهش ارزش لیر میزان صادرات این کشور افزایش و واردات این کشور کاهش پیداخواهد کرد و این کشور به یک مقصد ارزان قیمت برای توریست‌ها مبدل خواهد شد، اما با بالا رفتن قیمت‌ها متقابلا زندگی مردم ترکیه دشوارتر خواهد شد و میزان نارضایتی از حزب اعتدال و توسعه بالاتر خواهد رفت، اما سایر عوامل مانند تاثیرات پاندمی کورنا بر صادرات و توریسم این کشور افزایش جهانی قیمت نفت و ... را نیز نمی‌توان در این بحران دخیل نداست.