شاید ۱۰ سال قبل وقتی صحبت از شبکه نمایش خانگی به میان می‌آمد، تصور روزی که انبوهی از سریال‌ها در رقابتی عجیب سر از پلتفرم‌های متفاوت دربیاورند و علاقه‌مندانی را با خود همراه کنند، کمی دور از ذهن به نظر می‌رسید.
اما در دو سال گذشته و خانه‌نشینی طولانی‌مدت مردم و کم‌رنگ‌شدن تفریحات دسته‌جمعی مثل سینمارفتن، پروسه ساخت سریال‌های شبکه نمایش خانگی قوت گرفت و مخاطبان بیشتری را با خود همراه کرد.
از سویی دیگر دست خالی تلویزیون در سال‌های اخیر در ارائه سریال‌های مخاطب‌پسند، قوه محرکه بیشتری برای مخاطب سریال‌بین فراهم کرد.
دراین‌بین برخی سریال‌ها اقبال عمومی بیشتری پیدا کرده و برخی دیگر ناکام از رضایت مخاطب، به حاشیه رانده شدند؛ اما بی‌تردید نمی‌توان از رقابت تلویزیون و شبکه نمایش خانگی صحبت نکرد.
رقابت آشکاری که با ادبیات متفاوتی از جمله محتوای تولیدشده و هزینه‌های جاری در این سریال‌ها از سمت تلویزیون عنوان می‌شد و با رونق بیشتر شبکه نمایش خانگی شکل دیگری از این رقابت آغاز شد.
خبر انتقال اختیار صدور مجوز سریال‌های توزیع‌شده در ویاودیها از سازمان سینمایی به صداوسیما، تیر خلاصی بود که بسیاری را نگران این موضوع کرد که چطور می‌شود با نظارت تلویزیون و ممیزی‌های رایجش، سریالی در شبکه نمایش خانگی ساخت که اساسا هزینه‌هایش در بخش خصوصی تأمین می‌شود و مخاطبانش هم برای دیدن محصولاتش هزینه می‌کنند!
سال ۹۸ بود که ماجرای ویاودیها و فعالیت‌های مرتبط با تولید محتوا در خارج از صداوسیما، به یکی از سوژه‌های بحث‌برانگیز در رسانه‌ها تبدیل شد.
در همان زمان سیدعلی‌اکبر محمودی‌مهریزی، مدیر کل تأمین و تولید تلویزیون تعاملی معاونت فضای مجازی صداوسیما، در گفتگو با مهر به صورت رسمی تأیید کرد که مجوز محتوای پخش‌شده از ویاودیها هم به صداوسیما رسیده است و در این گفتگو از سازوکار چگونگی دریافت مجوز‌ها و محتوای ویاودیها از این اداره کل سخن گفت.
مهریزی در بخشی از صحبت‌هایش گفت: «در این چند سال مهم‌ترین مأموریتی که برای صداوسیما در فضای مجازی مطرح شده، متولی‌شدن برای تولید و انتشار محتوای صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی است و همه این گفتگو‌ها ذیل این مأموریت صورت می‌گیرد.
محتوایی که برای سرویس‌های ویاودی تهیه می‌شود، باید «پیش از تولید» مجوز بگیرد و خود سرویس‌های ویاودی طبق مقرراتی که پیش از این بود، به فعالیت خود ادامه خواهند داد.
در فضای مجازی سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی از طریق سازمان تنظیم مقررات سازمان تنظیم‌گر رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر ایران مجوز فعالیت ویاودیها را صادر می‌کند و از طریق معاونت فضای مجازی بر محتوای تولیدشده با ویاودیها نظارت و اداره کل تأمین و تولید تلویزیون تعاملی مجوز‌هایی را که برای تولید نیاز است، صادر می‌کند».
از سوی دیگر، چگونگی نظارت سازمان صداوسیما بر تولیدات شبکه نمایش خانگی نیز نکته‌ای قابل بحث بود. برخی گمان می‌کردند نظارت بر این تولیدات با متر و معیار‌های تلویزیون باعث ضعیف‌شدن هسته‌های تولیدی شبکه نمایش خانگی می‌شود.
شاید ذائقه مخاطب شبکه نمایش خانگی به هم بریزد و به بیان دیگر مخاطب این مدیوم با این تغییر نگاه دچار سردرگمی می‌شود و برخی دیگر عنوان کردند شاید دراینمیان با نظارت دوگانه‌ای از سمت سازمان صداوسیما بر محتوای تولیدات شبکه نمایش خانگی مواجه شوند و سیاست و نظارت دیگری بر تولیدات شبکه نمایش خانگی اعمال شود.
از طرف دیگر، حجم تولیدات شبکه نمایش خانگی دست‌کم در دو سال گذشته و به دنبال آن تعدد مجوز‌ها برای ادامه کار در این مدیوم و البته هم‌زمانی با تولیدات جاری در صداوسیما، بسیاری را با این پرسش روبه‌رو کرد که آیا صداوسیما به لحاظ کمی توان، ظرفیت و استعداد رسیدگی به این حجم از درخواست‌ها را دارد؟
دراینمیان به‌مرور سایه نظارت تلویزیون در شبکه نمایش خانگی گسترده‌تر شد و نگرانی بسیاری از تولیدکنندگان آثار در شبکه نمایش خانگی بابت چگونگی نظارت بر محتوای نوشته‌شده یا تولیدشده بیشتر شد.
غلامرضا موسوی، تهیه‌کننده با‌سابقه سینما و رئیس هیئت‌مدیره «اتحادیه صنف تهیه‌کنندگان»، در گفت‌وگویی به مشکلات ماه‌های اخیر شبکه نمایش خانگی اشاره کرد و گفت: «واقعیت این است که شبکه نمایش خانگی به‌ویژه از زمانی که جدا از نسخه فیزیکی آثار، از طریق پلتفرم‌ها دسترسی بهتری پیدا کرد، به دلایلی که متصور است، درگیر مسائل سیاسی شد.
به‌این‌صورت که جناحی که قدرت داشت، ترجیح داد بتواند فضای مجازی و شبکه نمایش خانگی را هم به خودش اختصاص بدهد. از سوی دیگر، ما قبل از کرونا با دوستانی در پلتفرم‌ها روبه‌رو بودیم که کار را بلد نبودند.
متوجه بودند می‌توانند کسب‌وکار خوبی داشته باشند؛ اما به این فکر نمی‌کردند که با این کسب‌وکار در صورت عمل‌نکردن به برخی موضوعات می‌توانند به سینمای ایران لطمه بزنند.
بعد از راه‌اندازی پلتفرم‌ها به دلیل وجود مسائل سیاسی -جناحی و نگاه به این مدیوم به‌عنوان یک ابزار، تصمیمات برای این مدیوم از ارشاد به تلویزیون منتقل شد. واقعیت این است که همان زمان هم تذکر دادیم که این اتفاق، مطلوب نیست. درست است که در مقطعی خود ما هم تهدید می‌کردیم که بهتر است تصمیم‌گیری به تلویزیون منتقل شود، در حقیقت می‌دانستیم که در این صورت شبکه‌ها لطمه خواهند دید که اتفاقا همین موضوع رخ داد.
در‌حال‌حاضر با شرایطی روبه‌رو هستیم که شبکه نمایش خانگی در اختیار رقیبش درآمده و بعد داوری هم یک‌طرفه است. نمونه‌اش هم انتصاب‌هایی است که رئیس سازمان صداوسیما در مورد ساترا انجام داد.
به همین جهت در این شرایط به نظر می‌رسد بیش از هر‌چیز نیاز است تا شاکله وزارت ارشاد حفظ شود و عملا شبکه نمایش خانگی بار دیگر در اختیار ارشاد قرار بگیرد. در‌حال‌حاضر هم که دولت، قوه قضائیه و مجلس همه به‌نوعی در یک سمت قرار گرفته‌اند و دیگر رقابتی در بین نیست.
در غیر این صورت و ادامه احاطه تلویزیون بر شبکه نمایش خانگی، شاهد مسائل دیگری خواهیم بود و همان بلایی بر سر نمایش خانگی می‌آید که بر سر تلویزیون آمده است.
براساس اطلاعاتی که من دارم، ۱۵ تا ۲۰ درصد مخاطبان تلویزیون باقی مانده‌اند و بخش اعظم مخاطبانش اگر فوتبال یا برنامه‌های ورزشی مستقیم از تلویزیون پخش شود، بیننده آن خواهند بود و در غیر این صورت تلویزیون نگاه نمی‌کنند.
به همین دلیل تلویزیون به شکلی به گمان من ورشکسته است و اگر شبکه نمایش خانگی هم با همین دیدگاه اداره شود، ورشکسته می‌شود».
در این مدت، اما در شکایت ادامه‌داری بسیاری از تولیدکنندگان آثار در شبکه نمایش خانگی درباره نظارت بر محتوای تولیدشده که به‌نوعی اهانت به مخاطبان تلقی می‌شود، صحبت کردند.
هرچند دراینمیان برخی آثار بی‌کیفیت در این حوزه، سانسور را دست‌آویزی برای توجیه کیفیت پایین تولیداتشان عنوان کردند. با وجود این همچنان موضوع نظارت سلیقه‌ای لطمه بزرگی است که بسیاری از تولیدکنندگان آثار در شبکه نمایش خانگی از آن صحبت می‌کنند.
اما پس از انتصاب‌های دولت جدید، بسیاری منتظر عکس‌العمل معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره این موضوع بحث‌برانگیز بودند.
محمد خزاعی، معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس سازمان سینمایی، نظرش درباره این ماجرای بحث‌برانگیز را این‌طور عنوان کرد: «با این مصوبه با توجه به تکنولوژی‌های پیشرفته و همچنین بستر «ویاودی»ها و توسعه فضا‌های مجازی، مهم‌ترین بازوی اجرائی، نظارتی و هدایتی سازمان سینمایی در این عرصه سلب شده است.
رئیس سازمان سینمایی کشور با بیان اینکه سازمان صداوسیما به‌عنوان رسانه ملی وظایف خطیری دارد افزود: رسانه ملی مأموریت‌های گسترده‌ای دارد و نیاز دارد به فکر ایجاد بستر‌هایی برای توسعه، پویایی و ارتقای گستره مخاطبانش باشد. با بازنگری این مصوبه مسئولیت نمایش خانگی که به مسئولیت‌های تلویزیون اضافه شده، به‌جای اصلی‌اش بر‌می‌گردد.
او تأکید کرد: جایگاه نظارتی و شأن وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان سینمایی باید حفظ شود؛ البته تجربه چند‌ساله هم نشان داده است علاوه بر نارضایتی سینماگران و صنوف، تناقضات و چندگانگی در نظارت‌های کیفی و محتوایی تولیدات این حوزه ایجاد شده است.
معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به پیگیری جدی این وزارتخانه و سازمان سینمایی درباره موضوع پلتفرم‌ها تصریح کرد: این مطالبه جامعه سینمایی کشور است. در حال پیمودن مسیر‌ها و برگزاری جلسات با مراکز ذی‌ربط هستیم و امیدواریم در مراکز قانونی تصمیم‌گیری این کار به جریان بیفتد.
به گفته او، موضوع نمایش خانگی و پلتفرم‌ها به تصمیم‌های جدید نیاز دارد و جامعه سینمایی امیدوار شده با نگاه ریاست جدید سازمان صداوسیما و تعامل و احترام آقای جبلی برای سینماگران و هنرمندان، این مطالبه محقق شود.
خزاعی با بیان اینکه تولیدات پلتفرم‌ها و شبکه نمایش خانگی مخاطبان بسیاری را به سمت تولیدات داخلی سوق داده است، اضافه کرد: رونق و پویایی شبکه نمایش خانگی و «ویاودی «ها می‌تواند ضمن ایجاد امید و نشاط اجتماعی، به امنیت شغلی و معیشتی اهالی سینما منجر شود.
رئیس سازمان سینمایی با نقد وضعیت فعلی تصریح کرد: معتقدیم باید صفر تا صد جریان «ویاودی»ها به ارشاد برگردد. مأموریت ساترا، اساسا با سایر مأموریت‌های سازمان صداوسیما مغایرت دارد. مأموریت‌های بزرگ و متعدد صداوسیما، باعث می‌شود این مأموریت مضاعف به‌درستی پیگیری نشود و تناقضات نظارتی صداوسیما در پلتفرم‌ها و تلویزیون گواه این موضوع است.
ضمن اینکه تلویزیون در حالی می‌خواهد در این زمینه نظارت و سیاست‌گذاری کند که خودش یکی از رقبای این پلتفرم‌هاست و به خاطر این رقابت و تضاد منافعی که دارد، نمی‌تواند کار ارزیابی، نظارت و ارزشیابی محتوایی این بخش را بر عهده داشته باشد.
رئیس سازمان سینمایی یادآور شد: معتقدیم مصوبه مجلس در این زمینه نیازمند بازنگری و اصلاح است. از نمایندگان مجلس و کمیسیون فرهنگی انتظار داریم به بررسی و بازنگری این موضوع بپردازند و نظارت بر شبکه‌های نمایش خانگی را به وزارت ارشاد بازگردانند.
او افزود: بسیاری از هنرمندان، صنوف و جامعه سینمایی به ورود صداوسیما در این حوزه انتقاد داشته و این توقع را دارند که از طریق مجاری قانونی و در بستر تعامل و گفتگو‌های سازنده این موضوع مورد بازنگری قرار گیرد.
خوشبختانه گفتگو‌هایی جدی در سطح وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی و برخی مسئولان و متولیان ارشد در حال انجام است که امیدواریم با حسن نظر و درایت ریاست محترم سازمان صداوسیما این معضل هر‌چه‌زودتر حل‌وفصل شود.
خزاعی با بیان اینکه با این اقدام بهدلیل نزدیکی مخاطبان سینما و پلتفرم‌ها، ضمن کمک به گسترش و تشویق تولیدکنندگان و سینماگران، شرایط مناسب برای چرخه کامل تولید، پخش و توزیع و ایجاد فرصت‌های جدید بهتر شکل می‌گیرد، خاطرنشان کرد: نزدیکی سامانه‌های فروش و سازمان تولید و پخش این حوزه به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باعث بالندگی، پویایی و همراهی بیشتر آن‌ها می‌شود و برای ارتقای محتوای محصولات و بهره‌گیری از این ظرفیت در جهت تقویت فرهنگ عمومی ضمن اعمال نظارت‌های دقیق‌تر باید جلوی تولید آثار نازل، سطحی و مبتذل گرفته شود.
رئیس سازمان سینمایی ضمن قدردانی و تمجید از پیگیری‌ها و تلاش‌های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و حسن نظر ریاست سازمان صداوسیما اظهار امیدواری کرد با بازنگری در این مصوبه، هرچه زودتر شبکه نمایش خانگی و پلتفرم‌ها به سازمان سینمایی برگردد.
با وجود رویکرد‌های متفاوت و اختلاف سلیقه در محتوای نوشته‌شده یا تولیدشده در شبکه نمایش خانگی که در بسیاری از مواقع، دست‌کم در دو سال اخیر، منجر به ممیزی و سانسور‌های بی‌شماری در کیفیت آثار شده است، نمی‌توان این موضوع را کتمان کرد که سهل‌انگاری در کیفیت اثر از سمت پلتفرم‌های سفارش‌دهنده، به مروز آثار نامطلوبی در اعتماد مخاطب خواهد داشت.
مخاطبی که برای دسترسی بهتر به محتوای تولیدشده در پلتفرم‌ها، اشتراک خریداری می‌کند و در نهایت با آثاری روبه‌رو می‌شود که به‌هیچ‌عنوان انتظاراتش را برآورده نمی‌کنند.
از سوی دیگر، عملکرد تلویزیون در سال‌های گذشته در بحث تولید سریال، عملا غیرقابل‌دفاع است و دست خالی‌اش بیش از پیش خودنمایی می‌کند. بسیاری از سرمایه‌های رسانه ملی که زمانی مخاطبان بسیاری را با خود همراه می‌کردند، رسانه رقیب (شبکه نمایش خانگی) را برای تولید محتوا مناسب‌تر می‌دانند و تمایلی به حضور در تلویزیون ندارند.
این در حالی است که به‌تازگی روزنامه خراسان از ویاودی صداوسیما با اشتراک رایگان نوشت. بر اساس این خبر، پلتفرم تلوبیون که در سال‌های گذشته به‌عنوان پلتفرم مخصوص پخش برنامه‌های صداوسیما شناخته می‌شد، به‌تازگی سرویس جدیدی به نام «تلوبیون‌پلاس» را راه‌اندازی کرده که یک پلتفرم ویاودی تمام‌عیار است.
این پلتفرم که فیلم‌ها و سریال‌های روز ایران و جهان را منتشر می‌کند، تازه‌ترین رقیب پلتفرم‌های ویاودی نظیر فیلیمو و نماواست که پا به عرصه وجود گذاشته است؛ اما با یک تفاوت مهم؛ اینکه اشتراک آن رایگان است.
در میان محصولات خروجی تلوبیون‌پلاس، به نظر می‌رسد اکثر قریب به اتفاق یا همه فیلم‌ها و سریال‌های خارجی پلتفرم تلوبیون با دوبله اختصاصی عرضه شده‌اند.
این در حالی است که فیلیمو و نماوا به‌عنوان متمول‌ترین و برترین‌های بازار فیلم و سریال اینترنتی، بسیاری از محصولات را با زیرنویس منتشر می‌کنند و امکان دوبله همه محصولات را ندارند.
در عین حال مهم‌ترین نکته درباره تلوبیون‌پلاس، رایگان‌بودن نرخ اشتراک آن است. در‌حالی‌که فیلیمو و نماوا در پلن‌های مختلف درآمدی، نرخ‌هایی از حدود ماهانه ۵۰ هزار تومان (در اشتراک‌های بلندمدت) تا ماهانه صد هزار تومان دارند، اشتراک تلوبیون‌پلاس رایگان است.
این موضوع اگرچه در نگاه نخست برای مخاطب جذاب به نظر می‌رسد، اما می‌تواند شائبه دامپینگ را در بازار به ذهن برساند. دامپینگ به‌طور خلاصه به معنای قیمت‌شکنی و عرضه رایگان یا بسیار ارزان محصول است، با هدف اینکه رقبا از میدان به در شوند و بازار در انحصار یک عرضه‌کننده قرار گیرد.
پس از این زمان که ممکن است چند ماه یا چند سال به طول بینجامد، عرضه‌کننده مسلط بر بازار می‌تواند هر نوع قیمت‌گذاری را انجام دهد یا قواعد دیگر را در بازار به وجود بیاورد؛ چراکه دیگر رقیب مهمی ندارد؛ بنابراین از این منظر این مسئله در بلندمدت به زیان مخاطب است.
به نظر می‌رسد رقابت تلویزیون و شبکه نمایش خانگی هر روز شکل متفاوت‌تری به خود می‌گیرد و باید دید در نهایت تا چه حد به حقوق مخاطب احترام گذاشته می‌شود.