حسین مسعودنیا؛ یکی از مسائل مهم فراروی سیاست خارجی ایران احیای مذاکرات برجام در وین است، مذاکراتی که شش دور آن بین ایران و گروه ۱+۴ در فاصله ماه‌های آوریل تا ژوئن در ژنو در دولت دوازدهم برگزار شده بود. با برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری سیزدهم و انتخاب آقای رییسی به عنوان دولت جدید، نامبرده دستور توقف مذاکرات برای بررسی فحوای مذاکرات و اسناد آماده شده را از سوی تیم سیاست خارجی خود مطرح و از آن پس مذاکرات احیای برجام در وین متوقف شد.
پس از تشکیل دولت جدید به رغم وعده آقای رییسی در مناظرات انتخاباتی و پس از پیروزی مبنی بر قبول برجام به عنوان یک توافق بین‌المللی و تاکید بر تداوم مذاکره، اما مذاکره هدفمند تاکنون اقدام جدی برای احیای مذاکرات وین صورت نگرفته است، چراکه هنوز نه تیم مذاکره‌کننده مشخص شده و نه دولت جدید موضع خود در قبال شش دور مذاکرات قبلی را اعلام کرده است.
رییس‌جمهور در سخنرانی مجازی خود در مجمع عمومی سازمان ملل بر عدم اطمینان به امریکا تاکید و صرفا مذاکره منتهی به هدف را هدف دولتش اعلام کرد. وزیر خارجه نیز در سفر به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل به رغم تایید تصمیم ایران برای بازگشت به مذاکرات وین در اولین فرصت بر یک نکته تاکید کرد و آن اینکه طرف ایرانی تعجیلی برای بازگشت به مذاکرات ندارد؛ به عبارت ساده‌تر از نگاه وزیر خارجه درک دو کشور ایران و امریکا از واژه به زودی جهت تعیین تاریخ شروع مجددشروع مذاکرات متفاوت است.
علاوه بر تاریخ شروع مذاکرات، اختلاف دیگری نیز میان ایران و طرف‌های مذاکره‌کننده وجود دارد و آن اینکه در صورت احیای مذاکرات وین آیا این گفتگو‌ها ادامه مذاکرات قبل باشد یا مذاکرات از نقطه صفر آغاز شود؟ به نظر می‌رسد موضع دستگاه دیپلماسی ایران با طرف‌های مذاکره‌کننده متفاوت است در حالی که حتی چین و روسیه تاکید بر احیای مذاکرات وین در خصوص برجام از همان نقطه توقف دارند در ایران زمزمه‌هایی مبنی بر آغاز مذاکرات از مرحله صفر شنیده می‌شود.
بدین‌ترتیب به‌رغم وعده آقای رییسی فعلا موضوع احیای مذاکرات برجام در وین حداقل در اولویت دولت وی قرار ندارد، اما آنچه در این میان مهم است توجه به این نکته است که در سیاست بین‌الملل فرصت‌ها، چون ابر می‌گذرند و کسانی موفقند که از کوچک‌ترین فرصت، بیشترین استفاده را ببرند.
به نظر می‌رسد در شرایط کنونی با توجه به تاکید گروه ۱+۴ به همراه اعلام آمادگی امریکا برای بازگشت به مذاکرات و گشوده شدن افق‌های نوین در روابط ایران با کشور‌های همسایه شرایط برای احیای مذاکرات وین از نظر بین‌المللی و منطقه‌ای مهیاست؛ از نظر بین‌المللی گروه ۱+۴، به خصوص دو کشور روسیه و چین که روابط نزدیکی با ایران دارند، به همراه کشور‌های اروپایی تاکید بر بازگشت سریع ایران به مذاکرات دارند و دولت امریکا هم به ظاهر اعلام آمادگی کرده است.
شاید استدلال دولت و وزیر خارجه مبنی بر اینکه با توجه به سوابق عملکرد امریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران، اکنون نیز ایران به وعده‌های امریکا اطمینان ندارد، صحیح باشد، اما نباید یک نکته را از یاد برد که پس از خروج امریکا از برجام، تصمیم جمهوری اسلامی ایران مبنی بر عدم خروج از برجام اگر هیچ نتیجه مثبتی نداشت حداقل نتیجه آن عدم امکان بازگشت پرونده ایران به شورای امنیت و شکل‌گیری یک اجماع بین‌المللی همانند دوران اوباما علیه ایران بود؛ موضوعی که خواسته اصلی دولت امریکا بود. اکنون نیز شاید یکی از اهداف امریکا تخریب کامل برجام و همراه ساختن کشور‌های دیگر عضو مذاکره‌کننده برای بازگشت به مرحله قبل از برجام باشد.
در مقابل این تحلیل شاید کسانی این‌گونه استدلال کنند که روسیه و چین از این مهم جلوگیری می‌کنند، اما این تفکر کاملا اشتباه است، چراکه اولا تجربه تاریخی ایران در خصوص عملکرد دو کشور در قبال پرونده هسته‌ای ایران در شورای امنیت قبل از توافق برجام بیانگر واقعیتی جز این است؛ ثانیا روسیه و چین نیز اکنون تاکید بر تسریع در احیای مذاکرات وین دارند؛ لذا به نظر می‌رسد هدف اصلی مسوولان دستگاه دیپلماسی ایران در مقطع فعلی باید، با توجه به تجربه دوران ملی شدن نفت، ممانعت از موفقیت امریکا در همراه کردن گروه ۱+۴ با خود علیه ایران باشد.
از نظر منطقه‌ای نیز شرایط به‌گونه‌ای رقم خورده که امکان احیای برجام بیش از سال‌های قبل است: ۱- یخ‌های روابط ایران و عربستان به دلیل چالش در روابط امریکا با عربستان پس از تصمیم امریکا برای خروج نیروهایش از منطقه در حال ذوب شدن است و اعلام آمادگی ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی در جریان سخنرانی مجازی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد برای بهبود روابط با ایران پیام مشخصی داشت و آن اینکه تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی این کشور را ترغیب به تنش‌زدایی با ایران کرده است.
۲- علاوه بر عربستان سعودی دیگر کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج‌فارس نیز از مواضع قبلی خود در قبال برجام و مخالفت با آن کوتاه آمده و در جریان ملاقات وزرای خارجه کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج‌فارس با وزیر خارجه امریکا، این کشور‌ها رسما اعلام کردند که در صورت موافقت امریکا با احیای برجام آن‌ها مخالفتی با این موضوع در صورت اطمینان از امنیت آینده خود ندارند.
۳- علاوه بر کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج‌فارس، رژیم صهیونیستی متحد استراتژیک امریکا در منطقه نیز با آگاهی از تحولات به وقوع پیوسته در سیاست خارجی امریکا در منطقه ناگزیر به پذیرش این واقعیت شده است که اگر امریکا تصمیم به بازگشت به برجام دارد اسراییل نیز آن را بالاجبار باید بپذیرد؛ لذا به نظر می‌رسد تحولات منطقه‌ای از یک طرف سبب کاهش جایگاه متحدین استراتژیک امریکا مانند عربستان و اسراییل در سیاست خارجی این کشور شده و از سوی دیگر آن‌ها را به این نتیجه رسانده که دیگر نقش تعیین‌کننده صفر تا صد در سیاست خارجی امریکا در منطقه ندارند.
بنابراین با توجه به چنین شرایطی به نظر می‌رسد از نظر بین‌المللی و منطقه‌ای فرصت برای تسریع در احیای مذاکرات برجام در وین فراهم است و دولت جدید ایران درصورت همراهی با این فرآیند هیچ چیز را از دست نخواهد داد، چراکه اولا به وعده خود به مردم عمل خواهد کرد و ثانیا در صورت شکست مذاکرات به علت فرسایشی بودن آن می‌تواند به سهولت آن را ترک و افکار عمومی را قانع کند که بازگشت به مذاکرات در تضاد با هدف اصلی دولت مبنی بر تداوم مذاکراه برای رسیدن به نتیجه و هدف و نه مذاکره برای مذاکره است.
منبع: روزنامه اعتماد