رئیس سازمان اطلاعات عربستان در اولین سفر خود به سوریه از زمان آغاز جنگ داخلی در این کشور به دمشق رفت تا برای اولین بار ظرف یک دهه گذشته با همتای سوری خود دیدار کند. «مارتین چولوف»، در گزارش ۴می برای گاردین نوشت، این دیدار روز دوشنبه ۱۳ اردیبهشت در دمشق برگزار شد.
ناظران این دیدار را مقدمه نوعی «دتانت» یا «تنش زدایی» میان این دو کشور عربی قلمداد می‌کنند که در تمام یک دهه گذشته با یکدیگر سر ستیز داشتند.
به نوشته گزارشگر گاردین، روابط دو کشور پس از سرکوب تظاهرات مردمی در سال ۲۰۱۱ از سوی دولت اسد رو به وخامت رفت، اما مقام‌های ریاض می‌گویند پس از تعطیلی سه روزه عید فطر که در هفته آینده خواهد بود، روابط دو طرف در مسیر عادی سازی قرار خواهد گرفت.
یک مقام سعودی که نخواست نامش فاش شود گفت: «این دیدار مدتی بود برنامه‌ریزی شده بود، اما هیچ اتفاقی نیفتاده بود». این مقام افزود: «تحولات منطقه تغییر کرده و همین زمینه ساز نوعی بازگشایی در روابط شد». این حرکت به نفع اسد خواهد بود و در راستای تقویت او تمام خواهد شد. اسد از زمان آغاز بحران در کشورش با حمایت متحدان خارجی خود در قدرت مانده است.
سفر رئیس سازمان اطلاعات عربستان به سوریه و دیدار با همتای سوری اش همچنین لحظه‌ای سرنوشت ساز برای دیپلماسی منطقه‌ای خواهد بود. چولوف معتقد است که این سفر در ظاهر ریاض- تهران را هم در یک مسیر قرار خواهد داد و احتمالا باعث می‌شود که یکی از معضلات مهم در روابط این دو کشور هم تا حدودی از میان برداشته شود. سوریه همواره یکی از نقاط افتراق میان تهران- ریاض بود و در صورت ثمر دادن این دیدار، بی‌تردید بر روابط تهران- ریاض هم تاثیرگذار خواهد بود.
ریاست هیات اعزامی سعودی به دمشق هم به دست «خالد الحُمَیدان»، رئیس سازمان اطلاعاتی این کشور، بود. «علی المملوک» هم میزبان سوری هیات اعزامی از ریاض بود. به نوشته گاردین، المملوک معمار مشت آهنین سال‌های ابتدایی تظاهرات ضد اسد بود. او کسی است که در آغاز بحران در سوریه رهبری برخورد با معترضان را بر عهده داشت و رابط میان نیرو‌های سوری با بشار اسد بود.
دو سال قبل، ریاض نقش محوری برای برکناری اسد از قدرت داشت. این کشور نیرو‌های ضد اسد را نزدیک دمشق مسلح کرد و سپس فراریان را به سوی اردن روانه ساخت تا در آنجا اسکان یافته و در هنگام ضرورت دوباره عازم سوریه شان سازد. به نوشته چولوف، اردن جایی بود که سعودی‌ها از دولت اوباما انتظار داشتند که از آنجا نیرو‌های ضد اسد را راهی دمشق ساخته تا اسد را برکنار سازند. این برنامه هیچ گاه تحقق نیافت و زمانی که در ماجرای حملات شیمیایی در دمشق در سال ۲۰۱۳، رئیس‌جمهور آمریکا عدم مداخله را برگزید، ریاض نحوه مداخله خود را تغییر داد و به جای استفاده از گروه‌های اقماری به سوی تامین موشک‌های هدایت شونده برای گروه‌های اپوزیسیون حرکت کرد که باعث شد نیرو‌های اسد در شمال غرب این کشور زمین گیر شوند.
در آگوست ۲۰۱۵، همین برنامه تامین موشکی موجب فروپاشی تقریبی عناصر کلیدی ارتش سوریه شد. همین امر بود که موجب شد پوتین رئیس‌جمهور روسیه به مداخله تشویق شود و رویدادی که موجب شد مسیر جنگ عوض شود و ریاض هم به تدریج از خود سلب مسوولیت کند. از آن زمان، ریاض میدان را واگذار کرد چرا که می‌دید متحدان منطقه‌ای‌اش - مصر و امارات- به سوی تحکیم روابط با دمشق حرکت کرده‌اند. ابوظبی سفارت خود را سال گذشته در دمشق گشود. تغییر رویکرد کشور‌های منطقه (عربستان، مصر، امارات) موجب تقویت جایگاه اسد در قدرت خواهد شد و می‌تواند زمینه را برای بهبود رابطه دیگر کشور‌های عربی هم هموار سازد.
دیدار رئیس سازمان اطلاعاتی عربستان از سوریه از یک نظر اتفاق جدیدی نیست چرا که پیش از او رئیس سازمان اطلاعاتی مصر هم با همتای سوری خود دیدار داشته است. افزون بر این، رئیس سازمان اطلاعاتی سوریه با عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر هم دیدار داشته است.
«میدل ایست مانیتور» در گزارشی در تاریخ ۷ اکتبر ۲۰۱۷ اعلام کرد که «خالد فوزی»، رئیس سازمان اطلاعاتی مصر، دیداری محرمانه با «علی المملوک»، همتای سوری خود داشته است. این دیدار در دمشق و در اواخر سپتامبر ۲۰۱۷ بود. این پایگاه اینترنتی به نقل از پایگاه‌های خبری «New Khaliji» و وب‌سایت فرانسوی «Intelligence Online» گزارش داد که این دو مقام مصری- سوری طی چند ماه گذشته چندبار با یکدیگر دیدار داشتند.
این دو پایگاه خبری اعلام کردند که روابط میان سرویس‌های اطلاعاتی این دو کشور حداقل به دو سال قبل‌تر از آن باز می‌گردد. در آن زمان، این دیدار‌ها موجب خشم مقام‌های سعودی شده بود. این دو پایگاه در آن زمان اعلام کردند که سعودی می‌داند که دولت مصر زمینه انتقال سلاح برای رئیس‌جمهور مخلوع یمن «علی عبدالله صالح» را فراهم ساخته که متحد نیرو‌های حوثی و مخالف نیرو‌های سعودی است. «New Khaliji» همچنین گزارش داد که عبدالفتاح السیسی در سال ۲۰۱۵ دیداری با المملوک در قاهره داشته است. در سال ۲۰۱۶ هم دیداری مخفی میان روسای سازمان‌های اطلاعاتی دو کشور برگزار شده بود.
پایگاه اینترنتی «Straits Times» هم در گزارش ۲۸ اوت ۲۰۱۸ به نقل از AFP نوشت که در این تاریخ یک هیات امنیتی عالی رتبه آمریکایی با رئیس قدرتمند سازمان اطلاعاتی سوریه دیدار کرد. خبرگزاری AFP در آن زمان نوشت که این دیدار می‌تواند «مرحله جدیدی» در روابط خدشه دار شده میان آمریکا و سوریه باشد. الاخبار لبنان هم در همین رابطه نوشت: «این دیدار ۴ ساعت به طول انجامید».
این روزنامه همچنین نوشت که این دیدار از سوی واسطه‌های اماراتی و روسی تدارک دیده شده بود. در این دیدار برخی مقام‌های ارشد اطلاعاتی- امنیتی سوریه هم حضور داشتند. این در حالی است که در مردادماه ۹۷ هم امارات متحده عربی در تلاش بود تا سفارت خود در دمشق را بازگشایی کند. بر همین اساس «علی محمد الشامسی» رئیس اطلاعات امارات با همتای سوری خود یعنی علی المملوک مدیر دفتر امنیت ملی سوریه در دمشق دیدار کرد تا موضوع از سرگیری روابط دیپلماتیک بین دو کشور را با او مورد بحث و بررسی قرار دهد.
ابوظبی در آن سال سرگرم بازسازی سفارت خود در دمشق بود. در ژوئیه ۲۰۱۵ هم برخی گزارش‌ها حاکی از این بود که ابوظبی یک هیات را با هماهنگی دولت سوریه به محل سفارت اعزام کرده تا از آن بازدید کند. «انور قرقاش» وزیر مشاور در امور خارجه امارات عربی متحده در اوت ۲۰۱۶ هرگونه رویکرد ابوظبی برای بازگشایی سفارت خود در دمشق را تکذیب کرده بود.
این تکذیب‌ها راه به جایی نبرد و دولت امارات در نهایت در سال ۱۳۹۷سفارت خود را در سوریه بازگشایی کرد. یک هفته پس از آن نیز بحرین دست به اقدام مشابه زد. در ۱۴مهر ۱۳۹۹نیز سفیر عمان استوارنامه خود را تقدیم «ولید المعلم» وزیر خارجه فقید سوریه کرد.
در هر حال، عربستان به عنوان یک کشور مهم عربی که از او با عنوان برادر بزرگ‌تر اعراب یاد می‌شود، در مسیر عادی سازی رابطه با سوریه قرار دارد. به تعبیر چولوف، گزارشگر گاردین، «دتانت» جدید میان ریاض- دمشق می‌تواند چند پیامد به دنبال داشته باشد: الف) بهبود رابطه میان عربستان- سوریه می‌تواند منجر به بهبود رابطه دیگر کشور‌های عربی با سوریه شود. با توجه به اینکه بحرین، مصر و امارات هم پیش از این مبادرت به بازگشایی سفارت خود در دمشق کرده‌اند، انتظار می‌رود عربستان هم در آینده نزدیکی چنین کند.
در نهایت، این روابط می‌تواند زمینه ساز بازگشت دوباره سوریه به اتحادیه عرب و به آغوش جهان عرب شود. (ب) بهبود رابطه میان این دو کشور می‌تواند بر روابط تهران- ریاض هم تاثیر بگذارد. سوریه و مساله سوریه طی یک دهه اخیر عامل افتراق میان ایران و عربستان بود. با آب شدن یخ رابطه میان این دو کشور، یکی از موانع ارتباط با ایران هم از سر راه برداشته می‌شود و چه بسا، موجب همگرایی بیشتر ایران و عربستان در سوریه شده و در نهایت، منجر به فروکش کردن بحران در این کشور شود.