فرارو- شاید اغلب ما در طول زندگی خود بار‌ها و بار‌ها با شرایط تردید و ابهام مواجه شده ایم و برای رهایی از آن به استخاره رو آوردایم. استخاره راهی است که اغلب مسلمانان با انجام یکسری اعمال، در پی این هستند که بدانند کاری که می‌خواهد انجام دهد، آیا به خیر آنهاست یا نه. اما خود استخاره انواع مختلفی دارد که بسیاری از ما با دو نوع استخاره قرآن و استخاره تسبیح، بیشتر آشنا هستیم. اما استخاره دقیقاً به چه معناست و چه انواعی دارد؟ چگونه می‌توان با تسبیح استخاره گرفت و این نوع استخاره چه آدابی دارد؟ اگر شما نیز علاقمند هستید تا با چگونگی استخاره گرفتن با تسبیح آشنا شوید، این نوشته می‌تواند اطلاعات مفیدی را در اختیار شما قرار دهد.
استخاره به چه معناست؟
«استخاره» در لغت به معنی طلب خیر کردن و نیکویی جُستن است، اما این واژه در کتب حدیث و فقهی اسلامی، معمولاً در دو معنی ظاهر می‌شود؛ نخست به معنای عام یعنی طلب خیر نمودن از خدا در تمام امور، اینکه برای مومن بهتر است در کار‌ها و تصمیمات خود از خدا طلب خیر کند و در قلب و نیت و عملش امور را به خدا واگذار کند و از او بخواهد امورش ختم به خیر شود. طبق این معنا، استخاره به زمان و مکان و شرایط خاصی اختصاص ندارد. این استخاره در واقع نوعی دعا است نه مشاوره. دوم؛ استخاره به معنای خاص آن است که در این معنا، مومن با انجام یکسری اعمال، در پی این است که بداند کاری که می‌خواهد انجام دهد، آیا به خیر اوست یا نه. این استخاره در حقیقت نوعی مشورت با خداست. معمولا این نوع از استخاره میان عموم مردم شایع است. استخاره به معنای خاص آن نزد عموم فرقه‌های اسلامی مورد پذیرش است. روایات زیادی درباره استخاره وجود دارد و نوعی اجماع از ناحیه محققان شیعه و سنی درباره آن می‌توان مشاهده کرد.
استخاره چه تفاوتی با فال دارد؟
بسیار مشاهده می‌شود که برخی از افراد استخاره را با فال گرفتن یکی می‌پندارند در حالی که بین استخاره و فال تفاوت‌هایی وجود دارد که عبارتند از؛ اول: تفأل به معنای پیش بینی و حکم به وجود یا فقدان نفع و خیر امری از امور است، اما استخاره، پرسش از بود یا نبود این خیر و نفع است. دوم: در تفأل از نیک امدن فال، پیش بینی و استنباط و بلکه به عقیده جازم حکم می‌کنند که از آنچه در پیش دارند، نتیجه خوب می‌گیرند، ولی در استخاره باید به هر نیک و بدی که حکم استخاره باشد، عمل کنند. سوم؛ تفأل برای امور آینده و معلوم ساختن وقوع و یا عدم وقوع آن است و نوعی آگاهی یافتن از عالم غیب به شمار می‌رود، ولی استخاره طلب راه خیر و شر است در امری که اراده فعل یا ترک آن را دارند و تفویض آن با خدای متعال است. به زبان ساده‌تر در استخاره هدف آگاهی یافتن از آینده نیست بلکه خارج شدن از دوراهی انجام یا ترک یک فعل است.
استخاره کردن در چه شرایطی انجام می‌شود؟
انسان موجودی دارای عقل و اختیار است و برای تصمیم گیری‌های خود بهتر است به صورت یک اصل، از آگاهی خود و اطرافیان خود استفاده کند و برای انتخاب هایش تحقیق و مشورت و تعقل را اصل قرار دهد. ولی گاهی از مواقع با تمام دقتی که انسان به خرج می‌دهد و مشورت و تحقیق می‌کند، باز دچار حیرت می‌شود و نمی‌تواند تصمیم بگیرد. در این موارد استخاره و طلب خیر از خداوند می‌تواند راهگشا باشد و برای تصمیم گیری به انسان کمک فراوان کند. در واقع انسان برای انجام امور مختلف خود باید با کمک قوه عقل و اندیشه خود عمل کند و در مواجهه با مشکلات و مسائل مختلف نیاز دارد تا تمام قدرت عقلی خویش را بکار گیرد. اما چنانچه بازهم به تنهایی قادر به رفع مشکلات و تردید‌ها نبود، باید از مشورت افراد دانا، متخصص و با تجربه بهره گرفت و به عبارت دیگر باید با افراد کارشناس مشورت کنیم. اگر ما در انجام کارهاى خود مراحى که بیان شد را طى کنیم معمولاً در بیشتر مسائل به یک نتیجه اطمینان آور مى رسیم و مى توانیم با توکل به خداوند و استمداد از او کار خود را شروع کنیم و نیازى به استخاره کردن نیست، زیرا ما هم از عقل و هم از نظر کارشناسى افراد مطلع و مجرّب استفاده کرده ایم و همه آن‌ها اتفاق نظر داشته اند که انجام این کار به صلاح شما هست، پس انجام بده یا به صلاح شما نیست پس انجام نده. گاهى اوقات ممکن است ما علیرغم اینکه همه راه هاى ممکن را رفته ایم باز هم دچار تردید هستیم و اطمینان لازم را براى انجام آن کار یا ترک آن بدست نیاورده ایم. در اینجا استخاره مى کنیم، یعنى از خداوند طلب خیر مى کنیم. در واقع نقش استخاره در اینجا اینست که از نظر روانى یک حالتى را در ما ایجاد مى کند که کار را با یک جدیت و اطمینان بیشترى انجام مى دهیم یا اینکه اگر انجام آن به صلاح ما نیست با اطمینان بیشتر آنرا رد مى کنیم و دیگر دچار وسوسه هاى فکرى که اى کاش این کار را انجام نداده بودم یا انجام داده بودم نمى شویم.
انواع استخاره در سنت اسلامی
با بررسی متون دینی می‌توان فهمید که انواع مختلف استخاره وجود دارد که معروف‌ترین آن‌ها عبارتند از؛
۱. استخاره مطلق: این استخاره در اصل نوعی دعا و طلب خیر کردن به شمار می‌رود که به ویژه افراد والا مقام و درست کار در نزد خدا از آن بهره می‌گیرند.
۲. استخاره مشورتی: این نوع استخاره به معنای مشورت با افراد مؤمن است با این حال از امام صادق (ع) نقل است که پیش از چنین استخاره ای، فرد حتماً باید با خدا مشورت کند. این مشورت با خدا بدین معناست که فرد در ابتدا به راز و نیاز با خدا پرداخته و از خدا بخواهد که راه درست را به او نشان دهد، سپس به مشورت با افراد با تجربه بپردازد، به این امید که خداوند راه درست را از زبان این افراد، به وی نشان دهد.
۳. استخاره قلبی: در روایات به نوعی از استخاره نیز اشاره شده است که فرد پس انجام اعمال طهارت و بجا آوردن نماز، در هنگام دعا از خداوند بخواهد تا به گونه‌ای راه درست را به او الهام کند. در واقع در این نوع استخاره، فرد با قلب خود احساس خواهد کرد که چه باید بکند و این احساس را خداوند در قلب او ایجاد می‌کند.
۴. استخاره با قرآن مجید: این نوع استخاره یکی از معمول‌ترین و شایع‌ترین استخاره‌ها در میان مسلمانان است. نقل است که هنگام استخاره با قرآن مجید ابتدا سه بار سوره توحید و سپس سه بار صلوات بر محمد و آلش را باید فرستاد و سپس جمله‌ای با این مضمون که؛ «خدایا به کتاب تو تفأل می‌زنم و بر تو توکل می‌کنم، از کتابت آنچه را که در نهان غیب تو پوشیده شده است، بر من نمایان کن». پس از این دعا، قرآن را می‌گشاییم و از سطر اول صفحه سمت راست، مقصود خود را به دست می‌آوریم. البته این کار نیاز به داشتن تسلط به مفاهیم و معانی قرآنی است.
۵. استخاره با تسبیح: این استخاره نیز یکی از استخاره‌های معمول در میان بسیاری از مسلمانان است. در این نوع استخاره به روش‌های مختلفی از تسبیح استفاده می‌شود تا شک و تردید‌ها برطرف شود.
۶. استخاره با کاغذ: اکثر علما این نوع استخاره را که به «ذات الرقاع» نیز موسوم است را بهترین استخاره می‌دانند. روایتی وجود دارد که حضرت صاحب امر (عج) رقعه نوشتن را از استخاره‌های مورد قبول معرفی کرده اند.
روش‌های رایج استخاره با تسبیح
به طور معمول استخاره با قرآن و تسبیح در میان مردم بسیار شناخته شده‌تر از روش‌های دیگر است، اما در مورد استخاره با قرآن از آنجا که استخاره با آن نیازمند درک دقیقی از مفهوم آیات و همچنین آشنایی جدی با علوم قرآنی و علم تفسیر است، انجام آن برای کسانی که آشنایی کمتری با زبان قرآنی دارند تاحدی ناممکن به نظر می‌رسد. از این رو استخاره با تسبیح، به علت سهولت و سرعت آن، حتی بیشتر از استخاره با قرآن در میان عموم مردم رایج است. با این حال استخاره گرفتن با تسبیح نیز به یک شکل صورت نمی‌گیرد و روش‌های مختلفی برای استخاره گرفتن با تسبیح وجود دارد که در ادامه با مشهورترین این روش‌ها آشنا خواهیم شد؛
۱. استخاره با تسبیح به نقل از علامه مجلسی: این روش استخاره با تسبیح را «علامه مجلسی» به نقل از «شیخ بهایی» معرفی کرده است. شیخ بهایی درباره این استخاره می‌گوید که این روش را از بزرگان و اساتید خود، به نقل از امام زمان (عج) شنیده است که به این ترتیب است.
ــ ابتدا تسبیح را با دست راست گرفته و سه بار صلوات فرستاده شود.
ــ سپس با دست چپ قسمتی از دانه‌های تسبیح را جدا کرده و دوتا دوتا رد کرده تا به پایان برسد.
ــ اگر در پایان یک دانه تسبیح بماند به معنای إفعَل (انجام بده) و اگر دو دانه تسبیح بماند به معنای لاتَفعَل (انجام نده) است.
۲. استخاره با تسبیح به نقل از علامه حلی: علامه حلی در کتاب «منهاج الصلاح»، نوعی از استخاره را به نقل از امام زمان (عج) شرح و توضیح داده که در کتب مهم شیعه همچون نجم الثاقب و مستدرک الوسائل و وسائل الشیعه نیز آمده است. در این کتب آمده که از امام زمان (عج) در خصوص چگونگی استخاره و آداب آن سوال شد و آن حضرت در خصوص استخاره با تسبیح فرمودند؛ فردی که قصد استخاره با تسبیح دارد، سوره‌ی حمد را ده بار بخواند و درصورتی که بخواهد کمتر کند سه بار بخواند و درصورتی که باز هم خواست کمتر کند حداقل یک بار بخواند، سپس سوره قدر را ده مرتبه بخواند و سپس این دعا را که در ذیل می‌آید، سه بار بخواند:
«اللهم انی استخیرک لعلمک بعواقب الامور و استشیرک لحسن ظنی بک فی المامول و المحذور، اللهم ان کن الامر الفلانی قد نیطت بالبرکة اعجازه و بوادیه و حفت بالکرامة ایامه و لیالیه فخرلی فیه خیرة ترد شموسه ذلولا تقعض ایامه سروراً، اللهم إما أمر فأء تمر و إما نهی فانتهی، اللهم انی استخیرک برحمتک خیرة فی عافیة.»
یعنی «پروردگارا! اگر این کار که من می‌خواهم انجام دهم، از کار‌هایی است که جوانب گوناگون آن به برکت اتصال دارد و روز و شبش پر از کرامت و خوشبختی است، پس طوری برای من تکلیف معین کن که آفتاب سعادت، فرمان بر و نرم خو سوی من آید. پروردگارا! در تکلیفی که برایم با استخاره مشخص می‌کنی، درصورتی که امر باشد، اطاعت خواهم نمود و چنانچه نهی باشد از آن کار دوری خواهم جست. پروردگارا! من در این استخاره با امید به رحمت تو، از تو خیر و برکت گوار می‌خواهم.»
پس از خواندن این دعا قطعه‌ای از دانه‌های تسبیح را در مشت خود قرار می‌دهد و نیت می‌کند و آن مقدار که در مشت قرار گرفت را می‌شمارد، درصورتی که زوج بود اشاره به امر کردن به انجام کار است و اگر فرد بود، اشاره بر ترک آن کار و عدم انجام آن است. البته این کار به عکس هم می‌شود به این معنی که چنانچه زوج را نیت بر نهی بگیرد و فرد را نیت به امر در انجام کار، نیز اشکالی ندارد.
۳. استخاره با تسبیح به نقل از امام صادق (ع): این روش برخلاف دو روش قبلی از امام صادق (ع) نقل شده و دستورالعمل آن به شرح زیر است.
ــ ابتدا یک مرتبه سوره «حمد»، سه مرتبه سوره «توحید» و پانزده مرتبه صلوات فرستاده شود.
ــ سپس این دعا خوانده شود؛ «اَللّهُمَّ إِنّى أسْئَلُکَ بِحَقِّ الْحُسَینِ وَجَدِّهِ وَأَبیه، وَ أُمِّهِ وَ أَخیهِ، وَ الاْئِمَّةِ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَ أنْ تَجْعَلَ لِىَ الْخِیَرَةَ فی هذِهِ السَّبْحَةِ، وَ أَنْ تُرِیَنی ما هُوَ الاَصْلَحُ لی فی الدِّینِ وَالدُّنْیا، اَللّهُمَّ إنْ کانَ الاْصْلَحُ فی دینى وَدُنْیایَ، وَ عاجِلِ اَمْری وَ آجِلِهِ، فِعْلَ ما اَنَا عازِمٌ عَلَیْهِ، فَأْمُرْنی، وَإلاّ فَانْهَنی، إنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ.» یعنی «خدایا از تو مى خواهم، به حقّ حسین و جدّش و پدر و مادر و برادر و امامان از نسلش این که بر محمّد و آل محمّد درود فرستى و خیرم را در این تسبیح قرار دهى و آنچه را که صلاح دین و دنیایم است به من نشان دهى. خدایا اگر مصلحت دین و دنیا و امروز و فردایم در انجام کارى است که قصد آن را دارم. پس مرا بدان فرمان ده! وگرنه مرا از آن نهى کن؛ چرا که تو بر انجام هر کارى توانایى.»
ــ سپس قسمتی از تسبیح جدا شده و شمرده می‌شود. شمارش نیز بر این اساس است که برای عدد اول از عبارت «سُبحانَ الله»، برای عدد دوم از عبارت «الحَمدُلله» و برای عدد سوم، عبارت «لا إلهَ الّا الله» به کار گرفته می‌شود، تا وقتی که دانه‌های مشخص شده تسبیح تمام شود.
ــ نتیجه استخاره بدین شکل است که اگر دانه آخر تسبیح «سُبحانَ الله» بود، فرد مخیّر بین انجام فعل و یا ترک آن است. اگر دانه آخر تسبیح «الحَمدُلله» بود، نشانه امر به انجام فعل است و اگر دانه آخر تسبیح «لا إلهَ الّا الله» بود، بیانگر نهی فعل و ترک آن است.
۴. استخاره با تسبیح به نقل از آیت الله مرعشی: گفته می‌شود این روش را امام زمان (عج) به آیت الله مرعشی آموخته‌اند. بر این اساس گفته شده که آیت الله مرعشی در استخاره گرفتن به روش زیر عمل می‌کرده.
ــ ابتدا باید سه مرتبه صلوات فرستاده و سه مرتبه گفته شود: «اِستَخیر الله بِرحمته خَیره فی عافیه».
ــ سپس قبض‌هایی از تسبیح را گرفته و شمرده شود. اگر دو تا بماند بد است و اگر یکی بماند خوب است.
ــ، اما امام زمان (عج) به ایشان فرمودند: این استخاره، دنباله‌ای دارد که به شما نرسیده و آن این است که هر زمان یکى باقى ماند فورا حکم به خوبى استخاره ندهید بلکه مجدد بر ترک عمل، استخاره کنید درصورتی که زوج آمد کشف مى شود استخاره اول خوب است، ولی چنانچه یکى آمد کشف مى شود که استخاره اول میانه است.
استخاره چه آدابی دارد؟
در روایات اسلامى آداب ویژه اى براى استخاره به معناى معروف آن، ذکر شده؛ مانند وضو داشتن و رو به قبله بودن و حالت توجّه و ارتباط قلبى با خداوند داشتن و استغفار کردن و این امور، مناسب و بدون شک مؤثّر است. شایسته است انسان در امورى که مى خواهد درمورد آن‌ها تصمیم بگیرد، ابتدا تأمل و دقت کند و یا با افراد با تجربه و مورد اطمینان مشورت نماید و در صورتى که با این کار‌ها تحیّر او رفع نشد، مى تواند استخاره کند. چون استخاره براى برطرفکردن حیرت است، بنا بر این پس از برطرف شدن حیرت با استخاره اول، تکرار آن معنى ندارد مگر آنکه موضوع تغییر کند. الزام شرعى در عمل به استخاره وجود ندارد ولى بهتر است بر خلاف آن عمل نشود.