موج مهاجرت شطرنج‌بازان ایرانی به خارج از کشور همچنان ادامه دارد. این برای چندمین بار در ماه‌های اخیر است که خبر تغییر تابعیت یا پناهنده‌شدن ورزشکاران این رشته به گوش می‌رسد.
صحبت از غزل حکیمی‌فرد است؛ استادبزرگ بانوان که تابعیت خود را از ایران به سوئیس تغییر داده و ازاین‌پس می‌خواهد در بهشت اروپا در رقابت‌های بین‌المللی شطرنج مسابقه بدهد. خبر تغییر تابعیت غزل روز گذشته در حالی از طرف فدراسیون جهانی شطرنج (فیده) تأیید شد که مثل مهاجرت ناگهانی بازیکنان قبلی تیم ملی، خیلی باعث غافلگیری نشد. آخرین حضور حکیمی‌فرد در تیم ملی شطرنج زنان ایران به رقابت‌های المپیاد باکو در سال ۲۰۱۶ برمی‌گردد. او بعد از این مسابقات برای ادامه‌تحصیل به سوئیس رفت و در تیم ملی دیده نشد. با توجه به این موضوع احتمالش می‌رفت که او نیز دیر یا زود به‌ویژه در مقطع حساس کنونی چنین تصمیمی بگیرد. عضو سابق تیم ملی شطرنج زنان هم‌اکنون در مؤسسه فناوری فدرال شهر زوریخ سوئیس در مقطع کارشناسی ارشد علوم کامپیوتر مشغول به تحصیل است.
غزل سال ۱۳۸۸ در ۱۶سالگی قهرمان شطرنج زنان ایران شد که با کسب ۱۰ امتیاز از ۱۲ بازی و اختلاف ۱٫۵ امتیازی نسبت به نزدیک‌ترین رقیب خود به این عنوان رسید. او در سال ۲۰۰۷ درجه استاد فیده زنان را دریافت کرده و در سپتامبر ۲۰۱۶ با ریتینگ ۲۳۰۸ در رده سوم بین شطرنج‌بازان زن ایرانی قرار گرفت. حکیمی‌فرد در المپیاد شطرنج ۲۰۱۰ نیز عضو تیم ملی ایران در بخش زنان بود. او در سال ۲۰۱۰ مقام هفتم مسابقات قهرمانی شطرنج زیر ۱۶ سال دختران جهان را در شهر خالکیدیکی یونان کسب کرد. این شطرنج‌باز ۲۶ ساله که درحالحاضر ریتینگ ۲۲۶۵ را دارد، یکی از نفراتی بود که در زمان حضورش در تیم ملی شطرنج زنان ایران جزء شطرنج‌بازان رده‌بالای این تیم محسوب می‌شد.
سوئیسی‌ها در شرایطی مقدمات حضور غزل را در تیم ملی شطرنج کشورشان مهیا کرده‌اند که بی‌شک منتظر این هستند تا از ذهن خلاق و هوشمند او در رقابت‌های بین‌المللی بهره ببرند؛ آن‌ها در رده‌بندی فدراسیون جهانی شطرنج جایگاه سی‌وهشتم را دارند این در حالی است که شطرنج ایران با وجود تنزل قابل‌توجهی که بعد از مهاجرت علیرضا فیروزجا داشت، فاصله فاحشی با این کشور دارند و رده بیست‌وهفتم جدول جهانی را به خود اختصاص داده است.
اما پیش از غزل، رعنا حکیمی‌فرد، خواهر کوچک‌ترش که او نیز شطرنج‌باز است، تابعیت سوئیس را برگزیده بود. رعنا متولد ۱۳۷۵ است و دارای عنوان استاد فیده زنان است. او در سال ۲۰۱۰ مدال نقره قهرمانی شطرنج زیر ۱۴ سال دختران جهان را در شهر خالکیدیکی یونان با ۸٫۵ امتیاز از ۱۱ بازی کسب کرد و در اکتبر ۲۰۱۹ با ریتینگ ۲۰۵۷ در رده دوازدهم در بین شطرنج‌بازان زن فعال ایران قرار گرفت. ریتینگ رعنا درحالحاضر ۲۰۷۰ است. باید به این نکته اشاره کرد که در سایت فدراسیون جهانی شطرنج همچنان پرچم ایران در کنار اسم رعنا حکیمی‌فرد دیده می‌شود. این به این معنی است که او باوجود تغییر تابعیت، برای تیم ملی شطرنج سوئیس بازی نکرده است.
مهاجرت شطرنج‌باز‌ها
ورزش ایران در حالی در یک دهه اخیر با روند روبه‌رشد مهاجرت ورزشکاران مواجه بوده که دراین‌بین شطرنج یکی از رشته‌هایی بوده که آمار بالایی از ورزشکاران مهاجر را داشته است. یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث می‌شود تا این ورزشکاران تصمیم به مهاجرت بگیرند، ممنوعیت رویارویی آن‌ها با نماینده‌های اسرائیل در رقابت‌های جهانی است. موضوعی که موجب شد تا علیرضا فیروزجا، نابغه ۱۷ ساله شطرنج ایران و سوپر استاد بزرگ شطرنج دنیا در واکنش به آن، تصمیم به ترک ایران بگیرد.
مغز متفکر ایرانی اواخر سال گذشته بود که در اقدامی ناگهانی اعلام کرد دیگر برای تیم ملی شطرنج ایران مسابقه نخواهد نداد و ازاین‌پس با پرچم فرانسه در رویداد‌های مختلف به میدان خواهد رفت. فیروزجا اواخر فروردین سال جاری، با وجود تعطیلی مسابقات، در یک شگفتی بزرگ، موفق شد ماگنوس کارلسن، مرد شماره یک شطرنج جهان را در رقابت‌های آنلاین بنتربلیتس
(The Banter Blitz Cup) که سایت جهانی chess۲۴ برگزار کرد، تسلیم خود کند.
هم‌زمان با خبر تغییر تابعیت علیرضا فیروزجا، خبر پناهندگی میترا حجازی‌پور، دیگر استادبزرگ شطرنج زنان ایران بازتاب زیادی پیدا کرد. شطرنج‌بازی که در رقابت‌های شطرنج سریع و برق‌آسای قهرمانی جهان روسیه (سال گذشته) بدون حجاب بازی کرد و بعد از این اتفاق هم از تیم ملی اخراج شد. البته مهرداد پهلوان‌زاده، رئیس وقت فدراسیون شطرنج پس از حضور بی‌حجاب حجازی‌پور در این مسابقات اعلام کرد: «او یک‌سالی است که در هیچ مسابقه‌ای برای ایران بازی نمی‌کند و خیلی وقت است که دیگر به‌عنوان شطرنج‌باز ایران محسوب نمی‌شود. ما زمانی که متوجه بدون حجاب بودن حجازی‌پور شدیم، به‌سرعت اعتراض خود را به فدراسیون جهانی شطرنج اعلام کردیم، اما به دلیل تعطیلات کریسمس، ترتیب اثر داده نشد و به همین دلیل هم این شطرنج‌باز با پرچم ایران حضور داشت!». پهلوان‌زاده در حالی این صحبت‌ها را مطرح کرد که نام میترا حجازی‌پور در ترکیب تیم ملی اعزامی زنان به مسابقات جهانی روسیه وجود داشت و در رسانه‌ها هم منتشر شد. حجازی‌پور درحالحاضر در فرانسه به سر می‌برد و مشغول تحصیل است. البته او رسما تابعیت کشوری را نپذیرفته که بخواهد برای آن کشور بازی کند. در سایت فیده هنوز پرچم ایران کنار اسم این شطرنج‌باز حک شده است.
البته این تمام مصائب فدراسیون شطرنج در این ایام نبود. این فدراسیون در شرایطی سال ۹۸ را خیلی بحرانی پشت سر گذاشت که به خاطر انتشار عکس‌های بدون حجاب شهره بیات، داور بین‌المللی این رشته هم به‌شدت زیر سؤال رفت. این داور بین‌المللی که برای قضاوت در رقابت‌های قهرمانی جهان چین حاضر شده بود، مسابقات را بدون حجاب داوری کرد و در مصاحبه‌هایی اعلام کرد که دیگر قصد بازگشت به ایران را ندارد. مهرشاد شریف، کامران شیرازی، داوود پیرا، جعفر محبی، الشن مرادی و درسا درخشانی نمونه‌های دیگری از شطرنج‌بازانی بوده‌اند که با وجود شایستگی‌های بسیار در سال‌های گذشته ترک دیار کرده‌اند. گفتنی است آتوسا پورکاشیان نیز از دیگر ستاره‌ها و استادبزرگ‌های شطرنج زنان ایران است که دیگر در ترکیب تیم ملی حضور ندارد و برای تحصیل به آمریکا رفته است. این احتمال وجود دارد که او هم به‌زودی با تغییر تابعیت یا حداقل به‌عنوان بازیکن آزاد در رقابت‌های بین‌المللی شرکت کند.
شطرنج ایران با اینکه در سال‌های اخیر نوابغ و استعداد‌های زیادی را توانست به دنیای این رشته معرفی کند، متأسفانه شاهد مهاجرت‌های سؤال‌برانگیزی از ملی‌پوشان بوده است. غم‌انگیز‌ترین آن مربوط به علیرضا فیروزجا بود که تیم ملی ایران را با سقوط سنگینی رو‌به‌رو کرد و از رده ۲۰ به ۲۹ رساند. البته این رده درحالحاضر ۲۷ است. این فدراسیون در شرایطی مدت‌هاست با حواشی زیادی دست‌به‌گریبان است که بدون رئیس هم اداره می‌شود. دوره چهارساله ریاست پهلوان‌زاده اسفند‌ماه گذشته به پایان رسید و وزارت ورزش هنوز هیچ حرکتی برای برگزاری انتخابات جدید انجام نداده است.
محسن سمیع‌زاده، سرپرست دبیری این فدراسیون دیروز در واکنش به مهاجرت غزل حکیمی‌فرد گفت: «ما به‌هیچ‌عنوان موافق این رفتار‌ها نیستیم و حتی زمانی که از سوی وزارت ورزش و جوانان مأمور شدیم تا زمان انتخاب رئیس این فدراسیون امور را در دست بگیریم، وزارت ورزش و جوانان به ما تأکید کرد که اولویت اصلی باید ورزشکاران باشد. در کشور ایران استعداد‌های زیادی وجود دارد و حتی اگر یک شطرنج‌باز هم از این کشور برود، جای هیچ شکی نیست که یک تا دو استعداد دیگر بروز می‌کند، اما ما باید جلوی رفتن آن‌ها را هم بگیریم.
به‌هرحال این موضوع باید کالبدشکافی شود که چرا چنین اتفاقی می‌افتد. امیدواریم هرچه سریع‌تر مجمع انتخاباتی فدراسیون شطرنج برگزار شود تا وضعیت ریاست فدراسیون مشخص شود. این مسائل هم باید کالبدشکافی شود، همه ورزشکارانی که از ایران می‌روند، استعداد‌های این کشور هستند و می‌توانند موفقیت‌های زیادی برای ما کسب کنند به همین خاطر باید بیشتر از این مراقب آن‌ها باشیم».