فرارو- رئیس دستگاه دیپلماسی ایران، با سفر به آلمان، بار دیگر تحرکات دیپلماتیک خود را از سر گرفته و با مقامات خارجی متعددی دیدار و گفتگو کرده است. اما ظاهرا این تحرکات هنوز به نتایج خاصی در پرونده‌های مهمی مانند توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ منجر نشده است.
به گزارش فرارو، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، که برای شرکت در «کنفرانس امنیتی مونیخ» عازم آلمان شده، در حاشیه این کنفرانس با مقامات خارجی زیادی مانند وزرای خارجه چین، عمان، آلمان، اسپانیا، چک، واتیکان، فنلاند، اوکراین، کانادا، ژاپن و کرواسی دیدار کرد. ظریف همچنین با دو گروه «الدرز» (ریش سفیدان یا مقامات بلندپایه سابق سازمان ملل متحد) و «گروه اقدام بحران» و اعضای شورای روابط خارجه اتحادیه اروپا دیدار و رایزنی کرد. به طور کلی این دیدارها، دو محور داشت: هواپیمای اوکراینی که اخیرا در ایران سقوط کرد و تحولات مرتبط با برنامه جامع اقدام مشترک (برجام).
در رابطه با هواپیمای اوکراینی، ظریف طی گفتگویی با شبکه «ان بی سی نیوز»، با بیان اینکه چیز‌های نامعلوم زیادی وجود دارد، تاکید کرد که ایران قادر به بارگذاری اطلاعات جعبه‌های سیاه هواپیمای اوکراینی نیست و با [این وجود]، تهران جعبه سیاه را به دولت‌های خارجی تحویل نخواهد داد. دیپلمات ارشد ایران ضمن دفاع از حق این کشور در هدایت تحقیقات پیرامون سقوط هواپیما تصریح کرد، اما ایران به نرم‌افزار‌ها و تجهیزات به خصوصی از آمریکا یا دیگر کشور‌های غربی احتیاج دارد تا بتواند اطلاعات درون جعبه سیاه را رمز گشایی کند. ظریف افزود: «ما درخواست کمک کردیم، چرا آمریکا به ما کمک نکرده است؟ این یک مسئله بشر دوستانه است. چرا به ما نرم‌افزار ندادند؟ چرا تجهیزات لازم را به ما ندادند؟»
دیدار وزرای امور خارجه ایران و ژاپن در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ
کلاف سردرگرم برجام
محور دیگر گفتگو‌های ظریف، خصوصا با طرف‌های اروپایی، درباره برجام و تعهدات اروپا در این زمینه بود. از میان اعضای برجام، ظریف فعلا فقط با وانگ یی، وزیر امور خارجه چین، در مونیخ دیدار داشته است. دو طرف در این دیدار، گفتگو‌هایی درباره برجام انجام داده اند که جزئیات آن هنوز معلوم نیست. علاوه بر این، به نوشته خبرگزاری آسوشیتدپرس، ظریف قرار است در حاشیه کنفرانس مونیخ با همتای آلمانی‌اش، هایکو ماس، نیز دیدار کند. در این دیدار، تلاش‌ها برای حفظ برجام بررسی خواهد شد.
ظریف در گفتگو با خبرنگاران در مونیخ از کشور‌های اروپایی خواست که منافع اقتصادی ایران را تامین کنند. وی گفت: «ما گفته ایم که آماده ایم این اقدامات {کاهش تعهدات برجامی} را متناسب با آنچه اروپا انجام می‌دهد، کاهش یا معکوس کنیم. ما تصمیم خواهیم گرفت که آنچه اروپا انجام می‌دهد برای کند یا معکوس کردن برخی گام‌ها کافی است یا نه. ما معکوس کردن برخی از اقدامات‌مان را رد نکرده ایم. ما درباره امور خیریه صحبت نمی‌کنیم، ما در مورد حقوق مردم ایران برای دریافت منافع اقتصادی صحبت می‌کنیم.»
ظریف افزود: «ما به دلیل تحریم‌های آمریکا، آسیب بازگشت ناپذیر یا آسیب غیرقابل جبران دیدیم. اما با این حال، به شرطی که اروپا اقدامات معناداری انجام دهد، ما گام‌های {کاهش تعهدات} را معکوس خواهیم کرد.»
بیشتر بخوانید:
اروپا به رغم تاکید مکرر بر لزوم حفظ برجام، تقریبا هیچ اقدام خاصی برای تامین منافع اقتصادی ایران انجام نداده است. سازوکار حمایت از مبادلات تجاری (اینستکس)، که قرار بود ابزاری برای تامین منافع اقتصادی ایران در ازای پایبندی این کشور به برجام باشد، عملا مسکوت مانده و اجرایی نشده است. جدیدترین اقدام اروپایی برای تسهیل تجارت با ایران، کانال بشردوستانه سوئیس است که آن هم ارتباطی با کشور‌های اروپایی عضو برجام ندارد و با حمایت و نظارت آمریکا راه اندازی شد.
سیاست دقیق اروپا در مقابل ایران هنوز به طور دقیق مشخص نیست. اروپایی‌ها از یک طرف بر لزوم حفظ برجام تاکید می‌کنند و از طرف دیگر، هر از چندگاهی ایده امضای توافق جدید میان ایران و آمریکا را مطرح می‌کنند. از یک سو، با کارزار «فشار حداکثری» آمریکا علیه ایران مخالفت می‌کنند و از سوی دیگر در عمل گام‌هایی برای تشدید فشار بر ایران از طریق تهدید به فعال سازی مکانیسم ماشه برمی دارند.
در ادامه رویکرد مذبذب اروپا، سه کشور آلمان، فرانسه و بریتانیا، یک ماه پیش مکانیسم حل اختلافات در برجام را فعال کردند و خواستار امضای یک توافق گسترده‌تر به جای برجام شدند. اما مدتی بعد، مدت ملهت این مکانیسم را تمدید کردند تا پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت ارجاع نشود. سپس مجددا بر اهمیت برجام تاکید کردند.
سرنوشت برجام در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. گام‌های کاهش تعهدات ایران تمام شده و ایران اعلام کرده که دیگر خود را ملزم به رعایت محدویت‌های آن نمی‌داند. اما در عین حال، برخی مفاد آن را هنوز اجرا می‌کند. اروپا نیز ظاهرا به اجرای همین مقدار از برجام راضی شده و حداقل در کوتاه مدت برنامه خاصی برای تغییر یا بهبود مناسبات برجامی ندارد.
دیدار وزرای خارجه ایران و عمان در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ
اروپایی‌ها نگرانی‌های مشترکی با آمریکا درباره ایران دارند. آن‌ها چندین بار خواستار پرداختن به پرونده‌های موشکی، نفوذ منطقه‌ای ایران و آینده برجام شده اند. اما استراتژی مدونی درباره این موضوعات ندارند و در عین حال، با استراتژی آمریکا برای پرداختن به پرونده‌های یادشده موافق نیستند. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، که به تازگی به هایکو ماس دیدار کرده است در کنفرانس مونیخ به این تفاوت‌های اروپا و آمریکا اشاره کرد. وی مدعی شد که آمریکا و اروپا درباره تهدید‌های ایران دارای مواضع مشترکی هستند، اما درباره چگونگی پرداختن به آن‌ها اختلافات تاکتیکی دارند.
به موازات سردرگمی اروپا در برجام، آمریکا به سوی تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل متحد علیه ایران گام برمی دارد. همزمان با کنفرانس مونیخ، نیروی دریایی آمریکا مدعی توقیف یک کشتی حامل موشک‌های ایران به سمت یمن شد. پمپئو با انتشار تصویری از این موشک‌ها در توئیتر، از کشور‌ها خواست که تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران تمدید کنند.
در چنین شرایطی، ظریف به مونیخ رفت و تحرکات دیپلماتیک خود را شروع کرد. او با وزرای خارجه ژاپن و عمان هم دیدار داشت. این دو کشور، در ماه‌های گذشته، برای وساطت میان ایران و آمریکا تلاش‌هایی انجام داده بودند، اما تلاشهایشان به جایی نرسید. این بار نیز ممکن است این کشور‌ها تلاش‌هایی انجام دهند، اما با توجه به رکود فعلی در مناسبات ایران و آمریکا، احتمال به نتیجه رسیدن این تلاش‌ها زیاد نیست. ایران و آمریکا، هر دو وارد فصل انتخاباتی شده و بر مسائل داخلی تمرکز کرده اند. اروپا نیز ابتکار عمل جدی در زمینه برجام ندارد. بنابراین، در کوتاه مدت احتمال تنش‌زدایی میان ایران و غرب بعید است.