محمد صدقی*؛ دریاچه ارومیه در شمال غرب کشور ایران واقع شده و میان دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی قرار گرفته است. این در حالی است که حوزه‌های آبریز این دریاچه نه تنها دو استان مذکور بلکه استان کردستان را نیز شامل می‌شود. آب دریاچه شور است و تنها موجودی که در آب آن زندگی می‌کند "آرتمیا" نام دارد.
در سال‌های اخیر با توجه به کاهش بارش در کشور و بخصوص منطقه شمال غرب ایران، و همچنین عدم مدیریت حوزه‌های آبریز، این دریاچه رو به خشکسالی نهاد تا اینکه در سال ۱۳۹۲ با دستور رئیس‌جمهوری ستاد احیای دریاچه ارومیه تشکیل گردید.
از ابتدای فعالیت این ستاد مطالعه بر روی منابع آبی دریاچه صورت گرفت تا نقاط ضعف و اموری که باعث خشک شدن دریاچه و نرسیدن حقآبه آن می‌شود مشخص گردد. از نکاتی که دریاچه ارومیه را به عنوان یک موضوع ملی مطرح می‌کند این است که تغییرات زیست محیطی در آن و خشک شدن تدریجی دریاچه، مشکلاتی را می‌تواند بوجود بیاورد که منطقه شمال غرب تا نواحی مرکزی کشور را متاثر از خود می‌کند. به شکلی که در صورت خشکی آن نمک موجود در بستر دریاچه توسط باد که معموال جهت وزش آن از غرب به شرق می‌باشد، می‌تواند موجب مشکالت تنفسی برای همه جانداران ایجاد کرده و شهر‌های پرجمعیتی همچون تبریز، ارومیه، زنجان، قزوین و حتی تهران را متاثر از خود کند و ممکن است تا جایی پیش رود که جمعیت ساکن این شهر‌ها مجبور به مهاجرت گردند و کشور دچار یک بحران مهاجرتی و انسانی گردد.
از این رو به مدد ستاد احیای دریاچه ارومیه و انجام تحقیقات گسترده؛ در حال حاضر دریاچه از حالت بحران خارج گردیده و سطح آب آن به ثبات قابل قبولی رسیده است. در مقابل دو نمونه خارجی را می‌توان برای دریاچه ارومیه ذکر کرد.
۱- دریاچه آرال که حد فاصل دو کشور ازبکستان و قزاقستان امروزی قراردارد. این دریاچه در حال حاضر ۹۰ درصد ظرفیت آبی خود را از دست داده است و عمده دلیل خشکی آن طی ۵۰ سال گذشته؛ انحراف مسیر دو رود آمو دریا و سیر دریا است که در گذشته جهت استفاده کشاورزی مسیر این دو رود تغییر داده شده است.
دریاچه آرال
در حال حاضر تلاش‌هایی جهت احیای این دریاچه بخصوص در کشور قزاقستان صورت گرفته که هنوز نتایج قابل توجهی نداشته است.
۲-دیگر نمونه خارجی می‌توان دریاچه گریت سالت امریکا را نام برد. دریاچه نمک یوتا که در میان آمریکاییان به دریاچه نمک بزرگ Lake Salt Great مشهور است و خواهرخوانده دریاچه ارومیه درایران هم خوانده می‌شود، در شمال ایالت یوتا واقع شده و بزرگترین دریاچه نمک در نیمکره غربی است. این دریاچه زیستگاهی برای میلیون‌ها پرنده بومی، میگو‌های آب شور، آرتمیا، پرنده‌های دریایی و پرندگان آبزی، از جمله بزرگترین جمعیت مرغ ویلسون در جهان است.
دریاچه گریت سالت امریکا-ایالت یوتا
ولی در حال حاضر روند خشک شدن این دریاچه ادامه دارد و با مشکلات حوزه‌های آبریز خود دست و پنجه نرم می‌کند که بیم آن می‌رود در آینده نه چندان دور دیگر نتواند زیستگاه پرندگان و آرتمیا باشد. ولی در مقابل طی ۶ سال گذشته و تلاش مستمر ستاد احیای دریاچه ارومیه و بهره گیری از کارشناسان متخصص، زیستگاه پرندگان بخصوص فالمینگو و آرتمیا در این دریاچه احیا گشته و در سال جاری شاهد بازگشت این جانوران به دریاچه ارومیه هستیم.
دریاچه ارومیه؛ تابستان ۱۳۹۸
لذا می‌توان با افتخار اعالم کرد که در حال حاضر کشور ایران توانسته بحران خشکی ششمین دریاچه آب شور جهان را حل کند و به وضعیت ثبات برساند که زندگی دوباره به آن بخشیده است.
*کارشناس ارشد ژئوپلیتیک