مجتبی نادری سورکی؛ می‌گویند سه اختراع مهم، باعث تحول عمده در زندگی بشریت در طول تاریخ شده است. اختراع باروت، که در چین باستان اتفاق افتاد، اختراع صنعت چاپ که توسط گوتنرگ آلمانی در اواسط قرن ۱۵ میلادی رقم خورد و اختراع استفاده از برق که به نام توماس ادیسون مخترع و کار آفرین امریکایی در دهه ۳۰ میلادی تمام شد. اما شاید در نیم قرن اخیر، مورد چهارم ایجاد اینترنت باشد؛ که جهان شمول‌ترین و بزرگترین سیستم طراحی و مهندسی شده به دست انسان تا کنون بوده است و با وجود آن‌که ابداع نوع ابتدایی آن کمی قدیمی‌تر است، اما همگانی شدن آن در کل جهان به کمتر از ۲۵ سال قبل باز می‌گردد.
اینترنت فرایند اطلاع‌رسانی و ارتباطات را در دنیا وارد مرحله جدیدی کرده است. در واقع علاوه بر ارتباطات از طریق وب، تمامی رسانه‌های سنتی نظیر تلفن، تلویزیون و روزنامه‌ها نیز در بستر اینترنت به عناوین مختلف باز تعریف شده‌اند.
اینترنت، امکان دریافت اطلاعات مختلف، امکان ایجاد ارتباطات بیشتر و امکان تسهیلات اینترنتی فراوانی را فراهم کرده است. در حال حاضر حدود ۵/۴ میلیارد صفحه مختلف وب وجود دارد و تا پایان سال ۲۰۱۹، تخمین زده می‌شود که حجم اطلاعات موجود در اینترنت به ۲ زتا بایت برسد. زتا بایت یعنی هزار میلیارد میلیارد بایت و برای اینکه عظمت این حجم از اطلاعات معلوم شود، باید گفت که هر زتا بایت یعنی مقدار اطلاعات یک ویدیوی با کیفیت بالا، که مدت این ویدیو ۳۶ هزار سال است!
در واقع، فواید و محاسن اینترنت در سهولت دسترسی به اطلاعات و نیز ایجاد ارتباطات بیشتر و تسهیلاتی مثل دولت‌های الکترونیک که در کشور‌های مختلف رایج شده است، بر همه معلوم است. در این‌جا، اما بیشتر به معایب و خطراک کمتر دیده شده آن به عنوان روی دیگر سکه، در قالب فراز‌های زیر خواهیم پرداخت:
- گفته می‌شود که سرور‌های اصلی اینترنت در اختیار شرکت‌های بزرگ خصوصی بوده، امکان قطع کلی اینترنت بدلیل توزیع در کشور‌های مختلف و عدم دسترسی دولت‌ها با اغراض سیاسی هیچگاه وجود ندارد و اینترنت از واحد‌های تقریبا مجزا تشکیل شده و هیچ صاحب مشخص و متمرکزی ندارد. اما باید اذعان کرد که اکثر شرکت‌ها و سازمان‌های تصمیم‌گیر بالادستی اینترنت، در امریکا ساکن بوده و تحت نظر قوانین امریکا فعالیت می‌کنند. این یعنی بیشترین کنترل و استفاده از اطلاعات موجود در دنیا، توسط شرکت‌های بزرگ امریکایی است. این امر در واقع امکان بهره برداری اطلاعاتی در مورد علایق مردم در تمامی کشور‌های دنیا و یا تاثیرگذاری بر آن‌ها از طریق جریان سیال اطلاعات در اینترنت را به راحتی برای این شرکت‌ها فراهم می‌کند. کما اینکه شرکت گوگل، به عنوان یکی از بزرگترین موتور‌های جستجوی مستقر در امریکا، همیشه در مورد استفاده از اطلاعات جستجوی افراد در کل دنیا و یا بهره‌برداری و فروش اطلاعات استفاده کنندگان تجهیزات این شرکت، در مظان اتهام است.
- دومین مشکل اینترنت، اشتغال کاربران آن و مخصوصا جوانان و نوجوانان، به اطلاعات سطحی با جستجو در مثلا گوگل است. موتور‌های جستجوگر اینترنتی، اطلاعات موجود در صفحات وب را صحت سنجی نمی‌کنند و با توجه به پارامتر‌های دیگری نظیر کپی نبودن اطلاعات درج شده در سایت‌ها، نتایج جستجو را نمایش می‌دهند؛ لذا با جستجوی هر کلمه، با انبوهی از اطلاعات جسته و گریخته و بدون سند و بعضاً اطلاعات کوتاه بدون عمق و بدون سندیت روبرو می‌شویم. بنابراین، اینترنت بجای بردن ما در عمق علم، در بهترین شرایط ما را به قدم زدن در ساحل علم مشغول می‌کند. صفحات اینترنت پر است از اطلاعات ضد و نقیض در مورد یک موضوع و این در مواردی ممکن است برای کاربر حتی بسیار خطرناک باشد.
- مورد سوم، ظهور شبکه‌های اجتماعی مجازی با طلایه داری فیس بوک است. با توسعه شبکه‌های اجتماعی و سپس موبایل‌های هوشمند، ابزار دیگری در بستر اینترنت در انتقال اطلاعات به صورت اشتراکی و در قالب یک فضای ظاهرا اجتماعی شکل می‌گیرد. با ظهور این شبکه‌های ارتباطی در موبایل‌های هوشمند، افراد اینترنت را به عنوان یک نیاز حیاتی همراه خود داشته و ارتباط اجتماعی واقعی، که از دیرباز و حتی از خلقت انسان، بخشی از حیات وی بوده است، به ارتباط مجازی اجتماعی تبدیل می‌شود. شبکه‌های اجتماعی در واقع شبکه‌هایی غیراجتماعی بوده و گویا افراد را به جای اجتماع، بیشتر به انزوا سوق داده-اند. انگار افرادی که حضور فعال‌تری در این شبکه‌ها دارند، حضور کمرنگ‌تری در اجتماع واقعی که شخصیت انسان را در بستر روابط انسانی می‌سازد خواهند داشت. با ظهور شبکه‌های اجتماعی، معضل بزرگ دیگری نیز پدید آمده است و آن ارائه یک شخصیتِ آرمانیِ متفاوت توسط افراد از خودشان در فضای مجازی است؛ که این تفاوتِ واقعیت با شخصیت مجازی ایشان، به یک معضل یا عقده در افراد منجر خواهد شد.
- مرحله بعد، ظهور اپلیکیشن‌های مجازی ارتباطی در قالب گروه و کانال مانند تلگرام، واتس اپ و ... بوده است که به شدت، علاوه بر ایجاد تسهیلات ارتباطی و تبلیغاتی جدید، محلی برای انتقال اطلاعات مختصرتر شده، اما در عین حال به یک ابزار سیاسی مخصوصا در اختیار هسته‌های تصمیم‌ساز مثلا در کشور‌های استعمارگر تبدیل شده است. همانطور که هر حادثه به سرعت فضای مجازی را در می-نوردد، اطلاعات و اخبار جعلی در کسری از ثانیه در یک جامعه گسترش پیدا می‌کند. به راحتی ذهن مخاطب این شبکه‌ها به اهداف اطلاعاتی مورد نظر سوق پیدا می‌کند و به آسانی با اشاعه اخبار جعلی، نظرات افراد بخش‌های مختلف جامعه برای مثلا انتخابات سیاسی هدایت می‌شود. به همین دلیل در بزنگاه‌های سیاسی هر کشور نظیر انتخابات، اقدامات مثلا نظام سلطه نظیر انگلیس و یا اقدامات گروه‌های سیاسی داخل هر کشور در فضای مجازی، شدت بیشتری یافته و فضای این کانال‌های ارتباطی رنگ دیگری به خود می‌گیرد.
باید توجه کرد که امروزه، بمباران اطلاعاتی انسان‌ها با اطلاعات جعلی و سطحی، در واقع اهداف سیاسی هم دارد و این حجم عظیم اطلاعات که صحت سنجی نمی‌شود، به یکی از بزرگترین معضلات شبکه‌های ارتباطی تبدیل شده است. شبکه‌های مجازی به آسانی قابلیت تغییر آرا و نظرات مردم را دارند. هرچقدر که ابداعات اولیه بشر نظیر مثلا چرخ یا اختراع آتش، بیشتر سود و کمتر ضرر داشته است؛ امروزه، اختراعات بشر در همین مثلا بستر اینترنت، علاوه بر تسهیلات و مزایای جدید، یک لبه تیز منفی هم دارد که هم مردم و هم دولت‌ها و حکومت‌ها باید به آن توجه کنند.
هرچقدر روی اول سکه در شبکه‌های مجازی امکان ارتباطات و انتقال اطلاعات را بیشتر کرده است، روی دیگر این سکه، اشتغال کاربران به اخبار جعلی و سطحی یا جک و سرگرمی‌های مجازی و مضر است. راه همراهی با ابداعات جدید انسان در بستر اینترنت، استفاده آگاهانه از فواید آن و اطلاع دقیق از مضرات آن و سپس کنترل است. مضراتی که روز به روز آشکارتر می‌شود تا انسان‌ها هرچه بیشتر دلتنگ فضای واقعی به جای فضای مجازی گردند.