فرارو- با شروع سال جدید در گزارشی به بررسی وضعیت آمار اعتیاد و تاثیرات گرانی و ناخالص شدن مواد در سال ۹۷ پرداختیم.
(مختصات مصرف مواد مخدر در ایران) اما یکی از بارزترین چهره‌های خشن اعتیاد سوء مصرف یا اوردوز است که در موارد زیادی به درگذشت بیمار منجر می‌شود.
در این گزارش در گفتگو با
محمدرضا فتاحی، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی و درمانگر اعتیاد به بررسی تغیرات مصرف مواد و علت‌های اصلی سوء مصرف مواد پرداختیم.
مشروح صحبت‌های این روانشناس که تجربه فعالیت در مراکز ترک اعتیاد و زندان‌ها را دارد را در ادامه می‌خوانید:در دو موسسه معروفی که من مشغول فعالیت هستم اکثرا متولدین دهه ۶۰ و اوایل ۷۰ از مرفین‌ها مثل تریاک و هرویین استفاده می‌کنند. مسن‌تر‌ها معمولا فقط تریاک می‌کشند و بیماران ۲۶ تا ۳۵ ساله بیشتر هرویین و شیشه می‌شکند. اما متولیدن آخر دهه ۷۰ که ۱۸ تا ۲۰ ساله هستند بیشتر مواد توهم زا مثل کمیکال، ال اس دی و کتامین مصرف می‌کنند.
تغییرات سنی و تغییرات ناشی از شرایط اجتماعی بر سبک مصرف مواد تاثیر می‌گذارد. کسی که در دهه ۶۰ بیست ساله بوده در شرایطی زندگی میکرده که کاملا با شرایط یک جوان ۲۰ ساله امروزی متفاوت است.
پدیده‌هایی مثل جهانی شدن، اینترنت، رسانه‌ها و... موجب شده است نسل جدید بیشتر به سمت مواد توهم زا گرایش پیدا کنند. البته هنوز مصرف موادی مثل هرویین هم وجود دارد، اما در حوزه مواد توهم زا هم اکنون با خطر بیشتری مواجه ایم.
مواردی میبینیم که یک بیمار ۲۵ ساله تمام مواد کوکایین، شیشه، کمیکال، گل و... را مصرف کرده است. انگار این نسل با مواد بازی می‌کنند، مصرف مواد برای آن‌ها یک تجربه هیجان انگیز است؛ مثل یک شهربازی که می‌خواهند تمام بازی‌های موجود در آن را انجام دهند!
دهه ۵۰ای یا ۶۰ ای‌ها می‌گویند ما از مصرف مواد توهم زا می‌ترسیم. جوانان نسل جدید در مصرف مواد بی پرواترند و دنبال هیجان جدید هستند.
سوء مصرف یا اوردوز
قبلا دو نوع مصرف داشتیم یکی اختلال وابستگی به مواد، یکی اجبار به مصرف که در این حالت، فرد خمار می‌شد(مثل مصرف مرفین که اعتیاد جسمی دارد یا محرک‌ها که اعتیاد روانی دارند).
آخرین ویرایش راهنمای تشخیصی اختلالت روانی (
دی اس ام) مرز بین انواع مصرف را برداشته است و در حال حاضر "اختلال مصرف مواد" مطرح است نه سوء مصرف یا وابستگی به مواد.
در کل سوء مصرف یعنی مصرف بیش از حد که ممکن است در مواردی به مرگ منجر شود. البته در صورت رسیدگی به موقع یا مقاومت بالای بدن ممکن است به مرگ منجر نشود. سوء مصرف دلایل مختلفی دارد که در اینجا به ۳ مورد مهم آن‌ها اشاره می‌کنم.
مورد اول، "هیجان‌طلبی" بالا است. مواد به خصوص مواد توهم‌زا یا محرک، قسمتی از مغز که با هیجان در ارتباط است را تحریک می‌کنند. مثلا شیشه باعث می‌شود دوپامین و سروتونینِ بالا ترشح شود که با هیجانات در ارتباط است. یا گل هیجان را در بدن فرد فعال می‌کند.
افرادی که دنبال تجربه هیجان بسیار بالا هستند ممکن است دچار سو مصرف شوند. بعض از مراجعان می‌گویند «ما چند ماده را باهم مصرف می‌کنیم ببینیم چقدر می‌توانیم لذت عمیق تری ببریم.»
این مورد ممکن است حتی آگاهانه باشد؛ یعنی فرد از اوردوز بترسد، اما ترس هم برای او یک جور هیجان است.
البته فردی که تحت تاثیر مواد قرار دارد نمیتواند درست فکر کند. فقط هیجان بیشتر می‌خواهد. تمام رفتار‌های فرد مثل حرف زدن، تصمیم گیری و.. در حالت عادی و تحت تاثیر مواد فرق می‌کند. به این دلیل وقتی فرد مواد مصرف می‌کند و هیجان می‌خواهد شاید نیم نگاهی هم به احتمال اوردوز داشته باشد، ولی درست فکر نمی‌کند.
مورد دوم که آگاهانه است تحت فشار محیط اتفاق می‌افتد. اعتیاد به مروز زمان باعث آسیب به فرد می‌شود، انتقاد اطرافیان، خانواده، طرد اجتماعی و ... روی مصرف کننده فشار می‌آورد. یکی از موارد این فشار‌ها اصرار به ترک است.
ترک اعتیاد حتی با دریافت درمان کار بسیار سختی است، بیمار وقتی نمیتواند ترک کند و همه او را تحت فشار می‌گذارند به مرور احساس افسردگی و ناامیدی می‌کند. در این حالت ممکن است میزان بالایی مصرف می‌کند که خودش را خلاص کند.
از مراجعان شنیدم که می‌گویند «من تا حالا هرویین را تزریق نکردم، همیشه می‌کشیدم، چون دیدم زندگی‌ام درست نمی‌شود تصمیم گرفتم میزان بالایی در رگم تزریق کنم تا خلاص شوم.»
ممکن است به موقع بگیرند و اتفاقی نیافتد، ولی خطرناک است.
در این مورد علت اقدام به سو مصرف، خود کم‌بینی و افسردگی و یا به اصطلاح روانشناسی "درماندگی" است. در این حالت فرد حس می‌کند نمیتواند کاری انجام دهد. ایمان می‌آورد که در مسیر بهبودی و پاک ماندن موفق نمی‌شود و به خود می‌قبولاند نمیتواند ترک کند.
دلیل سوم سوء مصرف، مربوط به افرادی است که بعد از ترک دوباره به مصرف روی می‌آورند.
فرض کنید فردی مصرف هرویین رو با یک چهارم گرم شروع کرده تا رسیده به روزی ۴ گرم. بعد از مثلا ۳ تا ۵ ماه ترک، بدن او با این مواد بیگانه می‌شود. حالا دوباره تحت تاثیر محیط یا وسوسه دوباره مصرف می‌کند، اما در اولین مصرف به اندازه آخرین مصرف قبل از ترک مصرف می‌کند و چون بدن تحمل ۴ گرم را ندارد اوور دوز می‌کند.
خود بیماران اکثرا به این مساله آگاهی ندارند. در دوره‌های درمان از آنجایی که می‌دانیم درصد بازگشت به اعتیاد بالاست به بیماران می‌گوییم اگر خواستید دوباره مصرف کنید با میزان آخرین مصرف شروع نکنید.
حتما شنیده اید در مورد فرد معتاد که بعد از ترک فوت می‌کند می‌گویند «بنده خدا داشت میکشید، ترکش داند، فوت کرد» مرگ این افراد به دلیل ترک نیست، به این دلیل است که بعد از ترک با دوز بالا شروع به مصرف می‌کنند و، چون بدن افراد مسن مقاوت پایینی دارد بر اثر سوء مصرف می‌میرند.