فرارو- یک اقتصاددان معتقد است آمریکا به جای جنگ نظامی جنگ اقتصادی را دنبال می‌کند، برجام فرصت مناسبی برای ایران بود که بتواند اقتصاد خود را درون زا و شفاف کند. حالا دو سناریو پیش روی ایران قرار دارد. یکی ادامه وضع موجود است که به تشدید بحران‌ها خواهد انجامید و دیگری اصلاحات ساختاری اقتصاد است که می‌تواند تحریم را به فرصت تبدیل کند.
وحید شقاقی شهری اقتصاددان و استاد دانشگاه به فرارو می‌گوید: دعوای آمریکا با ایران سر بحث هسته‌ای نیست. ایالات متحده دنبال بهانه جویی است و برجام بهانه آمریکاست. برخلاف اروپایی‌ها، آمریکا از تنش با ایران نفع اقتصادی می‌برد. بعد از برجام شرکت‌های نفتی و خودروسازی اروپایی به ایران آمدند و عملا منافع اقتصادی نصیب اروپا می‌شد. اما نفع آمریکا در بر هم خوردن برجام و تنش است. نفع آمریکا در فروش تسلیحات نظامی به عربستان، امارات، بحرین، کویت و اسرائیل است. وقتی کشوری دنبال بهانه جویی است، به هیچ طریق وارد مذاکرات مثبت و سازنده نخواهد شد.
آمریکا دنبال جنگ نظامی با ایران نیست
این استاد دانشگاه معتد است آمریکا به دنبال جنگ نظامی با ایران نیست بلکه این کشور جنگ با ایران را در حوزه‌های اقتصادی و نرم دنبال می‌کند. او می‌گوید: آمریکایی‌ها می‌خواهند فشار را بر اقتصاد ایران تشدید کنند. هم وزارت خزانه داری و هم وزارت خارجه آمریکا همه تلاش خود را بر این گذاشته اند که فشار اقتصادی را بر ایران بیشتر کند. ما نباید دنبال تئوری جنگ بگردیم. جنگ اتفاق نخواهد افتاد. ترامپ یک آدم اقتصادی است. در خود آمریکا می‌دانند که هر جنگ نظامی هم برای کشور‌های منطقه و هم برای اقتصاد آمریکا هزینه بر است. شعار ترامپ نیز در انتخابات شغل برای آمریکایی‌ها بود. کسی که شعارش شغل برای آمریکایی است، می‌داند که در جنگ نظامی، شغل برای آمریکا از بین خواهد رفت؛ بنابراین وارد جنگ سخت و نظامی نخواهد شد. حتی کشور‌های منطقه هم وارد جنگ نظامی و نیابتی از سوی آمریکا نمی‌شوند. اقتصاد برای این کشور‌ها هم مهم است.
آمریکا به دنبال جنگ اقتصادی است
شقاقی شهری معتقد است: ایران در دو حوزه با آمریکا و سه ضلع امارات، عربستان و اسرائیل جنگ خواهد داشت. اول جنگ اقتصادی و در مرحله دوم جنگ نرم است. در جنگ اقتصادی وزارت خزانه داری آمریکا و وزارت امور خارجه این کشور نقش فعال خواهند داشت. همه تلاش آن‌ها این است که فشار را بر اقتصاد ایران بیشتر کنند. هدف آمریکا این است که منابع و ثروت کشور‌های نگران جنوبی غربی را به سمت خوب بکشاند. کشور‌های نگران مانند عربستان، امارات، بحرین و کویت کشور‌هایی هستند که از درون نمی‌جوشند و امنیت آن‌ها متصل به آمریکاست. آمریکا هم می‌تواند از ثروت انرژی برای اقتصاد خود استفاده کند لذا اصل را بر بهانه قرار داده و تشدید خواهد کرد.
از فرصت برجام استفاده نکردیم
این اقتصاددان می‌گوید: ما از فرصت برجام به خوبی استفاده نکردیم و نتوانستیم در راستای مقاوم سازی اقتصاد ایران استفاده کنیم. اقتصاد مقاومتی در حرف گفته شد، اما به آن عمل نشد. برجام فرصت بی‌نظیری برای افزایش مقاومت اقتصاد ایران بود. سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی هم ابلاغ شده بود و ما باید به سمت اصلاحات بنیادین در اقتصاد کشور می‌رفتیم. اما متاسفانه هرچقدر در صدا و سیما و رسانه‌ها فریاد کشیدیم، که اقتصاد مقاومتی اجرا نمی‌شود کسی توجه نکرد. اقتصاد ایران شکننده ماند و شکنندگی آن در برخی حوزه‌ها بیشتر شد. مثلا در حوزه‌های بانک، صندوق‌های بازنشستگی، وابستگی به اقتصاد نفتی، مبارزه با فساد، ارتقای شفافیت و رقابت پذیری اقتصاد ایران، بهبود فضای کسب و کار، تکمیل طرح جامع مالیاتی و اتصال بانک‌های اطلاعاتی و سامانه‌های ده گانه به سازمان مالیاتی نتوانستیم آنچنان که باید و شاید عمل کنیم. به همین دلیل الان در یک آشفته بازار اقتصادی به سر می‌بریم. نتوانستیم اقتصاد مان را درون‌زا کنیم.
می‌توانستیم، اما نکردیم
به اعتقاد شقاقی شهری، اگر فقط طرح جامع مالیاتی را تکمیل شده بود و ۱۰ سامانه مالیاتی شامل سامانه‌های ثبت اسناد، ثبت احوال، سامانه بانک ها، دفترخانه‌ها را می‌توانستیم به صورت آنلاین به نظام مالیاتی وصل کنیم، اکنون کاملا جلوی سوداگری گرفته می‌شد. می‌توانستیم به راحتی پایه‌های مالیاتی که مانع سوداگری باشند را تعریف کنیم و اجازه ندهیم که در اقتصاد ایران سوداگری ارز، سکه، مسکن یا خودرو راه بیفتد. این ۱۰ سامانه کاملا به ارتقای شفافیت اطلاعات منجر می‌شد و می‌توانستیم پایه‌های مالیاتی مثل مالیات بر مجموعه ثروت، مالیات بر عایدی سرمایه، مالیات بر کالا‌های لوکس، مالیات بر اضافه واردات، مالیات بر خانه‌های خالی و مالیات بر ثروت مهاجرین را تعریف کنیم.
مهاجرت به خارج به خاطر نااطمینانی نسبت آینده است
او ادامه می‌دهد: تا جایی که شنیده ام میزان مهاجرت به خارج از کشور به شدت افزایش پیدا کرده است. این به خاطر احساس نااطمینانی نسبت به آینده است. در حالی که همین مهاجرت‌ها باعث خروج ثروت از اقتصاد ایران می‌شود؟ در همه جای دنیا برای ثروت عظیمی که می‌خواهد از کشور خارج شود، مالیات بر ثروت مهاجرین بسته می‌شود. این مالیات مانعی برای خروج سرمایه از کشور است. ما حتما باید بحث خروج سرمایه از کانال مهاجرین و ثروتی که مهاجرین ما خارج می‌کنند را پیگیری کنیم. پایه مالیات بر ثروت مهاجرین در کشور‌های مهاجرپذیری مثل کانادا و هند نیز وجود دارد، چه برسد که ایران که سیل عظیمی از مهاجر برای خروج از کشور آماده می‌شوند.
تحریم را چگونه به فرصت تبدیل کنیم؟
شقاقی با بیان اینکه ما فرصت درون زا کردن اقتصاد ایران را از دست داده‌ایم می‌گوید: اگر همین حالا هم با تدبیر عمل کنیم، می‌توانیم به مقاومت اقتصاد ایران بیفزاییم. اگر با تدبیر و با جرات عمل کنیم و از یک تیم اجرایی و اقتصادی قوی و آگاه به مسائل بهره ببریم، هم می‌توانیم اعتمادسازی را افزایش دهیم، هم مسئولیت پذیری و پاسخ گویی افزایش پیدا می‌کند، هم میزان شفافیت ارتقا پیدا خواهد کرد. به این ترتیب تحریم اینگونه به یک فرصت تبدیل می‌شود. در حالی که اگر تحریم‌ها اتفاق نمی‌افتاد ابرچالش‌های به مرور اقتصاد کشور را از پا می‌انداخت.
ترامپ گفته بود طرح جامع مالیاتی ایران نباید پیشرفت کند؟
این استاد دانشگاه با بیان آنکه سهم مسائل خارج از کشور در این ابرچالش‌ها بیش از ۱۵-۲۰ درصد نیست ادامه می‌دهد: عمده چالش‌ها مربوط به داخل کشور است. این فساد، رانت و بی تدبیری هستند که اعتماد مردم را از بین برده‌اند. مگر ترامپ گفته بود طرح جامع مالیاتی ایران نباید پیشرفت کند؟ چرا طرح جامع مالیاتی پیشرفت مناسبی ندارد؟ چرا ما نمی‌توانیم شفافیت را ارتقا دهیم؟ چرا ما نمی‌توانیم از اقتصاد رانتی نفتی عبور کنیم؟ ما چرا نمی‌توانیم فضای کسب و کار را بهبود ببخشیم؟ فساد، رانت و بی تدبیری‌های موجود عاملی شده است که نتوانیم اصلاحات درونی را انجام دهیم. تحریم‌ها اکنون فرصت خدادادی هستند که ما دست به اصلاحات اقتصادی بزنیم.
دو سناریو پیش روی ماست
این اقتصاددان معتقد است در شرایط کنونی تنها دو سناریو پیش روی ماست: اول آنکه اقتصاد خود را درون‌زا کرده و تصمیمات سخت را اجرا کنیم و دیگر آنکه با طی کردن وضع موجود ادامه پیدا کند و در نتیجه آن اقتصاد ایران درگیر بحران‌هایی شدیدتر شود. اگر نظام عزم جدی کند، یک تیم کاربلد وجود داشته باشد و دولتمردان و حاکمیت با مردم شفاف صحبت کند، مردم نیز اعتماد خواهند کرد و ظرف یک سال آینده می‌توانیم اقتصاد کشور را مقاوم کنیم. به این ترتیب بخش عمده‌ای از این ابرچالش‌ها را از اقتصاد ایران نه برطرف بلکه کمرنگ کنیم. آن گونه که یکی از مطلعین سازمان مالیاتی می‌گفت: اگر عزم جدی نظام وجود داشته باشد از شش ماه تا یک سال می‌توانیم ۱۰ سامانه را به صورت آنلاین به نظام مالیاتی وصل کنیم. این کار باعث می‌شود ضمن آنکه درآمد مالیاتی افزایش پیدا می‌کند از فرار مالیاتی نیز جلوگیری کنیم. همچنین جلوی سفته بازی هم گرفته می‌شود.
شش ماه بی تدبیری کردیم
او ادامه می‌دهد: فشار اقتصادی بر روی ایران در شش ماه گذشته آغاز شد. ما در این مدت بی تدبیری کردیم. در حوزه سیاست‌های ارزی یک نظام فکری نداشتیم. به طور مکرر قوانین، مقررات، رویه‌ها و سیاست‌های خود را تغییر دادیم و مدام به اعتماد ملی ضربه زدیم. در این شش ماه تصمیمی که واقعا بر اعتماد ملت اضافه کند، بتواند شفافیت را افزایش دهد و ساختار را اصلاح کند مشاهده نکردیم. در حالی که در شرایط جنگ اقتصادی نباید تصمیمات عادی گرفت. در این شش ماه ارزش پول ملی ما ۱۰۰ درصد کاهش پیدا کرد. دلار از چهار هزار تومان در آذرماه گذشته به بالای ده هزار تومان رسید؛ لذا ما در شرایط جنگ اقتصادی نباید شرایط ما عادی باشد. ما باید مقابله و شرایط ویژه داشته باشیم. در این سناریو، بر آشفتگی اقتصاد ایران مکرر اضافه خواهد شد و به سوی بحران‌های شدیدتری از جمله بحران‌های تورمی، بحران‌های ارزی، به هم ریختگی اقتصاد ایران، خروج سرمایه از اقتصاد ایران، تشدید مهاجرت، خروج ثروت از اقتصاد ایران و ورشکستگی بنگاه‌های تولیدی هدایت می‌شویم.
اولویت‌ها کدامند؟
این اقتصاددان معتقد است اکنون، اولویت در چند چیز است: اصلاح نظام ارزی، آزادسازی ارز، در کنار آن اصلاح نظام مالیاتی برای مقابله با سوداگری، و افزایش یارانه‌ها برای دهک‌های پایین جامعه. اصلاح نظام مالیاتی از نان شب واجب‌تر است. با اصلاح نظام مالیاتی می‌توانیم جلوی خروج سرمایه از اقتصاد ایران را بگیریم. این کار هم به شفافیت می‌انجامد و هم مردم را مطمئن‌تر می‌کند. مالیات موجب برقرار شدن عدالت اقتصادی و هم ارتقای شفافیت می‌شود و هم فساد از بین می‌رود. ما الان به شدت در اثر مهاجرت ناشی از نااطمینانی درگیر فرار سرمایه شده ایم. اینکه ۱۶ سال است که مالیات بر مجموع ثروت در اقتصاد ایران پیاده نمی‌شود به خاطر این است که فساد اجازه نمی‌دهد. چرا که مردم مشاهده می‌کنند ثروتمندان هم مالیات خود را پرداخت می‌کنند. اتفاقا الان ثروتمندان مالیات نمی‌پردازند.